Skoczek azjatycki
| Dipus sagitta[1] | |||||
| (Pallas, 1773) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Infragromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
skoczek azjatycki | ||||
| Synonimy | |||||
|
| |||||
| |||||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[15] | |||||
 | |||||
Skoczek azjatycki[16] (Dipus sagitta) – gatunek ssaka z podrodziny skoczków (Dipodinae) w obrębie rodziny skoczkowatych (Dipodidae).
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Skoczek azjatycki występuje w Eurazji zamieszkując w zależności od podgatunku[17]:
- D. sagitta sagitta – południowa Rosja (Kraj Ałtajski) i prawy brzeg rzeki Irtysz w Kazachstanie (obwód pawłodarski i obwód wschodniokazachstański).
- D. sagitta austrouralensis – północno-zachodni Kazachstan (obwód zachodniokazachstański, obwód atyrauski i obwód aktobski między rzekami Ural i Emba).
- D. sagitta bulganensis – wschodni Kazachstan (wschodnia część jeziora Zajsan w obwodzie wschodniokazachstańskim), północno-zachodnia Chińska Republika Ludowa (Kotlina Dżungarska w Sinciang) i Mongolia (południowy ajmak kobdoski i południowo-zachodni ajmak gobijsko-ałtajski).
- D. sagitta halli – Chińska Republika Ludowa (północno-wschodnia Mongolia Wewnętrzna, południowo-zachodni Heilongjiang, północno-zachodni Jilin i północny Liaoning) i południowo-wschodnia Mongolia (ajmak suchebatorski).
- D. sagitta innae – południowa Rosja (obwód astrachański na wschód od rzeki Wołga) i północno-zachodni Kazachstan (obwód zachodniokazachstański i obwód atyrauski na zachód od rzeki Ural).
- D. sagitta lagopus – zachodnio-środkowy Kazachstan (na wschód od rzeki Emba i na północ od rzeki Syr-daria).
- D. sagitta megacranius – południowo-wschodni Kazachstan (piaski Moinkum w obwodzie żambylskim).
- D. sagitta nogai – południowa część europejskiej Rosji (obwód wołgogradzki i obwód astrachański na wschód od rzek Wołga, Kałmucji i Dagestanu).
- D. sagitta sowerbyi – północna Chińska Republika Ludowa (północno-wschodni Sinciang, północna część Kotliny Cajdamskiej w Qinghai, Gansu, południowo-zachodnia Mongolia Wewnętrzna, północna Ningxia i północne Shaanxi) i Mongolia.
- D. sagitta turanicus – południowo-zachodni Kazachstan (południowy obwód kyzyłordyński na południe od rzeki Syrdaria i obwód mangystauski), Uzbekistan i Turkmenistan; prawdopodobnie w sąsiednim zachodnim Afganistanie.
- D. sagitta ubsanensis – północno-zachodnia Mongolia (północny ajmak uwski) i przyległa Rosja (skrajna południowa Tuwa).
- D. sagitta usuni – południowo-wschodni Kazachstan (obwód ałmacki); prawdopodobnie w przyległej Chińskiej Republice Ludowej (piaski doliny rzeki Ili w zachodnim Sinciangu).
- D. sagitta zaissanensis – wschodni Kazachstan (północno-zachodni basen jeziora Zajsan na lewym brzegu rzeki Irtysz).
Izolowana populacja występująca w północnym Iranie (pustynia Turan we wschodnim Semnan) może należeć do podgatunku turanicus lub do jeszcze nieopisanego podgatunku[17].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1773 roku niemiecki przyrodnik Peter Simon Pallas nadając mu nazwę Mus sagitta[2]. Holotyp pochodził z Jakuszewska, w obwodzie pawłodarskim, w północnym Kazachstanie[18][17].
Dane genetyczne dostarczają mocnych dowodów na to, że D. sagitta, w tradycyjnym rozumieniu, nie jest pojedynczym gatunkiem, ale raczej zespołem co najmniej czterech lub nawet pięciu gatunków; w rezultacie D. deasyi został podniesiony do rangi odrębnego gatunku[17]. Trzy kolejne linie genetyczne (sagitta, turanicus i sowerbyi) mogą reprezentować trzy odrębne gatunki, ale potrzebne są dalsze badania molekularne i morfologiczne[19][20][17]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzynaście podgatunków[17].
Etymologia[edytuj | edytuj kod]
- Dipus: gr. διπους dipous, διποδος dipodos „dwunożny”, od δι- di- „podwójny”, od δις dis „dwukrotny”, od δυο duo „dwa”; πους pous, ποδος podos „stopa”[21].
- sagitta: łac. sagitta „strzała”[22].
- austrouralensis: łac. auster, austri „południe”[22]; Ural, Eurazja.
- bulganensis: góry Bulgan, Mongolia.
- halli: A.L. Hall (data urodzenia i śmieci nieznana), brytyjski kolekcjoner z którego kolekcji pochodził holotyp[6].
- lagopus: gr. λαγωπους lagōpous, λαγωποδος lagōpodos „zająco-stopy, szorstko-stopy”, od λαγως lagōs „zając”; πους pous, ποδος podos „stopa”[22].
- megacranius: gr. μεγας megas, μεγαλη megalē „wielki”[23]; κρανιον kranion „czaszka”, od καρα kara, καρατος karatos „głowa”[24].
