Przejdź do zawartości

Wincenty z Kielczy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Wincenty z Kielc)
Wincenty z Kielczy
Ilustracja
Tablica ku czci Wincentego z Kielc na murze kieleckiej katedry
Data i miejsce urodzenia

ok. 1200
Kielce

Data i miejsce śmierci

po 1261
prawd. Kraków

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

dominikanie

Śluby zakonne

po 1237

Wincenty z Kielc[1], także Wincenty z Kielczy[2] (ur. ok. 1200 w Kielcach, zm. po 1261 prawd. w Krakowie)[3][4] – polski poeta tworzący po łacinie, kompozytor, hagiograf, kanonik krakowski, dominikanin; autor hymnu Gaude Mater Polonia.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Był związany ze śląskim lub małopolskim rodem Odrowążów[5], być może nawet do niego należał[6]. Trwa spór o jego miejsce urodzenia; niektórzy historycy (Marian Plezia) uważają za dawną historiografią, że pochodził on z Kielc, inni (np. Gerard Labuda[7]), że z miejscowości Kielcza koło Strzelec Opolskich w województwie opolskim (posiadłości rodowej Odrowążów). Współczesna historiografia skłania się przeważnie ku pierwszej opcji, czego dowodzą najnowsze publikacje prof. Krzysztof Bracha[1].

Pierwsze nauki pobierał w krakowskiej szkole katedralnej. Początkowo był księdzem świeckim, związanym zarazem z kolegiatą kielecką. W roku 1217 i 1222 był kapelanem biskupa krakowskiego, Iwona Odrowąża. W latach 1227–1235 był kanonikiem krakowskim. Później, prawdopodobnie po roku 1237 został dominikaninem i należał do konwentu krakowskiego (według J. Kłoczkowskiego był dominikaninem od początku kariery duchownego). W roku 1237 przewoził zwłoki biskupa Iwona Odrowąża z włoskiej Modeny do Krakowa. Prawdopodobnie w latach 1258–1260 był przeorem klasztoru i konwentu dominikanów w Raciborzu.

Twórczość literacka

[edytuj | edytuj kod]

Był autorem drugiej redakcji żywota biskupa Stanisława ze Szczepanowa – Vita minor (Żywot mniejszy) i Vita maior (Żywot większy), uczestniczył też w staraniach o jego kanonizację, która nastąpiła w 1253 roku. Żywot mniejszy służył celom kanonizacyjnym, Żywot większy natomiast, będący jego rozszerzeniem został spisany kilka lat po kanonizacji podkreślał znaczenie świętego Stanisława w historii Polski i posiadał wymowę polityczno-ideową. Mistrz Wincenty propagował w tym dziele zjednoczenie rozbitej na dzielnice Polski. Przypisywano mu także zaginioną kronikę historyczną, która miała być kontynuacją kroniki Wincentego Kadłubka. W niej to miały być zapisane dwa zdania w języku polskim, tzw. zdania legnickie: „Biegajcie, biegajcie” i „Gorze się nam stało” – w tej sytuacji najstarsze zapisane w języku polskim – które zacytował później Jan Długosz w Rocznikach. Hipoteza ta jest jednak podawana w wątpliwość[8]. Kanonik był prawdopodobnie pierwszym, który określił Mieszka II jako gnuśnego i leniwego, od czego wzięła się zła sława tego władcy u potomnych[9].

Muzyka

[edytuj | edytuj kod]
Gaude Mater Polonia. Chór Mieszany Educatus, dyrygent: Adam Korzeniowski.

Wincenty z Kielc był także pierwszym znanym z imienia kompozytorem polskim. Jest przede wszystkim autorem tekstu i muzyki napisanego obok Vita minor oficjum rymowanego Historia gloriosissimi Stanislai (Historia najsławniejszego Stanisława), znanego także pod nazwą pierwszej antyfony – Dies adest celebris (Nadchodzi dzień uroczysty), skomponowanego na uroczystość translacji[10], a prawdopodobnie prawykonanego 8 maja 1254[11]. W skład oficjum wchodzi hymn nieszporny Gaude Mater Polonia (Raduj się, Matko Polsko; na melodię chorału gregoriańskiego Oh salutaris Hostia – O zbawcza Hostio). Pod względem wartości estetycznej oficjum nie odbiega od podobnych, powstałych w tym samym czasie zachodnich kompozycji[12]. Niektórzy przypisywali mu także autorstwo Bogurodzicy, choć najnowsze badania cofają datę powstania tej pieśni.

