Zawisza Czarny z Garbowa: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
ort.
Konarski (dyskusja | edycje)
11 504 edycje
→‎Sługa: drobne merytoryczne
Linia 36: Linia 36:
Na wieść o szykującej się ostatecznej rozprawie z [[zakon krzyżacki|Krzyżakami]] powrócił do Polski. Uczestniczył w [[Bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] i niewykluczone, że to właśnie Zawisza w krytycznym momencie bitwy uratował królewski sztandar, choć nie ma na to wyraźnych dowodów. Po bitwie Zawisza wystąpił z propozycją zawarcia pokoju między królem polskim i królem węgierskim [[Zygmunt Luksemburski|Zygmuntem Luksemburskim]] – (układ w [[Lubowla (Słowacja)|Lubowli]] w [[1411]]). W [[1412]] r. uczestniczył wraz z królem [[Władysław II Jagiełło|Władysławem Jagiełłą]] w uroczystym zjeździe monarchów w [[Budapeszt|Budzie]], występując również jako uczestnik zorganizowanego przy tej okazji wielkiego [[turniej rycerski|turnieju rycerskiego]]. W turnieju tym Zawisza okazał się zwycięzcą.
Na wieść o szykującej się ostatecznej rozprawie z [[zakon krzyżacki|Krzyżakami]] powrócił do Polski. Uczestniczył w [[Bitwa pod Grunwaldem|bitwie pod Grunwaldem]] i niewykluczone, że to właśnie Zawisza w krytycznym momencie bitwy uratował królewski sztandar, choć nie ma na to wyraźnych dowodów. Po bitwie Zawisza wystąpił z propozycją zawarcia pokoju między królem polskim i królem węgierskim [[Zygmunt Luksemburski|Zygmuntem Luksemburskim]] – (układ w [[Lubowla (Słowacja)|Lubowli]] w [[1411]]). W [[1412]] r. uczestniczył wraz z królem [[Władysław II Jagiełło|Władysławem Jagiełłą]] w uroczystym zjeździe monarchów w [[Budapeszt|Budzie]], występując również jako uczestnik zorganizowanego przy tej okazji wielkiego [[turniej rycerski|turnieju rycerskiego]]. W turnieju tym Zawisza okazał się zwycięzcą.


== W służbie Władysława Jagiełły ==
== Sługa ==
Będąc świetnym dyplomatą, a przez to jednym z najbardziej zaufanych ludzi króla [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]] został wysłany jako jeden z sześciu posłów polskiej delegacji na [[Sobór w Konstancji]] ([[1414]]-[[1418]]), gdzie wsławił się występując jako jeden z nielicznych obrońców sprawy i osoby [[Jan Hus|Jana Husa]].
Będąc świetnym dyplomatą, a przez to jednym z najbardziej zaufanych ludzi króla [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]] został wysłany jako jeden z sześciu posłów polskiej delegacji na [[Sobór w Konstancji]] ([[1414]]-[[1418]]), gdzie wsławił się występując jako jeden z nielicznych obrońców sprawy i osoby [[Jan Hus|Jana Husa]]. 9 maja 1418 roku na Soborze w Konstancji w obecności papieża oświadczył, że czci króla polskiego będzie bronić "gębą i ręką" i uzyskał od Marcina V potępienie oszczerczego wobec Jagiełły traktatu Falkenberga.
Wielokrotnie posłował na dwór [[Zygmunt Luksemburski|Zygmunta Luksemburskiego]]. Podczas odbywania jednego ze swych licznych poselstw, przebywając na dworze tegoż władcy dostał się do niewoli czeskiej podczas walk w obronie tzw. ''Niemieckiego Brodu''. Z niewoli tej został wkrótce uwolniony, ponoć za niezwykle wysokim okupem.
Wielokrotnie posłował na dwór [[Zygmunt Luksemburski|Zygmunta Luksemburskiego]]. Podczas odbywania jednego ze swych licznych poselstw, przebywając na dworze tegoż władcy dostał się do niewoli czeskiej podczas walk w obronie tzw. ''Niemieckiego Brodu''. Z niewoli tej został wkrótce uwolniony, ponoć za niezwykle wysokim okupem.


