Stopień Wodny Bartoszowice
Stopień Wodny Bartoszowice – stopień wodny we Wrocławiu, będący jednym ze stopni Odrzańskiej Drogi Wodnej, na jej głównym szlaku wodnym prowadzącym przez miasto, tzw. Głównej Drodze Wodnej. Stopień piętrzy wody największej z rzek przepływającej przez miasto – rzeki Odra. Obejmuje budowle piętrzące zlokalizowane w rejonie osiedla Bartoszowice[a] i Swojczyce – Strachocin. W obrębie tego stopnia wodnego znajdują się takie budowle hydrotechniczne jak Jaz Bartoszowice i Śluza Bartoszowice[1][2].
Elementy stopnia[edytuj | edytuj kod]
Składa się z dwóch podstawowych elementów hydrotechnicznych, tj. budowli piętrzących, a także budynków oraz obiektów pomocniczych i towarzyszących[2]. Podstawowymi elementami[1][2] tego stopnia są[b]:
Oprócz podstawowych obiektów piętrzących, wybudowano także elementy pomocnicze i towarzyszące, takie jak mosty i kładki zapewniające możliwość komunikacji, budynki techniczne oraz administracyjne i mieszkalne, a także dodatkowe urządzenia i budowle techniczne[2].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Obecny kształt Stopnia Wodnego Bartoszowice jest wynikiem realizacji inwestycji, polegającej na budowie nowej drogi wodnej oraz nowego systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta, a także innych, następnych inwestycji polegających na modernizacji i budowie nowych obiektów. Inwestycja pierwotna prowadzona była w latach 1913-1917[c]. Część obiektów pierwotnie istniejących na stopniu została przebudowana, a część uległa zniszczeniu i została zdemontowana[2][3].
| lata | obiekt | wydarzenie, rodzaj robót |
|---|---|---|
| 1913 | Stopień wodny Bartoszowice | budowa – początek |
| 1917 | Stopień wodny Bartoszowice | budowa – zakończenie |
| 1945 | Most Bartoszowicki | wysadzenie mostu przez Niemców podczas działań wojennych końca II wojny światowej |
| 1948 | Most Bartoszowicki | odbudowa |
| 1997 | Jaz Bartoszowice (i Most Bartoszowicki) | remont po powodzi tysiąclecia |
| 2004 | kładka | budowa |
| 2006 | Śluza Bartoszowice | remont i modernizacja |
Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
W okresie powojennym, w Polsce, ukształtowało się odpowiednie nazewnictwo w odniesieniu do obiektów stopnia oraz dla obiektów towarzyszących i kanałów wodnych. Nazwy stosowane w odniesieniu do tych obiektów wywodzą się od nazwy osiedla Bartoszowice, które położone jest na zachodnim, lewym brzegu Odry. Dla śluzy i jazu stosuje się nazwę zgodną z nazwą Stopnia Wodnego Bartoszowice: Śluza Bartoszowice oraz Jaz Bartoszowice[2]. Ponieważ współcześnie istniejące obiekty stopnia powstały w czasie, gdy Wrocław przynależał do Niemiec, miały również one wcześniej swoje nazwy niemieckie.
Stopień Wodny Bartoszowice oraz położony na Miejskiej Drodze Wodnej prowadzącej przez Wrocław Stopień Wodny Opatowice, współpracują ściśle ze sobą piętrząc wodny Odry na odcinku rzeki do poprzedniego na szlaku Stopnia Wodnego Janowice. Z tego względu część autorów różnych publikacji traktuje obiekty obu tych stopni łącznie i razem z lokalnym układem hydrologicznym definiując Węzeł Wodny Bartoszowicko-Opatowicki[2][4].
| nazwa obecna | nazwa niemiecka |
|---|---|
| Jaz Bartoszowice | Barlhelner Wehr |
| Śluza Bartoszowice | Barlhelner Schleuse |
Lokalizacja stopnia[edytuj | edytuj kod]
Stopnień ten obejmuje budowle piętrzące umiejscowione w dwóch kanałach wodnych, rozdzielonych groblą. Korona tej grobli została nazwana Ulicą Folwarczną. Do stopnia prowadzi od strony osiedla Bartoszowice ulica Braci Gierymskich, w ciągu której leży Most Bartoszowicki[4][6].
