Żółwiakowate
| Trionychidae[1] | |||
| Fitzinger, 1826 | |||
 Przedstawiciel rodziny – żółwiak chiński (Pelodiscus sinensis) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina |
Trionychoidea | ||
| Rodzina |
żółwiakowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Trionyx É. Geoffroy Saint-Hillaire, 1809 | |||
| Rodzaje | |||
| |||
Żółwiakowate, żółwiaki[2], żółwie trójpazurzaste[2] (Trionychidae) – rodzina gadów z podrzędu żółwi skrytoszyjnych. Do żółwiakowatych należą niektóre spośród największych współczesnych słodkowodnych żółwi. Wiele z nich jest też przystosowanych do życia w wodach brachicznych. Żółwiaki występują obecnie w Ameryce Północnej, Afryce, Azji i na Nowej Gwinei[3].
Ewolucja
[edytuj | edytuj kod]Najstarsze żółwiaki pochodzą z wczesnej kredy (barrem-alb) z Azji[4]. Najwcześniejsze ślady ich obecności w Ameryce Północnej pochodzą z albu i cenomanu. Dawniej uważano, że żółwie trójpazurzaste zasiedliły Europę dopiero w paleocenie, niemniej Scheyer i współpracownicy (2012) opisywali ich szczątki z datowanych na późną część wczesnego kampanu osadów Szwecji[4]. Współczesne żółwiakowate nie występują na tym kontynencie, niemniej jednak – jak wskazują skamieliny – od eocenu do pliocenu stanowiły tam ważną część fauny[4].
Kladogram za Joyce i współpracownikami (2009)[5]:
| Trionychidae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Budowa i zachowanie
[edytuj | edytuj kod]
Pancerze żółwiakowatych nie są zbudowane z rogowych płytek, niemniej jednak u żółwiaka kolcowatego występują kolczyste wyrostki skórne. Karapaks żółwi trójpazurzastych jest szorstki i miękki, szczególnie na swoich brzegach. Jego środkowa część podpiera się na warstwie mocnych kości (podobnie jak u innych żółwi), w przeciwieństwie do swoich boków. Niektóre gatunki posiadają w plastronie kości skórnego pochodzenia, niepołączone jednak z resztą szkieletu. Lekki i elastyczny pancerz żółwiaków pozwala im łatwiej poruszać się w otwartych wodach i zabłoconych jeziorach[6].
Stopy posiadają trzy palce (stąd też nazwa Trionychidae, wywodząca się z łacińskiego słowa tri – trzy i greckiego nychus – szpon, pazur) połączone błoną pławną. Barwa pancerza danego gatunku żółwiaka wykazuje tendencje do upodabniania się do koloru podłoża (piasku, mułu) spotykanego w miejscu występowania danego gatunku. Stanowi więc formę kamuflażu.
Dymorfizm płciowy przejawia się głównie w rozmiarach – samice są większe od samców. Występujący w południowej Azji wielki żółw Cantora jest największym współczesnym przedstawicielem Trionychidae.
Trionychidae wykazują szereg przystosowań do wodnego trybu życia. Z powodu braku języka, muszą one połykać pokarm pod wodą (podobnie jak wszystkie wodne żółwie). Większość z nich jest mięsożercami, włączającymi w skład swojej diety głównie ryby, skorupiaki, ślimaki oraz płazy[6], a sporadycznie także ptaki i małe ssaki. Elastyczne szyje żółwiaków są nieproporcjonalnie długie w stosunku do reszty ciała, co umożliwia im oddychanie powietrzem atmosferycznym, bez konieczności całkowitego wynurzenia się z wody.
Żółwie trójpazurzaste są zdolne także do „oddychania” pod wodą (powietrzem w niej rozpuszczonym) dzięki licznym nitkowatym bogato unaczynionym kosmkom wyścielającym błonę śluzową gardzieli (działającym podobnie jak skrzela u ryb)[7]. Pozwala im to przebywać przez dłuższy czas pod wodą bez wynurzania się. Żółwiak chiński potrafi ponadto wydalać mocznik podczas takowego „oddychania”, co ułatwia przeżycie w sytuacjach, gdy zwierzę nie ma dostępu do słodkiej wody[8].
Wiele żółwiaków posiada bardzo silne szczęki, co pozwala np. kruszyć muszle mięczaków. Ugryzienia większych gatunków mogą być niebezpieczne, gdyż są w stanie odciąć palec, a być może nawet dłoń człowieka[9].