Wersja z 10:10, 24 sie 2011

Zawisza Czarny z Garbowa
Herb rodowy
Sulima
Data urodzenia

ok. 1370

Data śmierci

1428

Rodzice

Mikołaj z Garbowa,

Małżeństwo

Barbara herbu Pilawa

Wojny i bitwy

Bitwa pod Grunwaldem

Administracja

Starosta kruszwicki od roku 1417
starosta spiski od 1420

Zawisza Czarny (fragment obrazu Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem)

Zawisza Czarny z Garbowa; łac. Zawissius Niger de Garbow et Rożnów herbu Sulima (ur. ok. 1370 w Garbowie, Polska, zm. 12 czerwca 1428 w Golubacu, Serbia), sławny polski[1][2][3] rycerz, niepokonany w licznych turniejach, symbol cnót rycerskich[4]. Starosta kruszwicki od roku 1417, starosta spiski od 1420.

Rodzina

Rodzicami Zawiszy byli Dorota i Mikołaj z Garbowa, kasztelan konarsko­-sieradzki. Mieli oni oprócz Zawiszy jeszcze dwóch młodszych synów: Jana zwanego Farurejem, starostę spiskiego i stolnika krakowskiego oraz Piotra Kruczka.

Żoną Zawiszy Czarnego była Barbara herbu Pilawa – bratanica biskupa krakowskiego Piotra Wysza, którą poślubił ok. 1397 r. Historycy sugerują, że było to małżeństwo z rozsądku, choć przyznają też, że Zawisza w tym czasie musiał być już kimś znacznym lub wiele rokującym rycerzem, gdyż arcybiskup krakowski nie zgodziłby się zapewne na małżeństwo bratanicy z kimś zwykłym.

Z ich małżeństwa przyszło na świat czterech synów: najstarszy Marcin, Stanisław z Rożnowa poległy w bitwie pod Warną w 1444 r.[5], Zawisza[6] i najmłodszy Jan z Rożnowa, starosta kolski, pojmany do niewoli w bitwie pod Chojnicami w 1454 r. (w której zmarł)[7].

Rycerz

Wielokrotnie brał udział w wyprawach przeciwko Turkom, występując wraz ze swym bratem Farurejem w szeregach rycerstwa europejskiego, ściąganego na te wyprawy przez króla Węgier, Zygmunta Luksemburskiego, z którego dworem był przez lata silnie związany.

Na wieść o szykującej się ostatecznej rozprawie z Krzyżakami powrócił do Polski. Uczestniczył w bitwie pod Grunwaldem i niewykluczone, że to właśnie Zawisza w krytycznym momencie bitwy uratował królewski sztandar, choć nie ma na to wyraźnych dowodów. Po bitwie Zawisza wystąpił z propozycją zawarcia pokoju między królem polskim i królem węgierskim Zygmuntem Luksemburskim – (układ w Lubowli w 1411). W 1412 r. uczestniczył wraz z królem Władysławem Jagiełłą w uroczystym zjeździe monarchów w Budzie, występując również jako uczestnik zorganizowanego przy tej okazji wielkiego turnieju rycerskiego. W turnieju tym Zawisza okazał się zwycięzcą.

W służbie Władysława Jagiełły

Będąc świetnym dyplomatą, a przez to jednym z najbardziej zaufanych ludzi króla Władysława Jagiełły został wysłany jako jeden z sześciu posłów polskiej delegacji na Sobór w Konstancji (1414-1418), gdzie wsławił się występując jako jeden z nielicznych obrońców sprawy i osoby Jana Husa. 9 maja 1418 roku na Soborze w Konstancji w obecności papieża oświadczył, że czci króla polskiego będzie bronić "gębą i ręką" i uzyskał od Marcina V potępienie oszczerczego wobec Jagiełły traktatu Falkenberga. Wielokrotnie posłował na dwór Zygmunta Luksemburskiego. Podczas odbywania jednego ze swych licznych poselstw, przebywając na dworze tegoż władcy dostał się do niewoli czeskiej podczas walk w obronie tzw. Niemieckiego Brodu. Z niewoli tej został wkrótce uwolniony, ponoć za niezwykle wysokim okupem.