| element stopnia | 245,04 km biegu | kierunek | brzeg | przyczółek, ramię kanał | elementy pomocnicze, towarzyszące |
|---|---|---|---|---|---|
| Jaz Bartoszowice | 0,45 km Kanału Powodziowego | południowo-zachodni | lewy | Bartoszowice | Most Bartoszowicki |
| Kanał Powodziowy | |||||
| północno-wschodni | prawy | grobla rozdzielająca kanały (ulica Folwarczna) | |||
| Śluza Bartoszowice | 244,4 km Odry 0,5 Kanału Żeglugowego |
południowo-zachodni | lewy | budynki administracyjne i techniczne, kładka, wrota przeciwpowodziowe | |
| Kanał Żeglugowy | |||||
| północno-wschodni | prawy | Swojczyce – Strachocin | |||
Miejsce w układzie funkcjonalnym[edytuj | edytuj kod]
Wrocław położony jest nad skanalizowanym odcinkiem rzeki Odry[8][9], co oznacza, że Stopień Wodny Bartoszowice jest jednym z całego ciągu stopni utrzymujących wymagany poziom wody na rzece[1]:
- poprzednim stopniem wodnym jest Stopień Wodny Janowice
- równorzędnie na Miejskiej Drodze Wodnej we Wrocławiu położony jest Stopień Wodny Opatowice, oraz śluza wałowa umożliwiająca przerzut, poprzez Kanał Odpływowy, części wód wezbraniowych do Widawy,
- następnym stopniem wodny jest Stopień Wodny Zacisze[d]
Szlak wodny prowadzący przez Stopień Wodny Bartoszowice jest drogą wodną, w rozumieniu odpowiednich przepisów prawa, tj. rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie śródlądowych dróg wodnych – wykaz śródlądowych dróg wodnych; został on ujęty w wykazie śródlądowych dróg wodnych stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia[10], tzw. Odrzańska Droga Wodna, będąca elementem międzynarodowej drogi wodnej E–30[11]. Jest to główny szlak dla tej drogi wodnej, boczny szlak prowadzi przez Stopień Wodny Opatowice[1].
Stopień Wodny Bartoszowice oraz Stopień Wodny Opatowice są pierwszymi względem biegu rzeki z kaskady stopni wodnych we Wrocławskim Węźle Wodnym. Te dwa stopnie, oraz dodatkowo śluza wałowa, sterują całym przepływem wodny w Odrze przez miasto. Stopień Wodny Opatowice kieruje wody do Śródmiejskiego Węzła Wodnego i Miejskiej Drogi Wodnej, a Stopień Wodny Bartoszowice do Głównej Drogi Wodnej i Kanału Powodziowego, natomiast śluza wałowa umożliwia przerzut wód Odry do Widawy przez Kanał Odpływowy[1][2][3][12]. Z tego względu cały ten układ funkcjonalny wyróżniany jest jako Węzeł Wodny Bartoszowicko–Opatowicki.
Obiekty podstawowe[edytuj | edytuj kod]
Obiekty podstawowe stopnia to obiekty utrzymujące odpowiedni, założony poziom piętrzenia na stopniu oraz realizujące inne, konkretne funkcje, do których dana budowla jest przeznaczona. Spad na stopniu dla normalnego poziomu piętrzenia wynosi: 3,7 m dla jazu i 3,1 dla śluzy[1].
| nazwa | ramię, kanał | rodzaj | data powstania | podstawowe dane |
|---|---|---|---|---|
| Jaz Bartoszowice[1][2] | Kanał Powodziowy | jaz | 1917 | przęsła: 30+40+30 m; zamknięcia: stały+segmentowy+stały |
| Śluza Bartoszowice[1][2] | Kanał Żeglugowy | śluza wodna | 1917 | wymiary: 187,7 × 9,6 m; zamknięcia: wrota wsporne |
Pozostałe obiekty[edytuj | edytuj kod]
Wśród obiektów uzupełniających i towarzyszących zrealizowanych w obrębie stopnia wymienić należy[2][6][7]:
- Kanał Powodziowy i Żeglugowy, rozdzielony groblą
- Most Bartoszowicki
- budynki mieszkalne, administracyjne i techniczne[e]
- kładka
- wrota przeciwpowodziowe w głowie górnej śluzy[f]
- dodatkowe zamknięcia iglicowe przy jazie.
