Ujazd (gmina Kamieniec)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ujazd
wieś
Ilustracja
Dwór w Ujeździe (2015)
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

grodziski

Gmina

Kamieniec

Liczba ludności (2011)

260[2]

Strefa numeracyjna

61

Kod pocztowy

64-061[3]

Tablice rejestracyjne

PGO

SIMC

0584449[4]

Położenie na mapie gminy Kamieniec
Mapa konturowa gminy Kamieniec, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Ujazd”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Ujazd”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Ujazd”
Położenie na mapie powiatu grodziskiego
Mapa konturowa powiatu grodziskiego, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Ujazd”
Ziemia52°11′57″N 16°25′01″E/52,199167 16,416944[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Dwór w Ujeździe za czasów Jana i Ludwiki z Niemirowiczów-Szczyttów hr. Żółtowskich (ok. 1912 r.)

Ujazd (niem. Schoenwalde) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie grodziskim, w gminie Kamieniec.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1280 roku i dotyczy osadzenia wsi na prawie niemieckim przez ówczesnych właściciel i- zakon cystersów z Obry.

Pod koniec XIV w. była to już wieś szlachecka, a jej właściciele pisali się z Ujazdu. W 1398 wieś przeszła w ręce prywatne Hinczki. W poł. XVI w. Ujazd należał do Ujejskich. W 1618 r. siostry Ujejskie przeprowadziły podział majątku, w wyniku którego Ujazdu przeszedł do Pogorzelskich (po Katarzynie z Ujejskich Pogorzelskiej). W 1645 r. Stanisław "Pasikoń" Pogorzelski sprzedał Ujazd, Kowalewo, Lechowo i Kurowo Chryzostomowi Potockiemu, który w 1660 r. sprzedał je Stefanowi Rogalińskiemu z Dzwonowa. W 1766 r. Kasper Rogaliński wybudował w Ujeździe nowy dwór[5].

W 1781 Ujazd, Kowalewo i Lechowo kupuje Józef Żółtowski h. Ogończyk (1742-1810), miecznik wschowski. Kolejnym dziedzicem dóbr zostaje jego syn Jan hr. Żółtowski, ożeniony z podstolanką wschowską Józefą Zbijewską, a następnie ich syn - Adam hr. Żółtowski (1814-1880), ożeniony z Celiną hr. Czarnecką (siostrą Zygmunta)[5]. Pod koniec XIX w. właścicielem dóbr Ujazd, Ptaszków, Grąblew, Łęki (3 172 ha) zostaje syn Adama i Celiny - Jan hr. Żółtowski (1861 Ujazd - 1917 Poznań), dr praw, poseł do Sejmu pruskiego i Parlamentu niemieckiego, który w 1901 r. w Berlinie poślubia Ludwikę Marię Niemirowicz-Szczytt (1879 Ryga - 1938 Utrecht[6]) z linii tabołockiej, córkę dziedzica dóbr Szczęsnopol Justyniana Niemirowicza-Szczytta i Franciszki z Szemiottów[7]. Na początku XX w. hr. Jan Żółtowski zelektryfikował swoje folwarki, a powstała tu elektrownia była jedną z pierwszych w majątkach Wielkopolski. Ujazd był uznawany za znakomicie prowadzony majątek. Po śmierci Jana w 1917 r. majątek dziedziczy wdowa Ludwika hr. Zółtowska z Niemirowiczów-Szczyttów wraz z dziećmi: Janem (1906-1921) i Franciszką (1903-1948) - od 1937 r. żoną Aleksandra Pragłowskiego[8][9].

W latach 20. XX w. właścicielką Ujazdu zostaje Ludwika z Niemirowiczów-Szczyttów I voto hr. Żółtowska II v. baronowa Bicker[9]. Drugim mężem Ludwiki (ślub zawarto w 1919 r. w Lugano w Szwajcarii[10]) został Holender bar. Willem Herman Bicker (1865 Soerabaja - 1942 Ujazd), wcześniej żonaty z baronessą Henriettą van Heemstra[11]. W latach 20 i 30. XX w. Ludwika wraz z mężem Willemem (Wilhelmem) Bickerem prowadziła w Ujeździe słynną w całej Polsce stadninę koni czystej krwi arabskiej (myląco nazywaną w literaturze stadniną barona Bickera). Za hodowlę koni Ludwika bar. Bicker z Niemirowiczów-Szczyttów otrzymała trzy medale państwowe, w tym dwa złote[12].

