Leon Narwicz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Leon Narwicz
Ilustracja
kapitan
Data i miejsce urodzenia

1911
nieznane, Ukraina (Imperium Rosyjskie)

Data i miejsce śmierci

1938
Barcelona, Hiszpania

Przebieg służby
Siły zbrojne

Brygady Międzynarodowe

Jednostki

Brygada im. Jarosława Dąbrowskiego

Stanowiska

komisarz polityczny

Główne wojny i bitwy

hiszpańska wojna domowa:

Leon Narwicz, ros. Леон Нарвич, Лев Нарвич, także Leon Narvich[1], León Druan (ur. 1911, zm. 1938 w Barcelonie) – polsko-żydowsko-rosyjski działacz robotniczy i rewolucyjny, związany z ruchem komunistycznym w Rosji, w Polsce, w Belgii i we Francji. Uczestnik wojny domowej w Hiszpanii, Dąbrowszczak, komisarz polityczny. Agent radzieckich służb specjalnych i hiszpańskiego kontrwywiadu wojskowego Servicio de Información Militar, zaangażowany w infiltrację i dezintegrację środowisk POUM. Został zastrzelony przez bojówkę trockistowską w Barcelonie.

Rodzina, dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]

Grodno, lata 20.

Rodzice Narwicza nie są znani z nazwiska;[2] wiadomo, że w początkach lat 10. XX wieku mieszkali na znajdującej się w Imperium Rosyjskim części Ukrainy. Według niektórych źródeł należeli oni do środowiska rosyjskich Żydów[3], ale w historiografii Narwicz bywa też określany jako Rosjanin[4] lub Polak[5]. Ojciec był zaangażowany w działalność rewolucyjną i po ustanowieniu władzy bolszewików w Rosji został skierowany na Białoruś, gdzie pełnił funkcje komisarza kontyngentowego. W roku 1921 został zamordowany, zdaniem syna przez kułaków; zbrodnia mogłaby mieć miejsce w związku z kolektywizacją wsi[6].

Nie wiadomo, kto wychowywał Leona po śmierci ojca; wg niepewnych źródeł prowadził wędrowny tryb życia, być może jako młodociany włóczęga. W połowie lat 20. jako nastolatek Narwicz znalazł się w Odessie. W niejasnych okolicznościach stamtąd dotarł statkiem do Gdańska, a następnie do Polski; osiadł na stałe w Grodnie. Tam zaangażował się w ruch robotniczy, m.in. biorąc udział w demonstracjach bezrobotnych i współpracując z Komunistyczną Partią Polski; w roku 1926 został aresztowany i w więzieniu przebywał 3 miesiące. W drugiej połowie lat 20. wyjechał do Niemiec, gdzie osiągnął pełnoletniość[7].

Działalność rewolucyjna[edytuj | edytuj kod]

Paryż, pochód PCF, lata 30.

Do roku 1931 Narwicz pracował w Międzynarodowym Klubie Żeglarzy w Bremie. Pracę przerwał, żeby zaokrętować się jako marynarz na statek, na pokładzie którego odbywał rejsy m.in. do Afryki. W roku 1932 przeniósł się do Belgii i zaangażował w górniczy ruch strajkowy w zagłębiu węglowym w Borinage. Zatrzymany przez policję i represjonowany, wyjechał do Antwerpii; był tam sekretarzem nielegalnego stowarzyszenia robotników, głównie emigrantów rosyjskich i ukraińskich. Został ponownie aresztowany; nie wiadomo, czy skazano go wyrokiem sądowym. Spędził w więzieniu 8 miesięcy i wyszedł na wolność na mocy amnestii[7].

