Żmudź: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne merytoryczne |
drobne merytoryczne |
||
| Linia 18: | Linia 18: | ||
Pod względem geograficznym tworzy [[Pojezierze Żmudzkie]] (zwane także ''Wysoczyzną Żmudzką'') o charakterze [[morena|morenowym]], do 230 m wysokości [[n.p.m.]], w zachodniej części Litwy. Ziemie równinne, średnio urodzajne. |
Pod względem geograficznym tworzy [[Pojezierze Żmudzkie]] (zwane także ''Wysoczyzną Żmudzką'') o charakterze [[morena|morenowym]], do 230 m wysokości [[n.p.m.]], w zachodniej części Litwy. Ziemie równinne, średnio urodzajne. |
||
Od [[XIII wiek]]u najeżdżana od strony północnej przez [[zakon kawalerów mieczowych|kawalerów mieczowych]], który w 1236 roku został pokonany przez Żmudzinów w [[Bitwa pod SzawlamiBitwie pod Szawlami]]. Wkrótce na Żmudź rozpoczęły się od południa najazdy Zakonu Krzyżackiego. |
|||
Od [[XIII wiek]]u najeżdżana przez [[zakon krzyżacki|Krzyżaków]] i [[zakon kawalerów mieczowych|kawalerów mieczowych]]. |
|||
W Królewcu w [[1384]] roku [[Witold Kiejstutowicz|książę Witold]] obiecał Żmudź Zakonowi Krzyżackiemu w zamian za pomoc. Potwierdził to układ nad rzeką |
W Królewcu w [[1384]] roku [[Witold Kiejstutowicz|książę Witold]] obiecał Żmudź Zakonowi Krzyżackiemu w zamian za pomoc. Potwierdził to układ nad rzeką Ełk w [[1390]] roku. |
||
W roku [[1398]] Witold Kiejstutowicz [[Pokój na wyspie Salin|pokojem na wyspie Salin]] odstąpił |
W roku [[1398]] Witold Kiejstutowicz [[Pokój na wyspie Salin|pokojem na wyspie Salin]] odstąpił Krzyżakom większość Żmudzi aż po rzekę [[Niewiaża]], którzy następnie ustanowili tu własną jednostkę terytorialną: wójtostwo. Zaczęto wtedy powolną chrystianizację tej ziemi. W styczniu [[1400]] roku wojska litewskie pod wodza Witolda pomagały Krzyżakom zajmować Żmudź (w zamian Krzyżacy wzięli udział w [[bitwa nad Worsklą|bitwie nad Worsklą]]). Jednocześnie za wiedzą Witolda wybuchło na Żmudzi powstanie w [[1401]] roku. Pod koniec roku Litwa oficjalnie zaczęła pomagać powstańcom. Krzyżacy odpowiedzieli wspierając [[Świdrygiełło|Świdrygiełłę]], z którym podpisali układ w Malborku w [[1402]] roku. Wojna litewsko-żmudzka zakończyła się w roku [[1403]] [[pokój w Raciążu|pokojem w Raciążu]], na mocy którego potwierdzono, że Żmudź jest własnością Zakonu Krzyżackiego. W [[1404]] roku wójtem Żmudzi został [[Michał Küchmeister von Sternberg|Michał Küchmeister]]. W roku [[1405]] i [[1406]] wojska litewskie ponownie wspierały Krzyżaków przeciwko Żmudzinom. Głównymi zamkami krzyżackimi na Żmudzi były [[Dubissa]], [[Tylża]], [[Fredeburg(żmudź)|Fredeburg]], zamek nad Ełkiem. |
||
W maju [[1409]] z inspiracji Witolda i Jagiełły na Żmudzi wybuchło ponowne powstanie, a Witold przysłał swego namiestnika [[Rumbold Wolimuntowicz|Rumbolda]].<ref>{{cytuj książkę | nazwisko = Kuczyński| imię = Stefan| autor link = | tytuł =Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411 | wydawca = MON| miejsce = Warszawa| rok = 1955| strony =83-87| isbn = }}</ref> Po Bitwie pod Grunwaldem, Jagiełło i Witold podpisali w 1411 roku z Zakonem Krzyżackim [[Pokój toruński 1411|pokój toruński]], w którym Krzyżacy zrzekli się Żmudzi na czas życia Witolda. Po jego śmierci Żmudź miała wrócić do Zakonu. |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | W [[1413]] r. Żmudź została włączona do Wielkiego Księstwa Litewskiego jako [[starosta|starostwo]] z zachowaniem pewnych przywilejów. W tym samym roku przyjęła chrzest. Starostwem żmudzkim zarządzali [[Starostowie generalni żmudzcy|starostowie]]. W [[1417]] powstała [[diecezja żmudzka]] ze stolicą w [[Wornie|Miednikach]]. |
