Pantofelnik

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pantofelnik
Ilustracja
Calceolaria herbeohybrida
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

Calceolariaceae

Rodzaj

pantofelnik

Nazwa systematyczna
Calceolaria Linnaeus
Vet. Acad. Handl. Stockholm 31: 286. Oct-Dec 1770[3]
Typ nomenklatoryczny

C. pinnata Linnaeus[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Calceolaria uniflora

Pantofelnik, kalceolaria (Calceolaria) – rodzaj roślin z rodziny Calceolariaceae. Obejmuje ok. 300[4]–390[5] gatunków. Występują od środkowego Meksyku, poprzez Amerykę Środkową i Południową do Ziemi Ognistej[2]. W Meksyku rośnie jednak tylko kilka gatunków. Największe zróżnicowanie gatunkowe występuje w Andach w Peru, Chile i Argentynie[5][4]. Rosną najczęściej na wilgotnych urwiskach i skałach, przy źródłach, w zaroślach i lasach[5]. Rośliny o charakterystycznych kwiatach z rozdętą, dwuwargową koroną[5]. Niektóre gatunki wykorzystywane są leczniczo. C. andina zawiera naftochinony skuteczne przeciw roztoczom, mszycom i innym bezkręgowcom[4]. Podstawowe znaczenie użytkowe mają rośliny uprawiane jako ozdobne – głównie mieszańce gatunków chilijskich[5] (C. ×herbeohybrida i C. ×hybrida, dla których taksonami rodzicielskimi są najczęściej C. crenatiflora, C. cana, C. corymbosa)[4].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Calceolaria bilatata
Calceolaria hypericina
Calceolaria irazuensis
Calceolaria myriophylla
Calceolaria mexicana
Pokrój
Rośliny zielne (jednoroczne i byliny), a także krzewy[5] i pnącza[4]. Osiągają do 1,5 m wysokości[5].
Liście
Naprzeciwległe, czasem połączone nasadami w węzłach[2]. Blaszka liściowa miękka i często owłosiona, pojedyncza lub pierzasto złożona[5], zwykle piłkowana, rzadziej całobrzega[2].
Kwiaty
Czterokrotne, okazałe, grzbieciste, z dolną wargą korony silnie rozdętą. Na jej wewnętrznej stronie znajdują się gruczołowate włoski z olejkami eterycznymi[2]. Korona barwy białej, żółtej lub fioletowej, u odmian ozdobnych często wielobarwna. Działki kielicha cztery. Pręciki są dwa, rzadko trzy. Zalążnia jest górna[5] lub wpół dolna[2], dwukomorowa, z licznymi zalążkami[5]. Na szczycie słupka znamię drobne, główkowate lub niewyraźnie rozdzielone na dwie łatki[2].
Owoce
Torebki zawierające drobne nasiona[5].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Calceolaria tenella
Calceolaria tripartita
Wykaz gatunków[6][7]

Zastosowanie i uprawa[edytuj | edytuj kod]

Mieszańcowy C. ×herbeohybrida uprawiany jako roślina doniczkowa

Za najbardziej efektowny gatunek z tego rodzaju uchodzi pantofelnik Darwina (C. uniflora, syn. C. darwinii) – o niewielkiej rozecie liści i okazałych kwiatach. Jednak roślina jest trudna w uprawie – bywa sadzona w szklarniach dla roślin górskich na przepuszczalnej i żyznej glebie przykrytej warstwą żwirowego grysu[8]. Znacznie bardziej popularny w uprawie jest pantofelnik mieszańcowy (C. ×herbeohybrida, C. ×hybrida), obficie kwitnący, z kwiatami delikatnymi, wydętymi i jaskrawo ubarwionymi. W klimacie umiarkowanym uprawiany jest jako doniczkowa roślina jednoroczna. W ofercie handlowej nabywane są rośliny kwitnące, które po kwitnieniu trwającym od kwietnia do czerwca zamierają. Rozmnaża się je z nasion wysiewanych latem, przy czym młodym roślinom zapewniony musi być spoczynek w okresie zimowym (grudzień-styczeń)[9].

Rośliny uprawiane być powinny w chłodnym pomieszczeniu – w temperaturze od 12 do 18 °C (według części źródeł już w temperaturze ponad 15 °C rośliny bledną[10]), w miejscach półcienistych do jasnych (najlepiej na wystawie północnej[9], przy silnym nasłonecznieniu liście mogą ulec oparzeniu[10]). Źle znosi ruchy powietrza. Wymaga obfitego podlewania, ale nie można dopuszczać do pozostawiania wody w podstawce[9]. Roślin nie można uprawiać na parapecie nad kaloryferem. Rekomendowane jest usuwanie przekwitniętych kwiatów, zbędne natomiast jest nawożenie i przesadzanie[10].

Rośliny podatne na mszyce, mączlika szklarniowego, szarą pleśń[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  3. ↑ a b Calceolaria Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-01-18].
  4. ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 147, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 252. ISBN 0-333-74890-5.
  6. ↑ Calceolaria. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-01-18].
  7. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 43. ISBN 978-83-925110-5-2.
  8. ↑ Janet Marinelli: Wielka encyklopedia roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 286. ISBN 83-7391-888-4.
  9. ↑ a b c Małgorzata Augustyn: Rośliny pokojowe. Encyklopedia pielęgnacji. Poznań: Wydawnictwo Publicat, 2006, s. 22. ISBN 83-245-0950-X.
  10. ↑ a b c d Moritz Burki, Marianne Fuchs: Leksykon roślin doniczkowych i balkonowych. Warszawa: Świat Książki, 2010, s. 83. ISBN 978-83-247-1838-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pantofelnik&oldid=70133811”