Z wilczym biletem i bez perspektywy zatrudnienia w Belgii, Narwicz wyjechał do Francji. Nie wiadomo, gdzie początkowo pracował i mieszkał, potem osiadł w Paryżu. Wstąpił do Komunistycznej Partii Francji i w połowie lat 30. był jej aktywnym działaczem, zwłaszcza w grupującej emigrantów rosyjskiej sekcji PCF[7]. Działał także w Związku Powrotu (Союз возвращения)[8]. Była to działająca od lat 20. organizacja, skupiająca proradziecką emigrację paryską; finansowana i kontrolowana przez ZSRR, była ona faktycznie platformą szpiegowską radzieckich służb specjalnych[9]. W tym okresie mieszkał z Rosjanką, którą przedstawiał jako swoją żonę Emmę[10].

Dąbrowszczak: służba frontowa[edytuj | edytuj kod]

Dąbrowszczacy, 1937

W początkach sierpnia 1936 PCF wysłała Narwicza do Hiszpanii. Nie jest jasne, jaka była jako początkowa rola; wiadomo, że już latem walczył na froncie aragońskim pod Huesca. Przydzielono go do oddziału karabinów maszynowych, wspomagającego republikańską artylerię. Jesienią 1936, po rozpoczęciu formowania Brygad Międzynarodowych, został do nich skierowany jako komisarz polityczny. W listopadzie 1936 walczył m.in. na Casa de Campo, broniąc Madrytu[7].

Dokładna przynależność organizacyjna Narwicza jest niejasna. Według jednych źródeł służył w Batalionie im. Komuny Paryskiej we frankofońskiej XIV Brygadzie[7]. Według innych był raczej członkiem Kompanii im. Mickiewicza[11] we wczesnym okresie XIII Brygady, zanim jeszcze przekształcono ją w jednostkę o głównie polsko-słowiańskim charakterze. Pojawiają się też informacje o jego służbie w „Batalionie im. Mickiewicza” w XIII Brygadzie[12]. Niektóre wspomnienia przedstawiają go jako komisarza politycznego bliżej niezidentyfikowanego, „trockistowskiego” batalionu[13]. Niektórzy historycy twierdzą, że był nie komisarzem politycznym, ale dowódcą Kompanii im. Mickiewicza i że latem 1937 roku kierował nią podczas walk pod Brunete[14]; został ranny w płuca, nie wiadomo w tej czy innej bitwie[7].

Dąbrowszczak: szpieg i prowokator[edytuj | edytuj kod]

Siedziba POUM, Barcelona

Wiosną 1937 – prawdopodobnie w okresie przerwy między okresami służby frontowej – Narwicz przebywał w Barcelonie. Brytyjscy ochotnicy podejrzewali go potem o szpiegowanie placówki Independent Labour Party w mieście, skąd jakoby wynosił i kopiował dokumenty[15]. Przed tzw. Wydarzeniami Majowymi miał wejść w kontakt z przywódcami POUM, w tym z Andreú Ninem[16]; przedstawiał się jako rosyjski komunista-opozycjonista, wrogi dyktaturze Stalina[17]. Zdaniem niektórych historyków Narwicz już od pewnego czasu był na służbie radzieckiego wywiadu jako funkcjonariusz lub agent NKWD[18]. Podejrzewano go, że latem 1937 miał znaczny udział w aresztowaniu Nina[19]. W październiku 1937 otrzymał urlop zdrowotny, który spędził na rekonwalescencji w Paryżu. Pozostawał tam w kontakcie ze Związkiem Przyjaciół Ojczyzny Radzieckiej, kolejną wersją organizacyjną Związku Powrotu[7].

Pod koniec roku 1937 lub w początkach roku 1938 Narwicz powrócił do Hiszpanii. Nie został jednak skierowany do służby liniowej, ale otrzymał przydział do Barcelony. Formalnie był członkiem 4. Batalionu w XIII. Brygadzie; miał stopień kapitana[20]. Na przełomie lat 1937/38 jego główne zadanie polegało na demaskowaniu i dezorganizacji domniemanej trockistowskiej konspiracji, zwłaszcza w XII. i XIV. Brygadzie Międzynarodowej. Jako „León Druan” przeniknął do Sección Bolchevique-Leninista de España (SBLE), trockistowskiej organizacji działającej w Barcelonie; raporty składał m.in. bezpośrednio do jednego z liderów Brygad, Luigi Longo. Dzięki jego informacjom służby republiki aresztowały 40 członków SBLE i POUM[21].