Służba u Zygmunta Luksemburskiego

W 1415, towarzysząc królowi Zygmuntowi Luksemburskiemu w podróży do Perpignan w Aragonii pokonał w głośnym pojedynku Jana z Aragonii, wysadzając z siodła jednym uderzeniem kopii najprzedniejszego rycerza turniejowego zachodniej Europy. Utwierdziwszy w ten sposób sławę niepokonanego i najznamienitszego rycerza w Europie, chętnie był podejmowany na dworach władców europejskich.

W latach 1420-1422 walczył po stronie króla Węgier z czeskimi husytami.

W historii odnotowano również słynną ucztę jaką wydał Zawisza Czarny na ulicy św. Jana w Krakowie, dla monarchów biorących udział w uroczystościach zaślubin Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej w 1424 roku. Wzięli w niej udział król rzymski, duński, polski, książęta mazowieccy, śląscy oraz inni dostojnicy.

Śmierć Zawiszy Czarnego

W roli dowódcy oddziałów najemnych uczestniczył w wyprawie Zygmunta Luksemburskiego na Turków w roku 1428 i osłaniał odwrót tego władcy z pola walki pod Golubacem (Gołąbcem); król Zygmunt posłał łódź dla Zawiszy i nakazał mu w nią wsiąść. Rycerz postanowił pozostać ze swoimi towarzyszami na polu bitewnym. Odsyłając łódź ruszył z dwoma pieszymi przeciw wojsku tureckiemu. Został otoczony przez wroga i wzięty do tureckiej niewoli. Jak mówi legenda przyczyną śmierci Zawiszy był konflikt między dwoma janczarami o to, czyim jeńcem jest waleczny Zawisza. Podczas kłótni jeden z przeciwników wyciągnął szablę (jatagan) i obciął Zawiszy głowę.

Przyczynę śmierci Zawiszy Czarnego upatrywano jednak przede wszystkim w nieudolności króla Zygmunta Luksemburskiego, jako naczelnego dowódcy tejże wyprawy.

Symboliczny pogrzeb Zawiszy odbył się w listopadzie 1428 roku w kościele franciszkanów w Krakowie.

Potomkowie Zawiszy

Potomkowie w linii prostej Zawiszy Czarnego wywodzą się od jego syna Jana (ożenionego z Małgorzatą Szafraniec z Pieskowej Skały) i wnuczki Barbary z Rożnowa. Odnajdujemy wśród nich m.in. hetmana Stanisława Koniecpolskiego, sławnego z Potopu księcia Bogusława Radziwiłła czy też słynnego partyzanta mjr. Henryka Hubala Dobrzańskiego.

Zawisza Czarny w źródłach

Wyobrażenie Zawiszy Czarnego na jachcie jego imienia

Kronikarz na dworze Kazimierza Jagiellończyka Jan Długosz napisał o Zawiszy:

"Nie tylko w tej bitwie, w której pojmany zginął, ale we wszystkich wyprawach okazywał się rycerzem dzielnym i znakomitym, słynął odwagą i wielkimi czynami, w których nikt mu nie dorównywał. Był zaś w mowie słodki i ujmujący, tak że nie tylko ludzi zacnych i szlachetnych, ale barbarzyńców nawet swoją uprzejmością zniewalał. Miał przede wszystkim ten rzadki w sobie przymiot, że jak w bitwie najśmielszy zapał, tak w radzie najumiarkowańszą okazywał rozwagę. Godzien za swe bohaterskie dzieła nie moich słabych, ale i Homera samego pochwał".

Kanonik krakowski i poeta Adam Świnka po śmierci Zawiszy Czarnego ułożył po łacinie epitafium na jego cześć o treści:

"Wolał krew mężnie przelać, niż życie ocalić."

