Ametyst

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ametyst
Ilustracja
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

ditlenek krzemu (SiO2)

Twardość w skali Mohsa

7

Przełam

muszlowy

Łupliwość

brak

Układ krystalograficzny

trygonalny

Gęstość minerału

2,65 g/cm³

Właściwości optyczne
Barwa

wszystkie odcienie fioletu

Rysa

biała

Połysk

szklisty

Ametystminerał, fioletowa i przezroczysta do przeświecającej odmiana kwarcu (SiO2). Kamień półszlachetny, używany w jubilerstwie. Jego nazwa pochodzi z języka greckiego i oznacza „trzeźwy” (ἀ- a – ‘nie’, μέθυστος méthystos – ‘pijany’[1]), gdyż według greckich wierzeń, picie wina z czar ametystowych zabezpieczało pijącego przed upiciem się.

Właściwości[edytuj | edytuj kod]

Jest to odmiana kwarcu o zabarwieniu fioletowym, purpurowym lub purpurowo fioletowym, przezroczysta do przeświecającej[2]. Swoją barwę zawdzięcza centrom barwnym(inne języki) utworzonym przez jony żelaza i wzbudzeniu ich promieniowaniem wysokoenergetycznym[3]. Intensywność koloru nie zmienia się do 250 °C, podgrzewany powyżej tej temperatury ametyst staje się bezbarwny. Przy 500 °C fioletowy ametyst staje się cytrynowy (w tym stanie czasami sprzedawany jako kamień ozdobny cytryn)[4].

Barwa ametystu uwarunkowana jest zjawiskami elektronowego oddziaływania między jonami Fe2+
i Fe3+
. Jony te zajmują różne pozycje w strukturze kwarcu. Wskutek tego w ametyście powstają dogodne warunki do tworzenia się różnie naładowanych jonów Fe2+
i Fe3+
, między którymi następuje przenoszenie ładunku (Fe2+
Fe3+
) i tworzenie centrów barwnych. Promieniowanie gamma lub rentgenowskie aktywuje centra barwne, a podgrzewanie dezaktywuje je, w wyniku czego zmienia się barwa minerału[5].

Tworzy kryształy o pokroju słupkowym, rzadziej igiełkowym (do kilku centymetrów, bardzo rzadko tworzy czyste kryształy powyżej 10 cm). Najczęściej występuje w formie szczotek krystalicznych w pustkach skalnych (geodach, druzach, szczelinach). Wykształca skupienia zbite i ziarniste. Często wykazuje charakterystyczne wstęgowanie/smugowanie – naprzemienne ułożenie warstewek o różnym natężeniu barwy. Czasami tworzy formy o wykształceniu berłowym.

Występowanie[edytuj | edytuj kod]

W dużych ilościach wśród utworów pneumatolitowych i hydrotermalnych; także wśród skał osadowych (żwiry, piaski). Występuje głównie w próżniach pogazowych skał bazaltowych, w tak zwanych geodach lub migdałach. Geody pochodzące z Brazylii osiągają czasem wielkość ponad jednego metra sześciennego.

Miejsca występowania: Brazylia – Bahia, Minas Gerais, Mato Grosso, UrugwajArtigas, Iran, USAMontana, Georgia, Arizona, RosjaUral, w rejonie Jakucka, na Płw. Kolskim, Niemcy, Sri Lanka, Madagaskar, w Alpach.

Polska – okolice Szklarskiej Poręby[6], Lwówka Śląskiego i Kamiennej Góry oraz Krzeszowic – zwykle w melafirach, także w Tatrach – w dolomicie.

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Znane ametysty

Znaczenie w religii[edytuj | edytuj kod]

Ametyst jest wymieniany jako jeden z kamieni pektorału Aarona (Wj 28:19; Wj 39:12). W Apokalipsie św. Jana stanowi ozdobę dwunastej warstwy fundamentu niebieskiego Jeruzalem (Ap 21:20). Od VII wieku ametyst stał się symbolem godności wśród kleru. W skarbcu katedry krakowskiej znajduje się pierścień kardynalski z ametystowym oczkiem należący do Karola Wojtyły[8]. Ametystem zdobione były też krzyże noszone na złotych łańcuchach przez opatów, prałatów i kanoników[9].

Znaczenie w kulturze[edytuj | edytuj kod]

Ametyst był uważany przez starożytnych Greków za kamień chroniący przed upiciem się. Nazwa Amethystos w języku greckim oznacza „nie pijany”[10].

Według legendy święty Walenty nosił pierścień z wyrzeźbionym z ametystu kupidynem. Spowodowało to, że ametyst stał się średniowiecznym symbolem prawdziwej, nieskalanej miłości. Później, ze względu na szlachetny kolor, ametyst stał się popularny wśród szlachty i władców[11].

W 1576 r. przez francuski poeta Remy Belleau wymyślił legendę, wg której ametyst to nimfa Amethyst zamieniona przez Dianę w kryształ, aby uchronić ją od zabicia przez Bachusa. Bóg poczuł wówczas wyrzuty sumienia i wylał wino ze swego kielicha. Zabarwiło ono kamień na piękny kolor[10].

Ametyst to kamień odpowiadający jednemu z 12 znaków zodiaku, rybom[10].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Henry George Liddell, Robert Scott: A Greek-English Lexicon: ἀμέθυστος. perseus.tufts.edu. [dostęp 2013-08-18]. (ang.).
  2. Uwaga: Nieprzeświecające fioletowe kwarce nie są zaliczane do ametystów a do kwarców mlecznych
  3. Ametyst, zywaplaneta.pl [dostęp 2023-03-11].
  4. Usługi Komputerowe s.c. – Barbara Lang, Medycyna.linia.pl – Krzem, medycyna.linia.pl [dostęp 2017-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-24].
  5. Wiesław Heflik, Lucyna Natkaniec-Nowak, Helena Pitera, Barwa nefrytu i ametystu w świetle najnowszych badań mineralogicznych [dostęp 2023-02-28].
  6. Przemysław Wiater: Ametysty wokół Szklarskiej Poręby. e-szklarska.com. [dostęp 2014-05-01].
  7. Ametyst, Azara.pl, 21 maja 2021 [dostęp 2022-03-22].
  8. Bożena Krzywobłocka, Róża Krzywobłocka, Tajemnice klejnotów. Warszawa 1983, s. 43, 44.
  9. Bożena Krzywobłocka, Róża Krzywobłocka, Tajemnice klejnotów. Warszawa 1983, s. 45.
  10. a b c Amethyst Symbolism and Legends, International Gem Society [dostęp 2019-08-19] (ang.).
  11. Karolina Koniarska, Ametyst – czy wiesz jak ogromną ma wartość?, Blog manzuko.com, 10 czerwca 2019 [dostęp 2022-10-30] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • W. Szumann – „Kamienie szlachetne i ozdobne”;
  • N. Sobczak – „Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych”;
  • R. Hochleitner – „Minerały i kryształy”;
  • Leksykon Przyrodniczy – „Minerały”;
  • Podręczny Leksykon Przyrodniczy – „Minerały i kamienie szlachetne”;
  • Kazimierz Maślankiewicz: Kamienie szlachetne. Wyd. 3 popr. i uzup. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1982.
  • C. Hall – „Klejnoty kamienie szlachetne i ozdobne”;
  • G.G. Gormaz i J.J. Casanovas – „Atlas mineralogii”.