Ryjewo
53°50′44″N 18°57′27″E/53,845556 18,957500
| wieś | |
 Kościół pw. bł. Michała Kozala | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2006) |
2914 |
| Strefa numeracyjna |
55 |
| Kod pocztowy |
82-420[2] |
| Tablice rejestracyjne |
GKW |
| SIMC |
0156357 |
Położenie na mapie gminy Ryjewo  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kwidzyńskiego  | |
| 53°50′44″N 18°57′27″E/53,845556 18,957500[1]
| |
Ryjewo (niem. Rehhof[3], dawniej Zieglershuben[4]) – wieś w północnej Polsce w województwie pomorskim, w powiecie kwidzyńskim, w gminie Ryjewo, której jest siedzibą. Położona na prawym brzegu Wisły, w północnej części Niziny Kwidzyńskiej, ok. 10 km na północ od Kwidzyna, na trasie linii kolejowej Malbork-Kwidzyn-Grudziądz (stacja Ryjewo) i przy skrzyżowaniu dróg wojewódzkich nr 525 i 607.
Wieś królewska Ryjowo położona była w II połowie XVI wieku w województwie malborskim[5]. W latach 1946–1975 należała do województwa gdańskiego, a od 1975 do 1998 do województwa elbląskiego.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Nazwa wsi znana była już w XIV w. W okresie krzyżackim znajdował się tu folwark zakonny, który spłonął w 1622 r. W XVI w. w rejonie Ryjewa eksploatowano bogate złoża rudy darniowej, przetapiane następnie w miejscowych piecach hutniczych m.in. na kule armatnie, używane w wojnach Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy[6].
Wieś została osadzona na prawie długoterminowej dzierżawy przez mennonitów w 1742. W jej skład wchodził również majątek leśny Oberforsterei Rehhof. Po I rozbiorze Polski w 1772 znalazła się w granicach Królestwa Prus. W 1801 włączona została do ekonomii malborskiej.
W 1895 zbudowano kościół ewangelicki, a w 1909 kościół katolicki. Ryjewo uzyskało połączenie kolejowe w 1883 – Kolej Miast Nadwiślańskich. W 1868 we wsi znajdowały się 74 budynki, 39 domów, 309 mieszkańców, 173 katolików, 122 ewangelików oraz 14 dysydentów. Nadleśnictwo Ryjewo posiadało 72 domy, 587 mieszkańców, 302 katolików, 278 ewangelików, 4 dysydentów i 3 żydów.
Pod koniec II wojny światowej Ryjewo ponownie znalazło się w granicach Polski – wpierw w Okręgu Mazurskim (Okręg IV) Ziem Odzyskanych, a następnie włączono je 29 maja 1946 do województwa gdańskiego[7]; a ludność niemiecką wysiedlono.
Wieś o układzie ulicówki i usytuowanych naokoło kolonii. Krajobraz kulturowy mocno zmieniony z powodu znacznego rozwoju wsi na przełomie XIX i XX w.
Infrastruktura[edytuj | edytuj kod]
W Ryjewie istnieją: placówka Ochotniczej Straży Pożarnej, Niepubliczny Zakład Podstawowej Opieki Zdrowotnej, Zespół Szkół, Dom Pomocy Społecznej „Słoneczne Wzgórze”, Gminny Klub Sportowy Relax Ryjewo ze specjalizacją w piłce nożnej (klasa okręgowa Pomorskiego Związku Piłki Nożnej, grupa gdańska II), Gminny Uczniowski Klub Sportowy Bellator Ryjewo (piłka ręczna).
Corocznie w ryjewskiej hali sportowej rozgrywany jest Turniej Halowej Piłki Nożnej, który na stałe wpisał się w kalendarium sportowych imprez w Ryjewie.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Według rejestru zabytków NID[8] na listę zabytków wpisane są:
- kościół pw. Świętej Rodziny, ul. Grunwaldzka 40, 1908-1910, nr rej.: A-1437 z 11.02.1994
- cmentarz przy kościele, pocz. XX, nr rej.: j.w.
- plebania, 1910, nr rej.: j.w.
- kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki parafialny pw. bł. Biskupa Kozala, ul. Jana Pawła II, 1895, nr rej.: A-1294 z 5.12.1989
- pastorówka z ogrodem, obecnie przedszkole, ul. Grunwaldzka 60, 1900, nr rej.: A-1496 z 5.12.1994.
Pomezańskie Sanktuarium Świętej Rodziny to kościół zbudowany w stylu neogotyckim. Wnętrze trójnawowe, ze sklepieniami gwiaździstymi, wieża podwyższona o iglicę w kształcie pinakla. Co roku w pierwszą niedzielę po 15 sierpnia odbywa się ogólnodiecezjalny odpust pod przewodnictwem ordynariusza elbląskiego.
Kościół bł. Michała Kozala Biskupa i Męczennika zbudowany był w 1895 na potrzeby miejscowych protestantów i służył im do II wojny światowej, podczas której został doszczętnie zniszczony. Na początku lat 90. XX w. ludność miejscowa odbudowała kościół.
We wsi znajduje się ponadto gospodarstwo mennonickie z 1779[9].
Kalendarium[edytuj | edytuj kod]
- 1387 – po raz pierwszy w dokumentach pojawiła się nazwa Rehehof (Rehhof);
- 1466–1772 – wieś w granicach Królestwa Polskiego w województwie malborskim;
- 1472 – w ekonomii malborskiej;
- 1565 – występuje pod nazwą Reyowo i Regoff;
- 1622 – pożar strawił folwark ryjewski;
- 1742 – akcja osiedlania mennonitów w okolicach Ryjewa;
- 1745 – liczy 30 dymów (gospodarstw domowych);
- 1772 – wieś w granicach Królestwa Prus;
- 1785 – folwark należał do Lehwarcka z Ryjewa, który odziedziczył go po ojcu;
- 1801 – włączenie do ekonomii malborskiej i podporządkowanie urzędowi w Sztumie;
- 1883, 15 sierpnia – oddano do użytku ryjewski odcinek kolei nadwiślańskiej;
- 1895 – zbudowano kościół ewangelicki;
- 1898, 1 października – włączenie Sarnowa i Cegiełkowa do Ryjewa;
- 1908–1909 – budowa kościoła katolickiego;
- 1918 – powstanie ochotniczej straży pożarnej;
- 1919 – budowa kurortu uzdrowiskowego (od 1965 dom pomocy społecznej);
- 1919–1954 – w powiecie kwidzyńskim;
- 1945 – ponowne włączenie do Polski; wysiedlenie ludności niemieckiej;
- 1946–1975 – w województwie gdańskim;
- 1954–1975 – w powiecie sztumskim;
- 1975–1998 – w województwie elbląskim;
- 1999, 1 stycznia – w powiecie kwidzyńskim w województwie pomorskim.
Wspólnoty wyznaniowe[edytuj | edytuj kod]
- Kościół rzymskokatolicki:
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Ryjewo (Sala Królestwa ul. Wrzosowa 22)[10]
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 119216
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1128 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ Zieglershuben, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 589.
- ↑ Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku : suplement. Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2021, k. 1.
- ↑ Dariusz Podbereski, Marcin S. Wilga: Wędrówki przyrodnicze. Trasy wycieczek przyrodniczych. Gdańsk: Wydawnictwo Gdańskie, 1995, s. 127. ISBN 83-85843-48-5.
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 maja 1946 r. ws. tymczasowego podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych (Dz.U. z 1946 r. nr 28, poz. 177).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 57 [dostęp 2020-03-15].
- ↑ Piotr Skurzyński: Warmia, Mazury, Suwalszczyzna. Warszawa: Sport i Turystyka – Muza, 2004, s. 50. ISBN 83-7200-631-8.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-08-02].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zieglershuben, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 589.
- Oficjalna strona Gminy Ryjewo
- Oficjalna strona Gminnego Klubu Sportowego „Relax” Ryjewo
- Oficjalna strona corocznego Turnieju Halowej Piłki Nożnej w Ryjewie
- Siedziba gminy: Ryjewo
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Przysiółki wsi |
|
| Nieoficjalne przysiółki wsi |
