Obszar Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior Byszewskich

Obszar Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior Byszewskich

obszar chronionego krajobrazu
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Mezoregion	Pojezierze Krajeńskie, Dolina Brdy
Data utworzenia	1991
Akt prawny	Rozporządzenie nr 9/1991 Wojewody Bydgoskiego z dnia 14 czerwca 1991 r.
Powierzchnia	1679,58 ha
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Obszar Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior Byszewskich
Położenie na mapie Polski Obszar Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior Byszewskich
53°18′12″N 17°50′12″E

Jezioro Salno

Pomost dla wędkarzy

Jezioro Słupowskie

Jezioro Wierzchucińskie Duże

Zbocze rynny byszewskiej, przy jeziorze Wierzchucińskiem Dużym

Czyste wody jezior rynny byszewskiej

Obszar Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior Byszewskich – obszar chronionego krajobrazu położony w północno-zachodniej części województwa kujawsko-pomorskiego.

Lokalizacja

Obszar Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior Byszewskich zajmuje powierzchnię 16,8 km². W większości znajduje się na terenie gminy Koronowo (w największym zbliżeniu ok. 4 km na zachód od Koronowa), jego część południowa leży w gminie Sicienko, a niewielki południowo-zachodni fragment w gminie Mrocza.

Morfologia

Pod względem fizyczno-geograficznym Obszar jest położony na obszarze mezoregionu Pojezierza Krajeńskiego (314.69). Jedynie jego część północno-wschodnia, łącząca się z Obszarem Chronionego Krajobrazu Zalewu Koronowskiego, leży w obrębie Doliny Brdy (314.72).

Rynna Byszewska znajduje się na dwóch genetycznie różnych obszarach:

• w części północnej na sandrze Brdy, głębokość rynny 20-25 m;
• w części południowej na wysoczyźnie morenowej Pojezierza Krajeńskiego, głębokość do 50 m.

Powierzchnia sandru Brdy na granicy z Pojezierzem zalega 20-24 m niżej niż wysoczyzna morenowa. Powoduje to, że odcinek sandrowy rynny jest 20 m płytszy od wysoczyznowego i trzykrotnie od niego węższy. Dolna część rynny byszewskiej, zakonserwowana w epoce lodowcowej przez lód zimowy, przypomina krętą rzekę subglacjalną, natomiast jej część górna (na wysoczyźnie morenowej) ma prostolinijny przebieg i szerokość dochodzącą do 2 km.

Charakterystyka

Obszar krajobrazu chronionego obejmuje ciąg polodowcowych jezior rynnowych, połączonych rzeką Krówką. Przepływ wód następuje z południa na północ. Na północnym wschodzie łańcuch jezior łączy się z Zalewem Koronowskim, przez który przepływa rzeka Brda. Szerokość chronionego obszaru mieści się w granicach morfologicznych rynny jeziornej.

Na całkowitą powierzchnię Obszaru Chronionego Krajobrazu składają się:

• lasy: 4,0 km²,
• wody: 3,3 km² (19% obszaru),
• tereny pozostałe, przeważnie rolne: 10,7 km².

Począwszy od północy, jeziora posiadają następujące nazwy:

1. Stoczek,
2. Piaseczno,
3. Krzywe,
4. Płotwickie,
5. Kadzionka,
6. Staw Młyński,
7. Tobolno Duże,
8. Tobolno Małe (Bukowe),
9. Piekło,
10. Długie,
11. Krosna,
12. Studzienne,
13. Wierzchucińskie Małe,
14. Wierzchucińskie Duże,
15. Słupowskie.

W okolicy wsi: Więzowno i Salno występuje druga rynna jeziorna, oddalona 1,5 km na wschód i połączona z rynną byszewską w miejscowości Byszewo. Znajduje się w niej pięć jezior, które również włączono do strefy krajobrazu chronionego:

1. Żabno,
2. Kamienne,
3. Salno,
4. Stryjewo,
5. Proboszczowskie.

Wszystkie jeziora są wąskie, wydłużone, głębokie, o wysokich brzegach i dobrej jakości wód. Akweny położone w północnej części rynny, wkomponowane są w kompleks leśny okalający Zalew Koronowski. Natomiast obiekty w południowej części rynny jeziornej otoczone są zadrzewieniami ze skupiskami dębów, grabów, buków i wiązów.

Największym akwenem jest Jezioro Słupowskie o powierzchni 119,9 ha i głębokości maksymalnej 34,4 m, położone na południowym krańcu całego ciągu jezior. Wokół tego jeziora, jak również jezior: Wierzchucińskiego Dużego (49,2 ha, głębokość 25 m) i Wierzchucińskiego Małego (52,3 ha, głębokość 12,7 m) rozciągają się tereny rekreacyjne z ogrodami działkowymi i zabudową letniskową.

