Żmudź: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 09:55, 11 cze 2013


Współczesna flaga Żmudzi	Współczesny herb wielki Żmudzi

Regiony etnograficzne Litwy, kolorem jasnozielonym zaznaczono Żmudź ze stolicą w Telszach

Herb Księstwa Żmudzkiego I Rzeczypospolitej

Żmudź (łac. Samogitia, żmudz. Žemaitėjė, lit. Žemaitija) – jeden z pięciu regionów etnograficznych współczesnej Litwy, a także historyczna nazwa Dolnej Litwy. Dawna jednostka podziału terytorialnego (starostwo równoważne województwu) przedrozbiorowej Rzeczypospolitej Polskiej, jako Księstwo Żmudzkie należące do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1918 r. część Litwy.

Pod względem geograficznym tworzy Pojezierze Żmudzkie (zwane także Wysoczyzną Żmudzką) o charakterze morenowym, do 230 m wysokości n.p.m., w zachodniej części Litwy. Ziemie równinne, średnio urodzajne.

Od XIII wieku najeżdżana przez Krzyżaków i kawalerów mieczowych. W Królewcu w 1384 roku książę Witold obiecał Żmudź Zakonowi Krzyżackiemu w zamian za pomoc. Potwierdził to układ nad rzeką Ełkiem w 1390 roku.

W roku 1398 Witold Kiejstutowicz pokojem na wyspie Salin odstąpił region po rzekę Niewiaża Krzyżakom, którzy ustanowili tu własną jednostkę terytorialną: wójtostwo. Zaczęto wtedy powolną chrystianizację tej ziemi. W roku 1400 wojska litewskie pod wodza Witolda pomagały Krzyżakom zajmować Żmudź (w zamian Krzyżacy wzięli udział w bitwie nad Worsklą). Jednocześnie za wiedzą Witolda wybuchło na Żmudzi powstanie w 1401 roku. Pod koniec roku Litwa oficjalnie zaczęła pomagać powstańcom. Krzyżacy odpowiedzieli wspierając Świdrygiełłę, z którym podpisali układ w Malborku w 1402 roku. Wojna litewsko-żmudzka zakończyła się w roku 1403 pokojem w Raciążu, na mocy którego Żmudź pozostała w rękach Krzyżackich. W 1404 roku wójtem Żmudzi został Michał Küchmeister. W roku 1405 i 1406 wojska litewskie ponownie wspierały Krzyżaków przeciwko Żmudzinom. Głównymi zamkami krzyżackimi na Żmudzi były Dubissa, Tylża, Fredeburg, zamek nad Ełkiem. W czerwcu 1409 ponownie wybuchło powstanie, a Witold przysłał swego namiestnika Rumbolda.^[1] W 1411 r. Krzyżacy zrzekli się Żmudzi podpisując pokój toruński.

W 1413 r. Żmudź została włączona do Litwy jako starostwo z zachowaniem pewnych przywilejów. W tym samym roku przyjęła chrzest. Starostwem żmudzkim zarządzali starostowie. W 1417 powstała diecezja żmudzka ze stolicą w Miednikach.

W 1418 roku ludność Żmudzi podniosła bunt przeciwko Witoldowi i opowiadając się za Świdrygiełłą sprzeciwili się chrystianizacji, ale Kieżgajło Wolumintowicz krwawo go stłumił ścinając 60 najważniejszych przywódców żmudzińskich^[2]^[3].

W 1422 roku podpisano Pokój melneński, w którym Zakon krzyżacki po przegranej wojnie golubskiej wieczyście zrezygnował ze Żmudzi.

W 1440 roku Żmudź pod przywódcą Dowmonta, zwolennika Michajłuszki (syna Zygmunta Kiejstutowicza), wykazując tendencje separatystyczne wystąpiła przeciwko Kazimierzowi Jagiellończykowi, który w 1441 roku spacyfikował buntownicze nastroje uznając jej autonomię w zakresie administracji i sądownictwa^[4]^[5]. Na mocy postanowienia Kazimierza Jagiellończyka Żmudź miała być traktowana na równi z województwami wileńskim i trockim, i przestała być traktowana tylko jako starostwo żmudzkie (jakim była od 1413 r.), ale przywrócono jej tytuł Księstwa żmudzkiego (Ducatus Samogitiae), a księciem został Kazimierz Jagiellończyk.

W 1 poł. XVI wieku rolę dominującą na Żmudzi sprawował ród Kieżgajłów, którzy podtrzymywali tendencje odrębności politycznej tej ziemi wobec Litwy.

Władcy Polski przywrócili tytuł książąt żmudzkich w 1441 roku (łac. duces Samogitiae) i zachowali go do 1795.

W czasie Powstania listopadowego miały miejsce liczne wystąpienia Żmudzinów przeciwko okupacji rosyjskiej: 26 marca 1831 powstańcy opanowali Rosienie, 28 marca Telsze, Szawle, 2 kwietnia Janów, 7 kwietnia, rozbrajając rosyjskie garnizony i tworząc własne struktury administracji. W Rosieniach powołano Rząd Tymczasowy, na którego czele stanęli: Juliusz Gruszewski, Józef Rymkiewicz i Ignacy Staniewicz. Ezechiel Staniewicz został naczelnikiem powiatu rosieńskiego.

Wielki książę

↑ Stefan Kuczyński: Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411. Warszawa: MON, 1955, s. 83-87.
↑ K. Pietkiewicz, Kieżgajłowie i ich latyfundium do poł. XVI wieku, UAM Poznań 1982
↑ L. Kolankowski, Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów, t. I:1377-1434, Warszawa 1930, s. 136
↑ M. Bogucka, Kazimierz Jagiellończyk, Warszawa 1978, s. 25.
↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Wrocław 1982, s. 111.

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Żmudź, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 795 .

Szablon:Link FA

[1] Stefan Kuczyński: Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411. Warszawa: MON, 1955, s. 83-87.

[2] K. Pietkiewicz, Kieżgajłowie i ich latyfundium do poł. XVI wieku, UAM Poznań 1982

[3] L. Kolankowski, Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów, t. I:1377-1434, Warszawa 1930, s. 136

[autonazwa3-4] M. Bogucka, Kazimierz Jagiellończyk, Warszawa 1978, s. 25.

[Ochmański111-5] J. Ochmański, Historia Litwy, Wrocław 1982, s. 111.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ Linia 35: / Linia 35: @@
 [[Władcy Polski]] przywrócili tytuł [[Księstwo żmudzkie|książąt żmudzkich]] w [[1441]] roku (łac. ''duces Samogitiae'') i zachowali go do [[1795]].
+W czasie [[Powstanie listopadowe|Powstania listopadowego]] miały miejsce liczne wystąpienia Żmudzinów przeciwko okupacji rosyjskiej: 26 marca 1831 powstańcy opanowali [[Rosienie]], 28 marca [[Telsze]], [[Szawle]], 2 kwietnia Janów, 7 kwietnia, rozbrajając rosyjskie garnizony i tworząc własne struktury administracji. W Rosieniach powołano Rząd Tymczasowy, na którego czele stanęli: Juliusz Gruszewski, Józef Rymkiewicz i Ignacy Staniewicz. Ezechiel Staniewicz został naczelnikiem powiatu rosieńskiego.
 '''Wielki książę'''