Przejdź do zawartości

Cenzor (starożytny Rzym)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Cenzor (łac. censor – l.mn. censores) – urzędnik w republikańskim Rzymie.

Powołanie

[edytuj | edytuj kod]

Urzędnika wybierano na to stanowisko wraz z drugą osobą (cenzorów było zawsze dwóch) na okres potrzebny do wykonania powierzonych funkcji, nie dłużej jednak niż na 18 miesięcy, raz na 5 lat przez komicja centurialne (comitia centuriata). Reelekcja była zabroniona. Urząd cenzorów stworzono w 443 r. p.n.e.; początkowo wybierano ich w nieregularnych odstępach wynoszących od trzech do dwunastu lat.

W pierwszym okresie istnienia urząd był zastrzeżony dla patrycjuszy, zaś pierwszym cenzorem pochodzącym z plebsu był Gaius Marcius Rutilus. Stan ten usankcjonowano w 339 r. p.n.e., gdy na wniosek Kwintusa Publiliusza Filona (Quintus Publilius Philo) uchwalono lex Publilia Philonis de censore plebeio creando, gdzie postanowiono, że przynajmniej jeden z cenzorów powinien być plebejuszem.

Z uwagi na wybitnie arbitralny charakter władzy, urzędników tych powoływano wyłącznie spośród osób, które przeszły cały cursus honorum, co stanowiło dowód uznania dla przymiotów charakteru. Cenzorzy należeli do tzw. magistratur kurulnych (magistratus curules), co oznacza, że podczas wykonywania swych funkcji mieli prawo używać krzesła kurulnego (sella curulis).

Kompetencje

[edytuj | edytuj kod]

Cenzorzy byli jedynymi spośród wyższych magistratur, którzy nie posiadali imperium, wskutek czego nie mieli prawa do eskorty złożonej z liktorów. Tylko po śmierci mieli prawo do pochówku w purpurowej todze (oznaka władzy królewskiej).

Najstarszym i najważniejszym obowiązkiem cenzorów było sporządzenie spisu (census) obywateli rzymskich wraz z ich majątkiem (agere censum) oraz przypisanie ich do właściwego tribus, a także centurii. Dokonując spisu cenzorzy opierali się przede wszystkim na oświadczeniach składanych przez uprawnionych obywateli, którzy w tym celu wzywani byli do stawienia się na Polu Marsowym. Jednocześnie cenzorzy ustalali listę senatorów (lectio senatus) na następną kadencję. Stosownie do postanowień lex Ovinia (ok. 312 r. p.n.e.) powinni być na nią wpisywani tylko najgodniejsi mężowie wszelkiej rangi, co w praktyce oznaczało byłych urzędników. Prowadzili też spis majątków i kontrolowali wydatki państwa na cele publiczne, określali koszty prowadzenia wojen i rozbudowy armii. Ponadto ustalali listę ekwitów.

Drugim zakresem obowiązków cenzorów było tzw. cura morum, czyli czuwanie nad moralnością obywateli. Po stwierdzeniu negatywnego zachowania obywatela mogli poczynić przy jego nazwisku stosowną uwagę (nota censoria). Jedną z sankcji, jakie pociągała za sobą nota cenzorska było przeniesienie obywatela z tribus wiejskiej do jednej z 4 tribus miejskich. Skutkowało to faktycznym (choć nie prawnym) umniejszeniem czci przeniesionej osoby (do tribus miejskich zapisywano m.in. wszystkich wyzwoleńców). Utratę dotychczasowej pozycji pociągało za sobą także usunięcie z centurii jeźdźców i skreślenie z listy senatorów. W ostateczności cenzorzy mogli pozbawić obywatela jego praw politycznych (poprzez wykluczenie z udziału w komicjach trybusowych i centurialnych) – w takiej sytuacji nosili oni miano aerari. Od ich wyroków nie przysługiwało odwołanie. Jedyne zabezpieczenie dla osoby zagrożonej notą cenzorską stanowił wymóg, aby decyzję podjęło jednomyślnie obydwu cenzorów.

Cenzorzy zawierali również kontrakty, których przedmiotem były roboty publiczne (np. budowa dróg dla celów wojskowych).

Likwidacja urzędu

[edytuj | edytuj kod]

W schyłkowym okresie republiki rzymskiej urząd cenzora stracił na znaczeniu (podczas dyktatury Sulli opisane wyżej uprawnienia cenzorów miały charakter pozorny), by zaniknąć całkowicie po utworzeniu cesarstwa. Dopiero cesarz Klaudiusz w pewnym stopniu przywrócił w 47 r. jego znaczenie, lecz jako dodatkowy atrybut władzy cesarskiej.

Lista cenzorów rzymskich

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]