||
| ⚫ | W 1418 roku ludność Żmudzi podniosła bunt przeciwko Witoldowi i opowiadając się za Świdrygiełłą sprzeciwili się chrystianizacji, ale Kieżgajło Wolumintowicz krwawo go stłumił ścinając 60 najważniejszych przywódców żmudzińskich<ref>K. Pietkiewicz, Kieżgajłowie i ich latyfundium do poł. XVI wieku, UAM Poznań 1982</ref><ref> L. Kolankowski, |
||
| ⚫ | W 1418 roku ludność Żmudzi podniosła bunt przeciwko Witoldowi i opowiadając się za Świdrygiełłą sprzeciwili się chrystianizacji, ale Kieżgajło Wolumintowicz w 1419 roku krwawo go stłumił ścinając 60 najważniejszych przywódców żmudzińskich<ref>K. Pietkiewicz, Kieżgajłowie i ich latyfundium do poł. XVI wieku, UAM Poznań 1982</ref><ref> L. Kolankowski, |
||
Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów, t. I:1377-1434, Warszawa 1930, s. 136</ref>. |
Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów, t. I:1377-1434, Warszawa 1930, s. 136</ref>. |
||
Wersja z 11:08, 13 cze 2013
 |
 | |
| Współczesna flaga Żmudzi | Współczesny herb wielki Żmudzi | |
 | ||
| Regiony etnograficzne Litwy, kolorem jasnozielonym zaznaczono Żmudź ze stolicą w Telszach | ||
 |
 | |
| Herb Księstwa Żmudzkiego I Rzeczypospolitej | ||
Żmudź (łac. Samogitia, żmudz. Žemaitėjė, lit. Žemaitija) – jeden z pięciu regionów etnograficznych współczesnej Litwy, a także historyczna nazwa Dolnej Litwy. Dawna jednostka podziału terytorialnego (starostwo równoważne województwu) przedrozbiorowej Rzeczypospolitej Polskiej, jako Księstwo Żmudzkie należące do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1918 r. część Litwy.
Pod względem geograficznym tworzy Pojezierze Żmudzkie (zwane także Wysoczyzną Żmudzką) o charakterze morenowym, do 230 m wysokości n.p.m., w zachodniej części Litwy. Ziemie równinne, średnio urodzajne.
Od XIII wieku najeżdżana od strony północnej przez kawalerów mieczowych, który w 1236 roku został pokonany przez Żmudzinów w Bitwa pod SzawlamiBitwie pod Szawlami. Wkrótce na Żmudź rozpoczęły się od południa najazdy Zakonu Krzyżackiego.
W Królewcu w 1384 roku książę Witold obiecał Żmudź Zakonowi Krzyżackiemu w zamian za pomoc. Potwierdził to układ nad rzeką Ełk w 1390 roku.
W roku 1398 Witold Kiejstutowicz pokojem na wyspie Salin odstąpił Krzyżakom większość Żmudzi aż po rzekę Niewiaża, którzy następnie ustanowili tu własną jednostkę terytorialną: wójtostwo. Zaczęto wtedy powolną chrystianizację tej ziemi. W styczniu 1400 roku wojska litewskie pod wodza Witolda pomagały Krzyżakom zajmować Żmudź (w zamian Krzyżacy wzięli udział w bitwie nad Worsklą). Jednocześnie za wiedzą Witolda wybuchło na Żmudzi powstanie w 1401 roku. Pod koniec roku Litwa oficjalnie zaczęła pomagać powstańcom. Krzyżacy odpowiedzieli wspierając Świdrygiełłę, z którym podpisali układ w Malborku w 1402 roku. Wojna litewsko-żmudzka zakończyła się w roku 1403 pokojem w Raciążu, na mocy którego potwierdzono, że Żmudź jest własnością Zakonu Krzyżackiego. W 1404 roku wójtem Żmudzi został Michał Küchmeister. W roku 1405 i 1406 wojska litewskie ponownie wspierały Krzyżaków przeciwko Żmudzinom. Głównymi zamkami krzyżackimi na Żmudzi były Dubissa, Tylża, Fredeburg, zamek nad Ełkiem.