Historia

W starych dokumentach jeziora ciągu rynny byszewskiej noszą wspólną nazwę Plitwica. Stąd wniosek, że niegdyś stanowiły jedną rynnę odpływową wyżłobioną przez wody lodowcowe. Na skutek obniżenia się poziomu wód rynna z czasem uległa podziałowi tworząc łańcuch złożony z kilkunastu jezior, ciągnących się na przestrzeni 27 km. Plitwica z uwagi na ukształtowanie terenu była chętnie wykorzystywana jako naturalna granica okręgów administracyjno-politycznych. Od XIII wieku była to północno-zachodnia granica kasztelanii bydgoskiej, a od wieku XIV – także starostwa oraz granicą Kujaw (województwo inowrocławskie, powiat bydgoski) z Krajną (województwo kaliskie, powiat nakielski). Tuż przed wybuchem II wojny światowej na linii jezior wybudowano natomiast system betonowych bunkrów, które stanowiły jeden z elementów obrony Bydgoszczy przed atakiem Niemców od zachodu (tzw przedmoście bydgoskie).

Szlak kajakowy

Uroki turystyczne rynny jezior byszewskich dostrzeżono już w okresie międzywojennym. Natomiast w 1955 r. Zygmunt Wrześniowski – autor przewodnika pt. Kajakiem po wodach Pomorza Zachodniego pisał, że jeziora byszewskie tworzą jeden z piękniejszych zakątków w południowo-wschodniej części Pomorza. Jednak ze względu na daleko posunięty proces zarastania trzciną strugi między jeziorami, nie stanowiła ona w tym czasie szlaku kajakowego. W latach 60. XX w., po budowie Zbiornika Koronowskiego, poziom wody w jeziorach w północnej części rynny uległ podwyższeniu, co umożliwiło ich wykorzystanie w turystyce wodnej. W części południowej przepłynięcie kajakiem strug między jeziorami nadal jest dosyć trudne. Bez wysiadania z kajaka poradzą sobie tylko właściciele jedynek i to kajaków górskich.

Ciekawostki krajoznawcze

Rynna jezior byszewskich ciągnie się przez malownicze obszary na wschodnim pograniczu etnograficznej Krajny. Najważniejszą miejscowością turystyczną jest Byszewo, z pocysterską świątynią pw. Św. Trójcy i Sanktuarium Matki Bożej Królowej Krajny. Ciekawe miejsca na obszarze rynny jezior byszewskich:

Miejscowość	Odl. od Zalewu Koronowskiego [ km ]	Uwagi
Krówka	2,5	Śródleśna osada letniskowa u północnego krańca jeziora Stoczek. Do Zalewu Koronowskiego prowadzi rozszerzająca się zatoka
Kadzionka	6,0	Wieś letniskowa u południowego krańca jeziora Piaseczno. Mieści m.in. ośrodek wypoczynkowy bydgoskich zakładów „Belma”.
Buszkowo	9,5	Nad strugą stoi Grzmotny Młyn z początku XIX w. (nieaktywny) oraz ogromny wiadukt kolejowy z 1940 r. – wybudowany w miejscu wiaduktu z 1909 roku, który w wyniku działań zbrojnych w 1939 r. został zburzony. Pod nim biegnie droga krajowa nr 25. 10 lipca 1969 r. na ostrym zakręcie w Buszkowie zginął znany aktor Bogumił Kobiela, zaś w latach 80. XX w. poważne rany odniósł Krzysztof Krawczyk.
Byszewo	16,5	Wieś, założona przez cystersów w 1253 r., położona na przesmyku między jeziorami: Studziennym i Długim. Mieści zabytkową świątynię z cudownym obrazem Matki Boskiej Byszewskiej, zwanej też Królową Krajny.
Wierzchucice	21,5	Murowany budynek młyna z przełomu XIX i XX wieku na przesmyku pomiędzy jeziorami: Wierzchucińskim Dużym i Małym.
Prosperowo	23,5	Most i nasyp, którymi przez dolinę Jezior Byszewskich przeprawiała się kolej wąskotorowa (zbud. 1895 r., obecnie nieczynna). Położony między Jeziorem Słupowskim a Wierzchucińskim Dużym.
Słupowo	27,0	Zespół dworski i park (799 drzew) z drugiej połowy XIX w. oraz gorzelnia i przepust z 1895 r. nad Jeziorem Słupowskim. W toni jeziora spoczywa zestrzelony we wrześniu 1939 r. przez wojsko polskie niemiecki myśliwiec oraz radziecki czołg T-34 z końca wojny.

Ograniczenia środowiskowe

Na Obszarze Chronionego Krajobrazu Rynny Jezior Byszewskich obowiązują typowe ograniczenia i zalecenia, ze szczególnym zaakcentowaniem ochrony morfologii terenu (krawędź rynny) oraz wód jezior. Wskazana jest zieleń izolacyjno-krajobrazowa, na pograniczu strefy degradacji zboczy, przeciwdziałająca erozji oraz ograniczająca spływ związków chemicznych do akwenów.

Szlaki turystyczne

Wzdłuż jezior byszewskich przebiega pieszy szlak turystyczny „Jeziora Koronowskiego”, który uznawany jest za jedną z najciekawszych tras turystycznych na północ od Bydgoszczy (obok szlaku „Brdy” i „Leona Wyczółkowskiego”).

Zobacz też

• Obszary chronionego krajobrazu w Polsce
• Zbiornik Koronowski
• Ochrona przyrody w Bydgoszczy
• Parki i tereny leśne w Bydgoszczy

Bibliografia

• Marcysiak Katarzyna: Ochrona przyrody - Bydgoszcz i okolice. [w.] Banaszak Józef red.: Przyroda Bydgoszczy. Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2004. ISBN 83-7096-531-8