Żółwiakowate jako źródło pokarmu dla ludzi
[edytuj | edytuj kod]
Mięso żółwiakowatych jest w wielu krajach (zwłaszcza wschodniej Azji) uważane za przysmak. Jedną z chińskich potraw stanowi duszona mieszanka mięs: żółwiaka i kurczaka. Zgodnie z raportem (1930) historyka sztuki Soame’a Jenynsa restauracje w Guangdong importowały z Kuangsi w dużych ilościach mięso żółwi trójpazurzastych „jedzone duszone z migdałami, pieczone w sosie chili bądź smażone z pędami bambusa, postrzegane jako wielki rarytas”[10].
Najczęściej konsumowanym na świecie żółwiakowatym jest żółwiak chiński. Jak zauważył biolog Kakichi Mitsukuri (1904), jego japońska odmiana (klasyfikowana niekiedy jako Trionyx japonicus) zajmuje poczesne miejsce w kuchni tego kraju. Hodowla „słodkiego gada” znanego w Japonii jako suppon w celach konsumpcyjnych, została rozwinięta tam już w XIX wieku na skalę przemysłową[11].
Ze względu na rosnący popyt na mięso żółwiaka chińskiego w połowie lat dziewięćdziesiątych XX wieku jego ceny w Chinach mocno wzrosły. Niemniej jednak powstanie nowych hodowli i zwiększenie pogłowia tego żółwia do setek milionów, umożliwiają normalizację cen[12][13][14]. Innym hodowanym na mięso (jednakże na mniejszą skalę – jego pogłowie wynosi setki tysięcy, a nie milionów) w Chinach żółwiem trójpazurzastym jest Palea steindachneri[14].
W USA „połowy” żółwi trójpazurzastych (zwłaszcza żółwiaka drapieżnego) były legalne na Florydzie. Spotkało się to jednak z licznymi protestami ze strony środowisk proekologicznych, nawołujących do ograniczenia lub całkowitego zakazania tej praktyki. Pod wpływem tych nacisków Florida Fish and Wildlife Conservation Commission (FWC) ustaliła dzienny limit na liczbę upolowanych przez licencjonowanych łowców żółwi na dwadzieścia, co obrońcom żółwi wydaje się zbyt wysokim, biorąc pod uwagę, że liczba zarejestrowanych prawnie florydzkich łowców żółwi wynosi 100–500. Część zdobytego przez nich mięsa jest konsumowana przez miejscowych, niemniej jednakże większość trafia na eksport. Według szacunków FWC (2008) 1500 kg jest każdego tygodnia eksportowana poprzez port lotniczy Tampa[15].
20 kwietnia 2009 weszły w życie nowe zasady ograniczające liczbę zabijanych żółwi do jednego dziennie na myśliwego, a w maju 2009 całkowicie zakazały polowań na żółwie z rodzaju Apalone (w tym żółwiaki drapieżne). Niemniej jednak zarejestrowane prawnie hodowle żółwi mogą chwytać żyjące na wolności żółwiaki w celu rozpoczęcia chowu[16].
Również inne stany USA przyjęły ograniczenia na handel mięsem dzikich trójpazurzastych. W 2009 Karolina Południowa przyjęła ustawę ograniczająca międzystanowymi i międzypaństwowym do 10 na osobę jednorazowo lub 20 na osobę rocznie[17].
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodziny należą następujące rodzaje[18]:
- Amyda É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1809
- Apalone Rafinesque, 1832
- Chitra Gray, 1864
- Cyclanorbis J.E. Gray, 1852
- Cycloderma Peters, 1854
- Dogania J.E. Gray, 1844 – jedynym przedstawcielem jest Dogania subplana (É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1809) – żółwiak malajski
- Lissemys Smith, 1931
- Nilssonia J.E. Gray, 1872
- Palea Meylan, 1987 – jedynym przedstawcielem jest Palea steindachneri (Siebenrock, 1906)
- Pelochelys J.E. Gray, 1864
- Pelodiscus J.E. Gray, 1844
- Rafetus J.E. Gray, 1864
- Trionyx É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1809 – jedynym przedstawcielem jest Trionyx triunguis (Forskål, 1775) – żółwiak afrykański[19]
oraz rodzaje wymarłe:
- Derrisemys[20] Hutchison, 2009
- Hutchemys[5] Joyce, Revan, Lyson & Danilov, 2009
- Palaeotrionyx Schmidt, 1945
- Plastomenoides[20] Hutchison, 2009
- Plastomenus Cope, 1873
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Trionychidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b W. Juszczyk: Gady i płazy. Wyd. 2. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986, s. 293, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0043-4.