Natomiast Zygmunt Luksemburski w liście do wielkiego księcia litewskiego Witolda pisał po śmierci Zawiszy:

"Rycerstwo straciło w Zawiszy najzręczniejszego i najobrotniejszego towarzysza i wodza. Jak to zresztą całemu światu wiadomo, najdzielniejszym był rycerzem, najdoświadczeńszym wojownikiem i wielkim dyplomatą. Domagają się jego znakomite czyny, ażeby zmarły ojciec w swych synach ożył i w swoim potomstwie".

Dla wielu pokoleń Polaków Zawisza Czarny stał się jednym z ważniejszych bohaterów narodowych, przede wszystkim symbolem niewzruszonej odwagi, nadzwyczajnej słowności i lojalności. Słynne stało się powiedzenie: "Na nim ci jako na Zawiszy", czyli "Polegaj jak na Zawiszy".

Zawisza w literaturze

Postać Zawiszy Czarnego występuje w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza i Trylogii husyckiej Andrzeja Sapkowskiego, a także w cyklu krzyżackim Dariusza Domagalskiego.

Zobacz też

  1. ↑ Jedynie Jan Długosz pisząc Ex almania ducens genus, cuius viri animosi et honorum cupidi; inter quos sub nostra etate Zauissius de Garbow, dictus niger, magis excellentia claruit (w: Jan Długosz. Insignia [...] s. 70) sugeruje niemieckie pochodzenie rycerza, co nie znalazło potwierdzenia w żadnych badaniach współczesnych historyków nad rodem Sulimczyków
  2. ↑ Polski Słownik Biograficzny, tom VI, biografia Farureja Jana z Garbowa
  3. ↑ Beata Możejko, Sobiesław Szybkowski, Błażej Śliwiński: Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima, Gdańsk 2003, Wydawnictwo WiM, ss. 136, ISBN 83-918873-4-0
  4. ↑ Obszerny życiorys, wg informacji ze strony 77 DSH im. Zawiszy Czarnego (hufiec Bytom)
  5. ↑ informacje z zeszytu historycznego Rzeczpospolitej "Batalie i wodzowie wszech czasów" , Nr 21, "Władysław III pod Warną", 7 czerwca 2008 r., str 13 – "Zgubna decyzja Władysława"
  6. ↑ ZAWISZA CZARNY Z GARBOWA – HERBU SULIMA
  7. ↑ Zawisza Czarny [w:] Polityka, wydanie specjalne 4/2010, Pomocnik historyczny: 1410 Grunwald, s.20

Bibliografia

Szablon:Bibliografia start

  • Anna Klubówna: Zawisza Czarny w historii i legendzie. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1979. ISBN brak.
  • Ignacy Kozielewski: Zawisza Czarny. Płock-Warszawa: 1928.
  • Stanisław Kuczyński: Zawisza Czarny. Katowice: 1980.
  • Krzysztof Kwaśniewski: Społeczne rodowody bohaterów. Warszawa: 1977.
  • Stefan M. Małachowski: Zawisza Czarny. Warszawa: 1929.
  • Beata Możejko, Sobiesław Szybkowski, Błażej Śliwiński: Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima. Gdańsk: WiM, 2003. ISBN 83-918873-4-0.
  • Dariusz Piwowarczyk. Siedem cnót Zawiszy Czarnego. „Mówią wieki”, 2004-07-15. [dostęp 2011-02-19]. 
  • Antoni Prochaska: Zawisza Czarny. Szkice historyczne z XV w.. Kraków-Warszawa: 1884.
  • Marcin Szymoniak. Zawisza Czarny z Grabowa w świetle dotychczasowych badań historycznych. „Studenckie Zeszyty Historyczne”. Zeszyt 13, s. 67-89, 2007. Koło Naukowe Historyków Studentów UJ. Kraków: Uniwersytet Jagielloński. [dostęp 30 listopada 2009]. 

Szablon:Bibliografia stop

Inspiracje

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zawisza_Czarny_z_Garbowa&oldid=27757559”