Kruszyna (województwo śląskie)

Kruszyna

wieś
Kościół w Kruszynie
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	częstochowski
Gmina	Kruszyna
Liczba ludności (2008)	968
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	42-282
Tablice rejestracyjne	SCZ
SIMC	0136811
Położenie na mapie gminy Kruszyna Kruszyna
Położenie na mapie Polski Kruszyna
Położenie na mapie województwa śląskiego Kruszyna
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego Kruszyna
50°58′03″N 19°16′32″E

Kruszyna – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, w gminie Kruszyna. Leży w dorzeczu niewielkiej rzeczki Kocinki i Warty, 18 km od Radomska, na pograniczu Niecki Włoszczowskiej.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kruszyna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Kruszyna.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Kruszyna

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0136828	Krzaczki	część wsi
0136834	Sadzawki	część wsi

Historia miejscowości

Kruszyna jest jedną z najstarszych miejscowości regionu, wymieniana w źródłach w 1337 r. jako parafia, mająca własny kościół. Z tego roku pochodzi akt darowizny, w którym Lutold Wierusz występuje jako m.in. właściciel Kruszyny. W 1520 r. wieś należała do hetmańskiej rodziny Koniecpolskich, a ściśle do Zygmunta Koniecpolskiego, starosty przemyskiego. Potem Kruszynę otrzymała jako wiano Aleksandra Koniecpolska i jej mąż Kacper Denhoff, uznany polityk za króla Zygmunta III, wojewoda sieradzki, przybyły z Estonii w ucieczce przed Szwedami. W 1616 r. Denhoff otrzymał od Rzeczypospolitej dwa bardzo intratne starostwa – wieluńskie i radomszczańskie. Na jego zlecenie znakomity włoski architekt, Tomasz Poncino w 1630 r. przystąpił do budowy renesansowego pałacu, w którym 3 lata później odbyło się wesele jego córki z podkanclerzym koronnym Bogusławem Leszczyńskim. Czasy, gdy Kruszyna należała do Denhoffów, to okres jej największej świetności. Po Denhoffach Kruszyna należała kolejno do Butlerów, Potockich, Walewskich, hrabiny von Schoenaich, Chruckich, Martinich, Podczackich i Lubomirskich.

4 września 1939 oddział Wehrmachtu po zajęciu wsi dokonał zbrodni mordując 37 mieszkańców.

Podanie o Kasprze Denhoffie

Legenda o Kasprze Denhoffie mówi, że podczas łowów zorganizowanych przez hetmana Koniecpolskiego zapędził się za odyńcem, ranił go, a potem musiał umykać na wielki krzew kruszyny. W miejscu swojego ocalenia postawił później kościół, a potem przeniósł tu swoją siedzibę.

Między Kruszyną a Borownem stoi w polu obelisk dla upamiętnienia samobójczej śmierci syna Kacpra Denhoffa, któremu nie pozwolił się żenić z Barbarą Szafraniec (w podaniach występują różne imiona: Anna, Barbara,Hanna), córką dzierżawcy pobliskich Bogusławic. Denhoff spoił parobków, każąc im spalić dworek Szafrańców wraz z uwięzioną w nim rodziną. Syn, zobaczywszy łunę wskoczył na konia, jednak było już za późno. Oszalały z bólu po śmierci ukochanej strzelił sobie w głowę. Załamany samobójstwem syna Kasper Denhoff wybudował w parku pałacowym samotnię, w której później zamieszkał. Inne przekazy mówią, że z samotni wiódł tajny, podziemny korytarz do pałacu, gdzie Denhoff bawił się nocami.

Pałac w Kruszynie

Rezydencję w stylu wczesnobarokowym zbudowano około roku 1630 dla Kacpra Denhoffa. Po ślubie króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego z Eleonorą Habsburg na Jasnej Górze 27 lutego 1670 roku odbyła się w tym pałacu pierwsza część ich uroczystości weselnej.. W XIX wieku pałac został częściowo przebudowany.

Po II wojnie światowej w pałacu znajdował się jakiś czas Dom Dziecka, później pałac i park uległy dewastacji.

Ustawa z 1980 r. zezwala na sprzedaż zabytków po niższej cenie zobowiązując nabywcę, że w ciągu 4 lat doprowadzi go do stanu używalności. Na jej podstawie nabył pałac potomek byłych właścicieli, zamieszkały w Krakowie Stanisław Lubomirski. Zaczęło się poszukiwanie sponsorów, chcących zainwestować w renowację pałacu.

Cały zabytkowy zespół pałacowo-parkowy miała przejąć Fundacja Lady Sue Ryder. Miał tu najprawdopodobniej znaleźć pomieszczenia „Dom Sanatoryjno-Szpitalny dla Niepełnosprawnych Fundacji Lady Ryder”. Do chwili obecnej obiekt ten nie jest udostępniony dla zwiedzających (2015), natomiast większa część zabudowy pałacowej pozostaje w ruinie.

27 grudnia 1967 roku wpisano do rejestru zabytków:

• pałac z 1630 roku, przebudowany w 1867 roku
• kaplicę Sobieskiego z 2 połowy XVII wieku
• pustelnię Denhoffa z 2 połowy XVII wieku
• oficynę Lubomirskich z wieżą zachodnią z 2 połowy XIX wieku
• budynek gospodarczy z wieżą wschodnią z przełomu XIX i XX wieku

W 1946 roku i ponownie w 1967 wpisano do rejestru park z XVII i XIX wieku, a w 1974 roku wpisano aleje dojazdowe z XIX wieku.

• 
  Pałac w Kruszynie
• 
  Obelisk upamiętniający samobójczą śmierć jedynego syna Kacpra Denhoffa

Linki zewnętrzne

• Kruszyna 2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 741 .