Dąbrowszczak: śmierć[edytuj | edytuj kod]

Zwłoki Narwicza

W środowisku barcelońskich trockistów Narwicz został jakoby zdemaskowany dzięki zamieszczonemu w oficjalnej prasie republikańskiej zdjęciu, gdzie pod swoim prawdziwym nazwiskiem występował w otoczeniu komunistycznego dowódcy i znanego stalinisty, Enrique Listera[22]. Pozostali jeszcze na wolności liderzy POUM i SBLE zorientowali się, że prawdopodobnie są infiltrowani przez radzieckie i republikańskie służby specjalne; zaczęli też domniemywać o istnieniu związku między wcześniejszymi wizytami Narwicza w siedzibie partii i zniknięciem, a następnie prawdopodobnie zabójstwem Nina[7]. Pod pretekstem przekazania ważnych informacji, jeden z aktywistów poprosił Narwicza o spotkanie.

10 lutego 1938 wieczorem Narwicz został znaleziony martwy na ulicy Calle Legalidad w Barcelonie; na ciele było kilka ran postrzałowych (w tym w głowę), nie zniknęły natomiast jego dokumenty, broń i pieniądze[23]. Służby Brygad w porozumieniu ze służbami republikańskimi wszczęły śledztwo, po którym aresztowano trzy osoby[24]; Trybunał ds. Szpiegostwa i Zdrady Głównej, jeden z rewolucyjnych organów sądowniczych powołanych w czasie wojny, szybko skazał podsądnych na karę śmierci[25]. Ostatecznie nie zostali oni straceni i po około roku opuścili Hiszpanię. Pomimo aresztowań kolejnych podejrzanych[26], ostatecznie sprawa tak domniemanego szpiegostwa jak morderstwa Narwicza nie została w sposób bezdyskusyjny wyjaśniona. Niektórzy historycy twierdzą jednak jednoznacznie, że Narwicz został zastrzelony w odwecie za zabójstwo Nina[27].

W historiografii[edytuj | edytuj kod]

Akta procesowe

Istnieje teoria, że Narwicz nie zginął w Hiszpanii, ale został odwołany do ZSRR i zginął tam w roku 1939 w trakcie kolejnej fali czystek. Jednak ponieważ w katalońskich archiwach znajdują się dokumenty, związane z procesem domniemanych zabójców Narwicza, teoria ta uważana jest za niewiarygodną[28]. Zestaw tych archiwaliów[29] zawiera m.in. zeznania oskarżonych. Te dokumenty – uzupełnione o wspomnienia opublikowane przez różne osoby nieraz dekady później – są dotąd głównym źródłem informacji nt. Narwicza. Jak dotąd, żaden z historyków nie dotarł do dotyczących go dokumentów w archiwach rosyjskich, polskich[30], niemieckich, belgijskich czy francuskich.