W maju 1409 z inspiracji Witolda i Jagiełły na Żmudzi wybuchło ponowne powstanie, a Witold przysłał swego namiestnika Rumbolda.[1] Po Bitwie pod Grunwaldem, Jagiełło i Witold podpisali w 1411 roku z Zakonem Krzyżackim pokój toruński, w którym Krzyżacy zrzekli się Żmudzi na czas życia Witolda. Po jego śmierci Żmudź miała wrócić do Zakonu.
W 1413 r. Żmudź została włączona do Wielkiego Księstwa Litewskiego jako starostwo z zachowaniem pewnych przywilejów. W tym samym roku przyjęła chrzest. Starostwem żmudzkim zarządzali starostowie. W 1417 powstała diecezja żmudzka ze stolicą w Miednikach.
W 1418 roku ludność Żmudzi podniosła bunt przeciwko Witoldowi i opowiadając się za Świdrygiełłą sprzeciwili się chrystianizacji, ale Kieżgajło Wolumintowicz w 1419 roku krwawo go stłumił ścinając 60 najważniejszych przywódców żmudzińskich[2][3].
W 1422 roku podpisano Pokój melneński, w którym Zakon krzyżacki po przegranej wojnie golubskiej wieczyście zrezygnował ze Żmudzi.
W 1440 roku Żmudź pod przywódcą Dowmonta, zwolennika Michajłuszki (syna Zygmunta Kiejstutowicza), wykazując tendencje separatystyczne wystąpiła przeciwko Kazimierzowi Jagiellończykowi, który w 1441 roku spacyfikował buntownicze nastroje uznając jej autonomię w zakresie administracji i sądownictwa[4][5]. Na mocy postanowienia Kazimierza Jagiellończyka Żmudź miała być traktowana na równi z województwami wileńskim i trockim, i przestała być traktowana tylko jako starostwo żmudzkie (jakim była od 1413 r.), ale przywrócono jej tytuł Księstwa żmudzkiego (Ducatus Samogitiae), a księciem został Kazimierz Jagiellończyk.
W 1 poł. XVI wieku rolę dominującą na Żmudzi sprawował ród Kieżgajłów, którzy podtrzymywali tendencje odrębności politycznej tej ziemi wobec Litwy.
Władcy Polski przywrócili tytuł książąt żmudzkich w 1441 roku (łac. duces Samogitiae) i zachowali go do 1795.
W czasie Powstania listopadowego miały miejsce liczne wystąpienia Żmudzinów przeciwko okupacji rosyjskiej: 26 marca 1831 powstańcy opanowali Rosienie, 28 marca Telsze, Szawle, 2 kwietnia Janów, 7 kwietnia, rozbrajając rosyjskie garnizony i tworząc własne struktury administracji. W Rosieniach powołano Rząd Tymczasowy, na którego czele stanęli: Juliusz Gruszewski, Józef Rymkiewicz i Ignacy Staniewicz. Ezechiel Staniewicz został naczelnikiem powiatu rosieńskiego.
Wielki książę
- ↑ Stefan Kuczyński: Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409-1411. Warszawa: MON, 1955, s. 83-87.
- ↑ K. Pietkiewicz, Kieżgajłowie i ich latyfundium do poł. XVI wieku, UAM Poznań 1982
- ↑ L. Kolankowski, Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów, t. I:1377-1434, Warszawa 1930, s. 136
- ↑ M. Bogucka, Kazimierz Jagiellończyk, Warszawa 1978, s. 25.
- ↑ J. Ochmański, Historia Litwy, Wrocław 1982, s. 111.
Zobacz też
- Żmudzini
- Księstwo Żmudzkie
- Semigalia, Kurlandia, Liwonia, Łotwa, Łatgalia
- podział terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów
- Powstanie listopadowe na ziemiach zabranych
Linki zewnętrzne
- Żmudź, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 795.
|
