Cyprysowate
Cyprys wiecznie zielony | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Rząd | |||
Rodzina |
cyprysowate | ||
Nazwa systematyczna | |||
Cupressaceae Gray Nat. Arr. Brit. Pl. 2: 222. (1822)[2] | |||
Typ nomenklatoryczny | |||
Cupressus L.[2] | |||
Synonimy | |||
|
Cyprysowate (Cupressaceae Rich. ex Bartl.) – rodzina żywicznych drzew i krzewów nagonasiennych. Obejmuje w zależności od ujęcia około 130 gatunków skupionych w 29–32 rodzajach[2][3]. Rozprzestrzenione są niemal na całym świecie[3], przy czym w Polsce występują naturalnie jedynie gatunki z rodzaju jałowiec (Juniperus)[4]. Zajmują bardzo zróżnicowane siedliska, z wyjątkiem tundry i wilgotnych lasów równikowych, wiele gatunków ma ograniczony zasięg i jest zagrożona wymarciem[5]. Wiele gatunków jest popularnie uprawianych, także w Polsce (np. żywotniki i cyprysiki). Liczne gatunki są ważnym źródłem drewna i żywic[3].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Najczęściej krzewy lub niewielkie drzewa, rzadziej duże drzewa. Końce pędów u niektórych rodzajów są w różnym stopniu spłaszczone i rozgałęzione w jednej płaszczyźnie (Calocedrus, Libocedrus, Thuja). Ulistnione końce pędów u niektórych rodzajów są zrzucane, co przypomina nieco liście złożone (Glyptostrobus, Metasequoia, Taxodium)[3]. W uprawie wiele form uprawnych ma postać karłowych i płożących krzewów[5].
- Liście
- Pojedyncze, zwykle zimozielone, często dimorficzne. Młode liście szpilkowe, u niektórych gatunków szybko opadają, a liście dojrzałe są łuskowate. Ułożone są na pędzie naprzemianlegle lub w okółkach po 3–4[3], rzadko skrętolegle (Taxodium).
- Organy generatywne
- Pyłek pozbawiony worków powietrznych powstaje w mikrosporangiach występujących w liczbie od 2 do 10 na odosiowej stronie mikrosporofili. Mikrosporofile zebrane są w drobne szyszkowate strobile na końcach pędów. Makrosporofile (łuski nasienne) zawierają po stronie doosiowej po kilka (2–20) nagich zalążków. Łuski wyrastają naprzeciwlegle lub po 3 w okółkach, nie zachodzą na siebie i zebrane są w zwykle kuliste lub jajowate, drewniejące szyszki, ewentualnie w zmięśniałe szyszkojagody[3][5].
Systematyka i pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Rodzina obejmuje we współczesnych klasyfikacjach systematycznych dawniej wyodrębniane cypryśnikowate (Taxodiaceae) z 9 rodzajami. Rodzina ta w wyniku analiz filogenetycznych, opartych głównie na badaniach molekularnych, okazała się grupą parafiletyczną, w obrębie której zagnieżdżone były cyprysowate. W tej sytuacji konieczne było dla uzyskania taksonu monofiletycznego złączenie tych rodzin w jeden takson[3][6][7].
Najstarsze skamieniałości rodziny datowane są na 170 milionów lat (szyszka z zachodniej Szkocji)[5].
nagonasienne |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny[6]
cyprysowate |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
podrodzina: Cunninghamioideae
- Cunninghamia – stroigła
podrodzina: Taiwanioideae
- Taiwania – tajwania
podrodzina: Athrotaxidoideae
podrodzina: Sequoioideae
- Sequoiadendron – mamutowiec
- Metasequoia – metasekwoja
- Sequoia – sekwoja
podrodzina: Taxodioideae
- Taxodium – cypryśnik
- Cryptomeria – kryptomeria, szydlica
- Glyptostrobus – wyżłob[9]
podrodzina: Callitroideae
- Actinostrobus – krężnik[9]
- Callitris – żywiczlin, cyprzyk[9]
- Diselma
- Fitzroya – ficroja
- Neocallitropsis
- Widdringtonia – widdringtonia, tężyłusk[9]
- Austrocedrus
- Libocedrus
- Papuacedrus
- Pilgerodendron
podrodzina: Cupressoideae
- Calocedrus – cedrzyniec
- Chamaecyparis – cyprysik
- Cupressus – cyprys
- Fokienia
- Juniperus – jałowiec
- Microbiota – mikrobiota
- Platycladus – biota
- Tetraclinis – cyprzyk
- × Cupressocyparis – cyprysowiec
- Thuja – żywotnik
- Thujopsis – żywotnikowiec
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ a b c d e f M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Michael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg, London: Elsevier, Academic Press, 2010, s. 129-141. ISBN 978-0123743800.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d Ross Bayton, Simon Maughan: Plant families. A Guide for Gardeners and Botanists. Chicago: The University of Chicago Press, 2017, s. 60–63. ISBN 978-0-226-52308-8.
- ↑ a b c Gadek, P. A., Alpers, D. L., Heslewood, M. M., & Quinn, C. J. Relationships within Cupressaceae sensu lato: a combined morphological and molecular approach. „American Journal of Botany”. 87, s. 1044–1057, 2000. (ang.).
- ↑ a b Farjon A.: Monograph of Cupressaceae and Sciadopitys. London: Royal Botanic Gardens, Kew, 2005. ISBN 1-84246-068-4.
- ↑ Aljos Farjon: A natural history of conifers. Timber Press, 2008.
- ↑ a b c d Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 122–576,583–832.
- EoL: 4065
- Flora of China: 10237
- Flora of North America: 10237
- GBIF: 8144
- identyfikator iNaturalist: 47374
- IPNI: 77126767-1
- ITIS: 18042
- NCBI: 3367
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:77126767-1
- Tela Botanica: 101005
- identyfikator Tropicos: 42000418
- identyfikator taksonu Fossilworks: 54792
- CoL: 8SY