Z nieistniejących obecnie obiektów wymienić należy most stalowy, który istniał przy śluzie; zniszczony podczas działań wojennych nie został odbudowany, lecz w jego miejsce w 2004 wybudowano kładkę[2][7].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ od którego pochodzi nazwa stopnia wodnego, a także jazu i śluzy
- ↑ wymienione począwszy od lewego, południowo-zachodniego brzegu rzeki (osiedle Bartoszowice), do prawego, północno-wschodniego brzegu (osiedle Swojczyce)
- ↑ tzw. II kanalizacja Odry, zrealizowana w latach 1913–1917, nowa droga wodna poprowadzona została Kanałem Żeglugowym, wybudowano także kanał przeciwpowodziowy nazywany Kanałem Powodziowym lub Kanałem Ulgi, przepływ przez te kanały reguluje bezpośrednio Stopień Wodny Bartoszowice; natomiast na starym szlaku żeglugowym, niezbędne było wybudowanie stopnia wodnego utrzymującego poziom wody zgodny z piętrzeniem utrzymywanym na stopniu Bartoszowie, tym stopniem jest Stopień Wodny Opatowice
- ↑ po wyłączeniu z eksploatacji Jazu Zacisze, dla jazu następnym na cieku jest Jaz Różanka, który wchodzi w skład Stopnia Wodnego Różanka, zlokalizowany w korycie Starej Odry
- ↑ przy ul. Braci Gierymskich
- ↑ analogiczne wrota przeciwpowodziowe znajdują się w głowie dolnej Śluzy Zacisze; razem zamykają one niemal cały odcinek Kanału Żeglugowego na wypadek wezbrań, zabezpieczając infrastrukturę techniczną oraz zapewniając bezpieczną przystań dla jednostek pływających na czas wysokich stanów wód
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j Zespół autorski: dr inż. kpt. ż.ś. Jacek Trojanowski – kierownik pracy, dr kpt. ż.ś. Krzysztof Woś, dr inż. Anna Galor, dr inż. Bogusz Wiśnicki, mgr inż. Marcin Breitsprecher: mapa: Odrzańska Droga Wodna – Odra skanalizowana i kanał Gliwicki, Źródło: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. [w:] Analiza potrzeb inwestycyjnych w zakresie żeglugi śródlądowej na rzece Odrze w latach 2007-2013 [on-line]. AKADEMIA MORSKA W SZCZECINIE, INSTYTUT INŻYNIERII TRANSPORTU, 2006. s. 56. [dostęp 2010-02-06]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Trasa turystyczna "Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007. s. 39. [dostęp 2010-02-10]. (pol.).
- ↑ a b Mariusz Tokarz: Grobla Szczytnicko – Bartoszowicka. [w:] "PODRÓŻE PO MNIEJ ZNANYM WROCŁAWIU" – cz. I [on-line]. Wratislaviae Amici, 2005-01-23. [dostęp 2010-02-11]. (pol.).
- ↑ a b c TADEUSZ REDER: Węzeł wodny Bartoszowice – Opatowice. Wratislaviae Amici, 2005-01-18. [dostęp 2010-02-15]. (pol.).
- ↑ tablica z nazwą przedwojenną. Wratislaviae Amici, 2004-06-21. [dostęp 2010-02-18]. (pol.).
- ↑ a b Dom śluzowego. Wratislaviae Amici. [dostęp 2010-02-18]. (pol.).
- ↑ a b c Kładka Ryczyńska. Wratislaviae Amici. [dostęp 2010-02-18]. (pol.).
- ↑ Wiesław Depczyński, Andrzej Szamowski: Budowle i zbiorniki wodne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 1997, seria: Inżynieria Środowiska. ISBN 83-87012-66-1. (pol.).
- ↑ Zbigniew Szling, Jan Winter: Drogi wodne śródlądowe. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 1988, seria: skrypt budownictwo. (pol.).
- ↑ Dz.U. z 2019 r. poz. 1208
- ↑ Jan Pyś: Perspektywy żeglugi na Odrze. W: Kulczyk Jan (red.): Rola śródlądowego transportu wodnego w rozwoju regionów Unii Europejskiej. Wrocław: Oficyna Wydawnicza NDiO, 2008, s. 183-195, seria: Biblioteka Międzynarodowej Wyższej Szkoły Logistyki i Transportu we Wrocławiu. ISBN 978-83-89908-85-8. [dostęp 2015-12-23].
- ↑ Schemat Wrocławskiego Węzła Wodnego po 1917 r.. Historia Nadodrza. [dostęp 2010-02-15]. (pol.).