W hiszpańskim dyskursie publicznym nazwisko Narwicza pojawiło się wyjątkowo w roku 1963 podczas procesu Juliana Grimau, oskarżanego m.in. o torturowanie w roku 1938 podejrzanych o zabójstwo Narwicza. Poza jednym paradokumentalnym tekstem[31] i broszurą nt. stalinowskich represji w Barcelonie[32], Narwiczowi nie poświęcono żadnej monografii. W historiografii hiszpańskiej wspominany jest marginalnie w związku ze śmiercią Nina lub procesem Grimau[33]. W historiografii rosyjskiej pojawia się w nawiązaniu do działalności NKWD w Hiszpanii[34]. W historiografii polskiej Narwicz jest praktycznie nieobecny. W okresie PRL był wymieniany jako Dąbrowszczak w bardzo niewielu publikacjach, jednak tylko w związku z jego służbą liniową[35]. Obecnie wzmiankowany jest wyjątkowo tak w publikacjach naukowych[36] jak popularnych i raczej w związku z kwestią infiltracji POUM, niekiedy całkowicie błędnie[37].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W hiszpańskiej i katalońskiej transkrypcji jego nazwisko pojawia się – także w oficjalnych dokumentach sądowych i prokuratorskich związanych ze śledztwem i procesem po jego śmierci – w różnej formie, zob. Agustín Guillamón, El terror estalinista en Barcelona, Valencia 2018, s. 20, 69–73, 84 and passim. Na reprodukowanej poniżej okładce teczki procesowej widnieje wersja „Narrvirtsch”. Także w zachodnioeuropejskiej historiografii lub publicystyce nazwisko może pojawiać się w różnych wersjach: Narvitch, Narvitsch, Narwitsch, Narwich, przeważa jednak wersja Narvich.
  2. ↑ ani z imienia; w rosyjskich źródłach Narwicz występuje jako Lew albo Leon, ale zawsze bez отчествa, imienia odojcowskiego
  3. ↑ „из эмигрировавших из России евреев”, Игорь Симбирцев, Спецслужбы первых лет СССР, 1923-1939, Москва 2010, ISBN 9785952438385, s. 225.
  4. ↑ „Militar ruso, el capitán León Narvitch” Ramón Tamames, España 1931-1975. Una antología histórica, Madrid 1980, ISBN 9788432056598, s. 221.
  5. ↑ “Le Polonais Léon Narwicz”, Agustin Guillamón, Portraits de militants révolutionnaires, s. l. 2014, s. 23.
  6. ↑ Daniel Grason, Narvitch Léon, [w:] serwis Le Maitron. Le Dictionnaire Biographique Mouvement Ouvrier. Mouvement Social 2011 [ostatnia modyfikacja 2021].
  7. ↑ a b c d e f g h Grason 2011.
  8. ↑ O jego „wcześniejszej działalności” w Związku Powrotu mówią wspomnienia z okresu wojny domowej, Дмитрий И. Рублев, Русские анархисты в Испанской гражданской войне 1936 – 1939, [w:] Radosław Skrycki (red.), Studia z dziejów anarchizmu. Wojna domowa w Hiszpanii (1936–1939), Chojna 2018, ISBN 9788394063696, s. 192.
  9. ↑ А. Ю Вовк, Союз Друзей Советской Родины, Париж, улица де Бюси, 12, [w:] Диалог со временем 74 (2021), s. 363–367.
  10. ↑ Побережник Семен Яковлевич, Крутые перевалы, Москва 1975, s. 87.
  11. ↑ Marcin Michcik, Polacy w Hiszpanii podczas wojny domowej, [w:] Wiadomości 14/5 (1950), s. 7.
  12. ↑ Dariusz Zalega, Obrońcy Republiki. Ochotnicy z Górnego Śląska w wojnie domowej w Hiszpanii [dysertacja doktorska przyjęta na Uniwersytecie Śląskim], Katowice 2022, s. 112.
  13. ↑ Рублев 2018, s. 192.
  14. ↑ Lech Wyszczelski, Dąbrowszczacy, Warszawa 1986, ISBN 8603650481216, s. 36.
  15. ↑ Giles Tremlett, The International Brigades, Fascism and the Spanish Civil War, London/New York 2021, ISBN 9781526644541, s. 299.
  16. ↑ Двадцать два 59-62 (1988), s. 136.