Wykaz dzieł

[edytuj | edytuj kod]

Dzieła literackie (wszystkie po łacinie)

[edytuj | edytuj kod]
  • Vita sancti Stanislai episcopi cracoviensis (tekst zabytku znany jest w 2 redakcjach o spornych datach)
    • red. pierwsza, zwana vita minor (Żywot św. Stanisława): powst. według W. Kętrzyńskiego około roku 1230, według J. Lisowskiego przed kanonizacją 1253, według M. Plezi wkrótce po roku 1242; według P. Davida, B. Kürbisówny, G. Labudy – w latach 1257–1261, według D. Borawskiej w latach 1257–1266; napisany z polecenia biskupa krakowskiego Prandoty w związku z procesem kanonizacyjnym Stanisława ze Szczepanowa; według P. Davida vita minor należała do większego zbioru hagiograficznego, złożonego z przedmowy, żywota, opisu translacji ciała i cudów świętego; autor korzystał z Vita sancti Dominici Piotra Ferranda z lat 1239–1241, kronik Galla Anonima i mistrza Wincentego oraz legendy De sancto Adalberto episcopo; najdawniejszy znany odpis pochodzi z pierwszej połowy XIV wieku
    • red. druga, zwana vita maior (Żywot św. Stanisława): powst. według W. Kętrzyńskiego w latach 1260–1261, według B. Kürbisówny, G. Labudy i M. Plezi – w latach 1257–1261, według P. Davida i D. Borawskiej z końcem XIII w.; stanowi przeróbkę przedmowy i żywota z całości pierwszej redakcji; najdawniejszy znany tekst pochodzi z drugiej połowy XIII wieku
      • wydania Vita minor – wyd.: I. Polkowski pt. Legenda minor de S. Stanislao Martyre et Pontyfice... opere autographico, brak miejsca wydania 1882 (edycja homograficzna w 10 egz. z kodeksu pergaminowego z XIV wieku Biblioteki Kapitulnej w Krakowie); W. Kętrzyński Monumenta Poloniae Historica, t. 4 (1884) i w odbitkach pt. Vitae et miracula sanctorum Poloniae patronorum Adalberti et Stanislai, Lwów 1883; fragmenty ogł. M. Perlbach "Ex sancti Stanislai Cracoviensis vitis et miraculis", 1. Ex Vita... minore, Monumenta Germaniae Historica Scriptores, t. 29 (1892); rękopisy wylicza W. Kętrzyński: Wstęp do wydania Monumenta Poloniae Historica, t. 4 (1884)
      • wydania Vita minor – wyd. W. Kętrzyński Monumenta Poloniae Historica, t. 4 (1884) i w odbitkach pt. Vitae et miracula sanctorum Poloniae patronorum Adalberti et Stanislai, Lwów 1883; fragmenty ogł. M. Perlbach "Ex sancti Stanislai Cracoviensis vitis et miraculis", 1. Ex Vita... maiore, Monumenta Germaniae Historica Scriptores, t. 29 (1892); późniejszą przeróbkę ogł. J. W. Bandtkie, przy wyd.: Chronicon... Galla Anonima, Warszawa 1824; rękopisy wymienia W. Kętrzyński: Wstęp do wydania Monumenta Poloniae Historica, t. 4 (1884)
  • De sancto Stanislao (sekwencja, inc.: Jesu Christe, rex superne...), wyd. krytyczne H. Kowalewicz "Cantica Medii Aevi Polono-latina", t. 1: Sequentiae, Warszawa 1964, Bibl. Latina Medii et Recentioris Aevi, t. 14
  • niezachowana kronika historyczna kontynuująca dzieło Wincentego Kadłubka, tzw. zaginiona kronika dominikańska; mógł z niej korzystać Jan Długosz (historyk), pisząc swoje Roczniki
  • Roczniki kapituły krakowskiej (spisane pod koniec życia).

Utwory o autorstwie niepewnym

[edytuj | edytuj kod]
  • Dies adest celebris (officium rymowane o św. Stanisławie), powst. prawdopodobnie około roku 1260, wyd.: H. Kętrzyński Monumenta Poloniae Historica, t. 4 (1884), s. 355–362 i w odbitkach pt.Vitae et miracula sanctorum Poloniae patronorum Adalberti et Stanislai, Lwów 1883, s. 155–162 (z rękopisów Cesarskiej Biblioteki Nadwornej w Wiedniu nr 1765 i 1795, z XV w.); G. M. Dreves "Liturgische Reimofficien des Mittelalters", Analecta Hymnica Medii Aevi, t. 5 (1889), s. 223–226 (z rękopisu Biblioteki Kapitulnej w Krakowie nr 21 z końca XIV w.); W. Schenk "Kult liturgiczny św. Stanisława biskupa na Śląsku w świetle średniowiecznych rękopisów liturgicznych", Lublin 1959, KUL Rozprawy Doktorskie, Magisterskie i Seminaryjne. Wydział Teologiczny, t. 9; inne źródła: rękopis Biblioteki Kapitulnej w Krakowie nr 84 z XIV lub początku XV w.; rękopis Biblioteki Jagiellońskiej nr 1258 z XV w., (Wincentego z Kielc jako autora podał J. Długosz)
  • Laeta mundus... (sekwencja o św. Stanisławie), powstała prawdopodobnie jednocześnie z Dies adest celebris..., wyd. G. M. Dreves "Liturgische Reimofficien des Mittelalters", Analecta Hymnica Medii Aevi, t. 5 (1889), s. 223; wyd. krytyczne H. Kowalewicz "Cantica Medii Aevi Polono-latina", t. 1: Sequentiae, Warszawa 1964, Bibl. Latina Medii et Recentioris Aevi, t. 14; przekł. polski ogł. M. Plezia "Najstarsza poezja polsko-łacińska (do połowy XVI wieku)", Wrocław 1952, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 141; najdawniejsze rękopisy wymienia B. Gładysz "Łacińskie sekwencje mszalne z polskich źródeł średniowiecznych", Ateneum Kapłańskie, t. 33 (1934) i odb. Włocławek 1934 (na okładce: 1937), s. 12; H. Kowalewicz "Cantica Medii Aevi Polono-latina", t. 1: Sequentiae, Warszawa 1964, Bibl. Latina Medii et Recentioris Aevi, t. 14.