- ↑ R. Midtgaard, Family Trionychidae, [w:] RepFocus [online] [dostęp 2024-02-26] (ang.).
- ↑ a b c Torsten M. Scheyer, Thomas Mörs, Elisabeth Einarsson, First record of soft-shelled turtles (Cryptodira, Trionychidae) from the Late Cretaceous of Europe, „Journal of Vertebrate Paleontology”, 32 (5), 2012, s. 1027–1032, DOI: 10.1080/02724634.2012.685036, JSTOR: 23251296 [dostęp 2023-06-02] (ang.).
- ↑ a b Walter G. Joyce i inni, Two New Plastomenine Softshell Turtles from the Paleocene of Montana and Wyoming, „Bulletin of the Peabody Museum of Natural History”, 50 (2), 2009, s. 307–325, DOI: 10.3374/014.050.0202 [dostęp 2023-06-02] (ang.).
- ↑ a b Harold G. Cogger, Richard G. Zweifel, David Kirshner (red.), Encyclopedia of Reptiles and Amphibians, wyd. 2, San Diego: Academic press, 1998, s. 117–118, ISBN 978-0-12-178560-4.
- ↑ Simon H. Gage, Susanna Phelps Gage, Aquatic Respiration in Soft-Shelled Turtles: A Contribution to the Physiology of Respiration in Vertebrates, „The American Naturalist”, 20 (3), 1886, s. 233–236, DOI: 10.1086/274187, JSTOR: 2449924 [dostęp 2023-06-02] (ang.).
- ↑ Yuen K. Ip i inni, The Chinese soft-shelled turtle, Pelodiscus sinensis, excretes urea mainly through the mouth instead of the kidney, „Journal of Experimental Biology”, 215 (21), 2012, s. 3723–3733, DOI: 10.1242/jeb.068916 [dostęp 2023-06-02] (ang.).
- ↑ Raymond Lee Ditmars, Reptiles of the World: Tortoises and Turtles, Crocodilians, Lizards and Snakes of the Eastern and Western Hemispheres, Nowy Jork: Sturgis & Walton, 1910, s. 55 (ang.).
- ↑ Soame Jenyns, The tortoise and the turtle in Kwongtung, „The Hong Kong Naturalist”, 1, 1930, s. 161–163 (ang.).
- ↑ Mitsukuri, Kakichi (1906), „The cultivation of marine and fresh-water animals in Japan”, w Rogers, Howard Jason, Congress of arts and science: Universal exposition, St. Louis, 1904, Houghton, Mifflin and company, s. 694–732.
- ↑ Zhao Huanxin, „Low price hurts turtle breeding”. China Daily 1999-06-30.
- ↑ www.china-turtle.com [online], www.cnturtle.com, 3 marca 2016 [zarchiwizowane z adresu 2016-03-03].
- ↑ a b Shi Haitao i inni, Evidence for the massive scale of turtle farming in China, „Oryx”, 42 (1), 2008, s. 147–150, DOI: 10.1017/S0030605308000562 [dostęp 2023-06-02] (ang.).
- ↑ Craig Pittman, China Gobbling Up Florida Turtles, [w:] TheLedger.com [online], 9 października 2008 [zarchiwizowane z adresu 2015-10-03].
- ↑ Freshwater Fish and Wildlife, Rule No. 68A-25.002: General Provisions for Taking Possession and Sale of Reptiles.
- ↑ Południowa Karolina, Legislative Update, June 5, 2009, Vol. 26, No. 16.
- ↑ P. Uetz & J. Hallermann: Higher taxa: Trionychidae. The Reptile Database. [dostęp 2024-02-26]. (ang.).
- ↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 361. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ a b J. Howard Hutchison, New soft-shelled turtles (Plastomeninae, Trionychidae, Testudines) from the Late Cretaceous and Paleocene of North America, „PaleoBios”, 29 (2), 2009, DOI: 10.5070/P9292021801 [dostęp 2023-06-02] (ang.).