W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Ujazd należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kosten rejencji poznańskiej[13]. Ujazd należał do okręgu wielichowskiego tego powiatu i stanowił odrębny majątek. Według spisu urzędowego z 1837 roku Ujazd liczyło 235 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 18 dymów (domostw)[13].

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa poznańskiego.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

  • Dwór z I poł. XVIII wieku, fundacji Kaspra Rogalińskiego. Obecny kształt dworowi nadała rodzina Żółtowskich, mieszkająca tam od końca XVIII w. do reformy rolnej. Wydłużony, parterowy, z mieszkalnym poddaszem. Dach mansardowy z wystawką na osi i dwiema kondygnacjami lukarn. Po bokach dziewiętnastowieczne przybudówki zwieńczone pseudobarokowymi szczytami, a od frontu ganek neogotycki na czterech słupach połączonych tzw. łukiem Tudorów. Po obu stronach głównego budynku stoją trzy kwadratowe pawilony z I poł. XVIII wieku, kryte dachami: cebulastym (z lewej) i w typie pagody chińskiej (po prawej). Z boku zachowała się oficyna z XVIII wieku. Cały zespół otoczony jest parkiem krajobrazowym (pow. 69,64 ha) z pomnikowymi okazami drzew. W parku, przy mostku na Letnicy (zw. Rowem Grodziskim lub Rowem Grabskim) zachował się murowany okrągły słup z końca XVIII w. (jeden z dwóch dawniej istniejących), zwężony ku górze, ozdobiony girlandami w stylu Ludwika XVI. W głębi parku także neogotycka kapliczka Matki Boskiej. W obrębie folwarku zachowały się dawny spichrz i gorzelnia z II poł. XIX wieku.

Między parkiem, a szosą wiodącą z Grodziska do Kościana, przy zabudowaniach dawnej gajówki, rośnie w jednym rzędzie 5 okazałych dębów o obwodach do 610 cm. Dwa inne dęby, o obwodach 480 i 520 cm oraz ciekawym przekroju korony, znajdują się w lesie po prawej stronie drogi wiodącej do Ptaszkowa. Od 1998 r., właścicielem dworu wraz z tzw. małym folwarkiem i 7 ha części parku jest Ryszard Wosiński, były Naczelnik ZHP.

  • Budynek stacji kolejowej z początku XX wieku na nieczynnej linii Grodzisk – Kościan.
  • Na skraju wsi neogotycka kaplica kamienna z 1884 r., a obok niej kapliczka z drewniana ludową rzeźbą św. Wawrzyńca, z XIX wieku, obudowana w 1974 oszkloną gablotą.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142593
  2. ↑ Wieś Ujazd w liczbach [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2021-08-10] (pol.).
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1324 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części Dz.U. z 2013 r. poz. 200
  5. ↑ a b Ujazd - Polskie Zabytki - Katalog zamków, pałaców i dworów w Polsce [online], www.polskiezabytki.pl [dostęp 2019-07-19].
  6. ↑ Nekrolog Ludwiki z Niemirowiczów Szczyttów baronowej Bicker, Kurier Warszawski: wydanie wieczorne z 25 stycznia 1938, nr 24, s. 9
  7. ↑ T.Żychliński, Złota Księga Szlachty Polskiej, Rocznik IV, Poznań 1882, s. 369-370
  8. ↑ J. Żółtowski, Rodzina Żółtowskich w ciągu stulecia, Poznań 1939, s. 58
  9. ↑ a b J. Goszczyńska, Majątki wielkopolskie: Powiat gostyński, Tom 1, 1997, s. 271
  10. ↑ J. Perthes, Gothaisches genealogisches Taschenbuch der gräflichen Häuser, Tom 95, 1922, s. 29
  11. ↑ Willem Herman Bicker (1865-1942) » Alle Begijnen van Amsterdam, Vondel, Hooft, Huydecoper, v. Eeghen, De Clercq, Trip, Boissevain en anderen. » Genealogie Online [online], www.genealogieonline.nl [dostęp 2019-07-19] (niderl.).
  12. ↑ WKKW Ujazd http://www.pzhkm.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=388:wkkw-ujazdj-troch-historii&catid=37:wyniki&Itemid=55
  13. ↑ a b Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 213.
Gmina Kamieniec
Sołectwa
Pozostałe miejscowości

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ujazd_(gmina_Kamieniec)&oldid=72811024”