Kompozycje

[edytuj | edytuj kod]
  • Oficjum rymowane Historia Gloriosissimi Stanislai, a z tego najbardziej znane: hymn nieszporny Gaude Mater Polonia oraz antyfony Dies adest celebris i Ortus de Polonia
  • Sekwencja Laeta, mundus (Raduj się, świecie; ok. 1255) – być może Wincenty napisał tylko tekst do istniejącej już melodii
  • Sekwencja Iesu Christe, Rex superne (Jezu Chryste, królu na wysokości) (Autorstwo Wincentego z Kielczy nie zostało w pełni udowodnione, chociaż utwór pochodzi prawdopodobnie z XIII wieku. Melodia nie jest oryginalna, lecz jest adaptacją sekwencji Martyris eregii o św. Wincentym. [por. Musica antiqua polonica, średniowiecze – noty, red. J. Morawski, PWM, s. 11-12])

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Piotr Kardyś, [Recenzja]: Antiphonarium Kielcense. Antyfonarz kolegiaty kieleckiej (ok. 1372 r.). Wydanie fototypiczne z komentarzem, red. Krzysztof Bracha, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2020, s. 744, ISBN 978-83-7133-780-2 UJK, 978-83-8144-387-6 JEDNOŚĆ, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 119, 2022, s. 541–548, DOI: 10.31743/abmk.11412, ISSN 2545-3491 [dostęp 2023-04-02].
  2. ↑ Literatura polska: przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (przewodn. kom. red.). T. 2: N–Ż. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 608. ISBN 83-01-05369-0.
  3. ↑ Morawski 2012 ↓, s. 203-204.
  4. ↑ Chodkowski 1995 ↓, s. 958.
  5. ↑ Piotr Kardyś, [Recenzja]: Antiphonarium Kielcense. Antyfonarz kolegiaty kieleckiej (ok. 1372 r.). Wydanie fototypiczne z komentarzem, red. Krzysztof Bracha, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Jana Kochanowskiego, Wydawnictwo JEDNOŚĆ, Kielce 2020, s. 744, ISBN 978-83-7133-780-2 UJK, 978-83-8144-387-6 JEDNOŚĆ, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 119, 2022, s. 541–548, DOI: 10.31743/abmk.11412, ISSN 2545-3491 [dostęp 2023-04-03].
  6. ↑ Wśród ksiąg. Z profesorem Gerardem Labudą rozmawia Tomasz Agatowski [w:] Aere perennius. Profesorowi Gerardowi Labudzie dnia 28 XII w hołdzie, Poznań 2001, s. 341-358.
  7. ↑ Twórca hymnu.
  8. ↑ Teresa Michałowska: Literatura polskiego średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 889-890. ISBN 978-83-01-16675-5.
  9. ↑ IBH Recenzje – b/d: Gerard Labuda, Mieszko II król Polski (1025–134).
  10. ↑ Ks. Zenon Kołodziejczak, Wkład Polski w twórczość chorałową do Soboru Trydenckiego, s. 30. zkp.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-27)]..
  11. ↑ „Gaude Mater Polonia”.
  12. ↑ Ks. Zenon Kołodziejczak, Wkład Polski w twórczość chorałową do Soboru Trydenckiego, s. 32-33. zkp.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-27)]..

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 3 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 393-395
  • Jerzy Morawski: Wincenty z Kielczy. W: Encyklopedia muzyczna PWM. Elżbieta Dziębowska (red.). Wyd. I. T. 12: W–Ż część biograficzna. Kraków: PWM, 2012. ISBN 978-83-224-0935-0. (pol.).
  • Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 958. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Średniowieczna muzyka polska
Kompozytorzy
XIII w.
XV w.
Teoretycy
Zabytki polskiej
muzyki średniowiecznej
Zobacz też
Inne sztuki
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wincenty_z_Kielczy&oldid=71929972”