Rudy żelaza w Polsce
Rudy żelaza w Polsce – rudy żelaza występujące i pozyskiwane na terenie Polski.
Złoża różnych typów rud żelaza występują powszechnie na terenie Polski, cechują się jednak zwykle niewielkimi rozmiarami i zawierają rudy ubogie w żelazo. Dlatego od ostatniej dekady XX w. nie są w Polsce eksploatowane, chociaż w przeszłości były wydobywane na potrzeby krajowego hutnictwa, budownictwa i w innych gałęzi przemysłu[1][2].
Złoża[edytuj | edytuj kod]
Złoża o genezie osadowej[edytuj | edytuj kod]
- Złoża syderytów (głównie ilastych) zostały udokumentowane głównie w osadach jurajskich, w mniejszym stopniu kredowych lub paleozoicznych. Złoża o znaczeniu gospodarczym występują w trzech rejonach:
- okolicach Łęczycy, w iłach środkowojurajskich, w których rozpoznano trzy poziomy rudne (z tego dwa o znaczeniu gospodarczym[3]) z syderytami (18–31% Fe) na głębokościach poniżej 30 m. Wydobywano je od 1958 r[4]. Ostatnia kopalnia z tego rejonu działała do końca 1989 r., pozyskując syderyty jako dodatek w produkcji cementu[3].
- w pasie od Częstochowy do Wielunia (Częstochowski Obszar Rudonośny), gdzie tworzą trzy poziomy rudne z syderytami (28–36% Fe) w iłach jury dolnej i środkowej. Wydobywano je do 1980 r.[2].
- w rejonie Gór Świętokrzyskich (okolice Ostrowca Świętokrzyskiego, Starachowic[3]), głównie w skałach jury i kredy, syderyty o zawartości żelaza 20–35%[2]. Złoża z osadów jurajskich były eksploatowane[5].
Ponadto poziomy sferosyderytów występują w górnym karbonie Górnego Śląska (poziomy o zawartości Fe ok. 39% wydobywano w drugiej połowie XIX w.) i we fliszu karpackim, gdzie pozyskiwano je w kopalniach nieopodal Węgierskiej Górki oraz Ustronia[6].
- Złoża wietrzeniowe w postaci piasków żelazistych udokumentowano w NE obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich[7] i wydobywano w Zębcu. Ruda żelaza występowała w postaci limonitu, zawierającego 13–16% tego pierwiastka[3].
- Złoża rud darniowych, błotnych, jeziornych występują powszechnie, głównie na Niżu Polskim.
Złoża o genezie magmowej[edytuj | edytuj kod]
W Krzemiankach koło Suwałk odkryto w latach 60. XX w. duże złoże rud żelaza (27%), tytanu (7% TiO
3) i wanadu (0,3% V
2O
5). Występuje na głębokości poniżej 850 m sięgając do głębokości 2000 m. Występuje w obrębie intruzji gabr i anortozytów. Minerałami rudnymi są magnetyt i ilmenit. Zawiera 0,9 mld ton czystego żelaza, 60 mln ton TiO
3 oraz 3 mln ton V
2O
5[8].
W polskiej części Sudetów znajdują się nieduże złoża magnetytu i hematytu[9]. Złoże magnetytu o genezie hydrotermalnej w Kowarach eksploatowano w Kowarach w kopalni Wolność aż do 1962 r.[10][11]
Wydobycie[edytuj | edytuj kod]
W 1931 r. wydobywano rocznie prawie 285 tys. ton rudy, w roku następnym doszło do załamania produkcji i uzyskano tylko niecałe 77 tys. ton, wydobycie z 1931 przekroczono dopiero w 1935 r. (332,5 tys. ton), w 1938 r. pozyskano 827,5 tys. ton, a w 1939 wydobyto 1 mln ton rudy[12].
Po wojnie, w roku 1946, wydobyto 387 tys. ton rudy[12], a na przełomie lat 50/60 XX w. wydobywano rocznie ok. 2 mln ton rudy, przede wszystkim ze złóż rejonu Częstochowy, Łęczycy i regionu świętokrzyskiego[13].
Rozmieszczenie geograficzne eksploatacji rud żelaza w 1938 r. wyglądało wg Bohdanowicza następująco:
- najwięcej, bo 72% krajowego wydobycia uzyskiwano z regionu częstochowskiego,
- 19% z radomskiego (świętokrzyskiego),
- 6% z pokładów rud darniowych znajdujących się w wielu regionach Polski,
- 3% z obszaru krakowsko-śląskiego[14].
Zarówno w okresie międzywojennym, jak i po wojnie zapotrzebowanie przemysłu na żelazo i stal były znacznie większe niż produkcja żelaza z krajowych rud, dlatego znaczne ilości rud o wysokiej zawartości żelaza importowano, np. w 1937 r. wydobyto w Polsce 780 tys. ton rudy, a sprowadzono ze Szwecji i ZSRR ponad 650 tys. ton rudy[15].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Sokołowski J., 1990: Geologia regionalna i złożowa Polski. Wydawnictwa Geologiczne.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Gabzdyl W., 1999: Geologia złóż. Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice, s. 283, 289
- ↑ a b c Sokołowski 1990, s. 197, 249
- ↑ a b c d Gabzdyl, 1999, s. 289
- ↑ Sokołowski 1990, s. 249
- ↑ Gabzdyl, 1999, s. 283, 289
- ↑ Gabzdyl, 1999, s. 289, 290
- ↑ Sokołowski 1990, s. 197
- ↑ Sokołowski 1990, s. 197, 249, 250
- ↑ Sokołowski 1990, s. 250
- ↑ Robert Klementowski: W cieniu sudeckiego uranu. Kopalnictwo uranu w Polsce w latach 1948–1973. Wrocław: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu, 2010. ISBN 978-83-61631-12-6
- ↑ Gabzdyl, 1999, s. 290
- ↑ a b Bohdanowicz, 1952, tab. I
- ↑ Bolewski A., 1965: Mineralogia szczegółowa. Wyd. Geologiczne, Warszawa, strona 670
- ↑ Bohdanowicz, 1952, s. 86, 87
- ↑ Bohdanowicz, 1952, s. 87