- nogai: Nogajowie, lud turecki, zamieszkujący Kaukaz Północny, południowe Powołże i Półwysep Krymski[25].
- sowerbyi: Arthur de Carle Sowerby (1885–1954), brytyjski przyrodnik i podróżnik[5].
- turanicus: staroperska nazwa Turan dla Azji Środkowej, ogólnie stosowana do ziem ludów tureckich poza Amu-darią[22].
- ubsanensis: Ubsu-Nur (= Uws-nur), Mongolia/Rosja[13].
- usuni: Usunowie, środkowoazjatycka konfederacja plemion koczowniczych.
- zaissanensis: jezioro Zajsan, Kazachstan.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała (bez ogona) 115–145 mm, długość ogona 140–180 mm, długość ucha 16–23 mm, długość tylnej stopy 57–67 mm; masa ciała 46–128 g[26].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dipus sagitta, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b P.S. Pallas: Reise durch verschiedene Provinzen des Rußischen Reichs. Cz. 2. St. Petersburg: Kayserl. Akademie der Wissenschaften, 1773, s. 706. (łac.).
- ↑ M.H.C. Lichtenstein: Naturhistorischer Anhang. I. Säugethiere. Verzeichnifs der eingesandten Säugethiere und Bemerkungen über dieselben. W: E.F. Eversmann & M.H.C. Lichtenstein: Reise von Orenburg nach Buchara: nebst einem Wortverzeichniss der Afgahnischen Sprache; mit 2 Kupfern und dem Plane von Buchara. Berlin: Christiani, 1823, s. 121. (niem.).
- ↑ Satunin 1907 ↓, s. 127, 164.
- ↑ a b O. Thomas. A new jerboa from China. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 2, s. 307, 1908. (ang.).
- ↑ a b A. de C. Sowerby. A new Three-toed Jerboa from China. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 5, s. 279, 1920. (ang.).
- ↑ Y.M. Kazantseva, N.I. Larina & N.M. Semenov. Statsionamoe raspre-delenie gryzunov Primorskogo i Chernozemerskogo raionov Kalmystskoi ASSR. „Vestnik Mikrobiologii, E’pidemiologii i Parazitologii”. 19 (1), s. 129, 1940. (ros.).
- ↑ Shenbrot 1991 ↓, s. 107.
- ↑ G.I. Shenbrot. [Geographic variability of the horned jerboa Dipus sagitta (Rodenita, Didodidae). Subspecific differentiation in the territory of East Kazakhstan, Tuva and Mongolia]. „Zoologicheskii Zhurnal”. 70, s. 95, 1991. (ros.).
- ↑ S.I. Ognev. „Zoologischer Anzeiger”. 91, s. 207, 1930. (niem.).
- ↑ a b Shenbrot 1991 ↓, s. 109.
- ↑ Shenbrot 1991 ↓, s. 108.
- ↑ a b A.G. Bannikov. Materialy k poznaniya mlekopitayushchikh Mongolii. 1. Tushkanchiki. „Byulleten' Moskovskogo Obshchestva Ispytatelei Prirody Otdel Biologicheskii”. 52 (4), s. 34, 1947. (ros.).
- ↑ V.A. Selevin. „Byul. Sredneaz. Un-ta”. 19, s. 13, 1934. (ros.).
- ↑ N. Batsaikhan, D. Avirmed, D. Tinnin & K. Tsytsulina, Dipus sagitta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-2 [dostęp 2021-10-31] (ang.).
- ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 322. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Dipus sagitta. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-10-31].
- ↑ J. Cheng, D. Ge, L. Xia, Z. Wen, Q. Zhang, L. Lu & Q. Yang. Phylogeny and taxonomic reassessment of jerboa, Dipus (Rodentia, Dipodinae), in inland Asia. „Zoologica Scripta”. 47 (6), s. 630–640, 2018. DOI: 10.1111/zsc.12303. (ang.).
- ↑ V.S. Lebedev, A.A. Bannikova, L. Lu, E.A. Snytnikov, Y. Adiya, E.N. Solovyeva, A.V. Abramov, A.V. Surov & G.I. Shenbrot. Phylogeographical study reveals high genetic diversity in a widespread desert rodent, Dipus sagitta (Dipodidae: Rodentia). „Biological Journal of the Linnean Society”. 123 (2), s. 445–462, 2018. DOI: 10.1093/biolinnean/blx090. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 240, 1904. (ang.).
- ↑ a b c d The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 133.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 61.
- ↑ Satunin 1907 ↓, s. 131, 168.
- ↑ J. Michaux & G. Shenbrot: Family Dipodidae (Jerboas). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 96. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- К.А. Сатунин. Млекопитающія Сѣверо-восточнаго Предкавказья по сбору экспедиціи КАВКАЗСКАГО Музея Лѣтомъ 1906 г / Die Säugetiere des nordöstlichen Ciscaucasiens auf Grund der Sammelreise des kaukasischen Museums im Sommer 1906. „Извъстія Кавказскаго Музея”. 3, s. 94–174, 1908. (ros. • niem.).
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).
- G.I. Shenbrot. [Geographic variability of the horned jerboa Dipus sagitta (Rodenita, Didodidae). The general nature of intraspecies variability and subspecies differentiation in the western part of the species range]. „Zoologicheskii Zhurnal”. 70, s. 101–110, 1991. (ros.).