  17. ↑ Fernando Hernández Sánchez, Guerra o revolución el Partido Comunista de España en la Guerra Civil, Barcelona 2010, ISBN 9788498921519, s. 225.
  18. ↑ Bywa wręcz określany jako „agent Orłowa”, zob. В. Н. Степанков, Александр В. Киселев, Эдуард Шарапов, Чекисты Сталина, Москва 2006, ISBN 978576544606, s. 520.
  19. ↑ А.И., Прохоров, Д.П. Колпакиди, Д. П. Прохоров, КГБ спецоперации советской разведки, Санкт-Петербург 2000, ISBN 9785739009906, s. 135.
  20. ↑ Tremlett 2021, s. 299, Wyszczelski 1986, s. 36.
  21. ↑ Alberto Laguna, El crimen de la calle Legalidad: muerte de un infiltrado, [w:] serwis Guerra en Madrid 2019.
  22. ↑ Nie wiadomo, o jaką gazetę chodzi. W hiszpańskich bibliotekach cyfrowych, zawierających zdigitalizowane wersje prasy z okresu wojny domowej, ani razu nie pojawia się nazwisko Narwicza, zob serwisy Hemeroteca Digital i Prensa Historica.
  23. ↑ Został pochowany we wspólnym grobie, do dzisiaj niezlokalizowanym.
  24. ↑ Adolfo Carlini alias Doménico Sedran, Manuel Fernández Grandizo, Jaime Fernández Rodríguez. Zdaniem innych wyrok wykonali Lluis Puig i Alberto Masó, jako aresztowani pojawiają się też Adolfo Carnini, Jaime Fernández y Teodoro Sanz, zob. Laguna 2019.
  25. ↑ Enric Juliana, Aquí no hemos venido a estudiar, Barcelona 2020, ISBN 9788417623609, s. 188.
  26. ↑ F. Javier Puerto Sarmiento, Ciencia y política. José Giral Pereira (Santiago de Cuba, 1879-México D.F., 1962), Madrid 2015, ISBN 9788434022676, s. 463.
  27. ↑ “Narwicz, an officer in the International Brigades, had infiltrated the POUM posing as a Russian dissident; he was executed by a POUM action squad in revenge for death of Nin”, Andy Durgan, With the POUM. International volunteers on the Aragon Front (1936-1937), [w:] Revista Internacional de la Guerra Civil 8 (2018), s. 158.
  28. ↑ Laguna 2019.
  29. ↑ Przechowywanych w zespole Jutjat Especiál No 1. del Tribunal D’Espionatge i Alta Traició de Catalunya.
  30. ↑ Za wyjątkiem jego zmikrofilmowanego tekstu, będącego relacją z wczesnych dni na froncie, nie wiadomo kiedy, w jakich okolicznościach i celu napisanego, obecnie w AAN, CA KC PZPR, zespół 182, rolka 32/1 no 75, za Seweryn Ajzner, Pierwsi polscy uczestnicy wojny domowej w Hiszpanii, [w:] Kwartalnik Historyczny 92/4 (1985), p. 387.
  31. ↑ J.A. [Juan Andrade], L’Affaire León Narvitch, [w:] Cahiers León Trotsky 3 (1979), s. 133–135.
  32. ↑ Guillamón 2018.
  33. ↑ Juliana 2020, s. 188, Puerto Sarmiento 2015, s. 463, Hernández Sánchez 2010, s. 225.
  34. ↑ Степанков, Киселев, Шарапов 2006, s. 520, Эдуард Шарапов, Наум Эйтингон -карающий меч Сталина, 2003, ISBN 9785765431214, s. 57, Симбирцев 2008, s. 225.
  35. ↑ Michał Bron, Polacy w wojnie hiszpańskiej, 1936-1939, Warszawa 1967, s. 252, Ajzner 1985, s. 387, Wyszczelski 1986, s. 36.
  36. ↑ Zalega 2022, s. 112.
  37. ↑ „Jeszcze inne źródło podaje, że wraz z Ninem republikańskie organy bezpieczeństwa zatrzymały doradcę sowieckiego kapitana Lwa Narwicza, który przesadnie zaangażował się po stronie trockistów”, Tadeusz Zubiński, Wojna domowa w Hiszpanii, Poznań 2015, ISBN 9788371779732, s. 406.

Literatura[edytuj | edytuj kod]

  • J.A. [Juan Andrade], L’Affaire León Narvitch, [w:] Cahiers León Trotsky 3 (1979), s. 133–135
  • Agustín Guillamón, El terror estalinista en Barcelona, Valencia 2018
  • Jaume Moreno, L’Afer Narwicz, [w:] L’Avenç. Revista d’Història 355 (2010), s. 46–49

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Leon_Narwicz&oldid=73325411”