Przejdź do zawartości

Czesław Wawrosz

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czesław Wawrosz
Ilustracja
szeregowy piechoty (przed degradacją kapitan) szeregowy piechoty
(przed degradacją kapitan)
Data i miejsce urodzenia

8 kwietnia 1895
Jaworów

Data i miejsce śmierci

6 lipca 1940
Gruszka

Przebieg służby
Lata służby

1914–1928

Siły zbrojne

C.K. Armia
Wojsko Polskie

Jednostki

10 Pułk Piechoty (austro-węgierski),
10 Pułk Piechoty WP,
37 Pułk Piechoty,
38 Pułk Piechoty Strzelców Lwowskich,
78 Pułk Piechoty

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-ukraińska,
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
Multimedia w Wikimedia Commons

Czesław Wawrosz[a] (ur. 8 kwietnia 1895 w Jaworowie, zm. 6 lipca 1940 na górze Gruszka) – polski wojskowy, uczestnik czterech wojen, kawaler Orderu Virtuti Militari, zdegradowany w 1930 kapitan piechoty Wojska Polskiego II RP, ziemianin, przedsiębiorca, ofiara egzekucji na górze Gruszka.

Pomnik u podnóża góry Gruszka
Mogiła zbiorowa i pomnik na Cmentarzu Centralnym w Sanoku
Upamiętnienie na Mauzoleum w Sanoku

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Czesław Wawrosz urodził się 8 kwietnia 1895[1][2][3] w Jaworowie[4] jako syn Rudolfa i Heleny z domu Soerger[5][6][3][7][8].

Podczas I wojny światowej służył w szeregach C.K. Armii[4]. Został mianowany chorążym (kadetem) w rezerwie piechoty z dniem 1 maja 1915[9], a następnie zweryfikowany w stopniu chorążego w rezerwie piechoty z dniem 1 sierpnia 1915[10]. Jesienią 1915 jako chorąży rezerwy 5 kompanii 10 pułku piechoty został wzięty do niewoli[11][12]. Według informacji z początku stycznia 1918 był w niewoli rosyjskiej w Bobrowie (gubernia woroneska)[13]. W 1917, 1918 formalnie był przydzielony nadal do 10 pułku piechoty[14][15][b].

U kresu wojny od 1 listopada 1918 służył w Wojsku Polskim[4]. Dekretem Naczelnego Wodza Wojsk Polskich z 7 maja 1919 jako były żołnierz armii austro-węgierskiej został przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podporucznika ze starszeństwem od 1 sierpnia 1916 i z zaliczeniem do I Rezerwy Armii, z jednoczesnym powołaniem do służby czynnej na czas wojny aż do demobilizacji[16][17]. Następczym rozkazem Ministra Spraw Wewnętrznych otrzymał przydział do 10 pułku piechoty z dniem 28 lutego 1919[18]. Brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej 1918–1919 i wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1920[4] w szeregach 37 pułku piechoty w stopniu porucznika[19]. W czerwcu 1920 dowodzona przez niego 9 kompania III batalionu (kierowanego przez kpt. Mieczysława Jusa) rozbiła siły nieprzyjaciela pod Wielkim Stachowem[20]. Za swoje czyny wojenne Wawrosz w 1921 otrzymał Order Virtuti Militari (nr 3685)[21][22]. W Wojsku Polskim służył czynnie do 13 września 1921 na rozkaz generała Malczewskiego[4]. Następnie był porucznikiem rezerwy[23]. 15 sierpnia 1924 został awansowany na stopień kapitana w Korpusie Oficerów Piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[24][25]. W 1923 był przydzielony jako oficer rezerwowy do 38 pułku piechoty Strzelców Lwowskich w garnizonie Przemyśl[26], a w 1924 jako oficer rezerwowy zatrzymany w służbie czynnej do 78 pułku piechoty w garnizonie Baranowicze[27]. W 1928 był zweryfikowany w stopniu kapitana na liście starszeństwa oficerów piechoty z dniem 1 grudnia 1924 z lokatą 3[28] i wówczas był oficerem 78 pułku piechoty[29].

W latach 20. wraz z Antonim Kozłowskim prowadził restaurację, zlokalizowaną na rynku w Lesku[30]. Jako oficer rezerwy w pierwszej połowie lat 20. zamieszkiwał w Myczkowie i był dzierżawcą dóbr[4]. W tychże latach jego matka, Helena Soerger wydzierżawiła obszar swojego majątku w Myczkowie porucznikowi rezerwy Tadeuszowi Jakubowskiemu[8]. Z powodu powtarzających się kłótni i negatywnego zachowania dzierżawcy wobec wydzierżawiającej i miejscowych osób, umowa dzierżawy została rozwiązana[8]. Następnie dobra ziemskie o powierzchni 400 morgów odkupił od matki Czesław Wawrosz[8]. Pomimo wezwań właściciela, T. Jakubowski pozostawał w majątku[8]. 14 października 1929 ponownie miał odmówić opuszczenia majątku, a ponadto w obecności przybyłego wójta miał znieważyć Czesława Wawrosza[8]. W odpowiedzi na to Wawrosz zastrzelił Jakubowskiego z broni palnej[8]. W czasie zdarzenia Czesław Wawrosz pozostawał oficerem 78 pułku piechoty[8].

W myśl art. 453 k. k. został oskarżony o morderstwo Tadeusza Jakubowskiego[8]. Rozprawa przed Wojskowym Sądem Okręgowym w Przemyślu toczyła się od 27 października 1930[8][31]. Jako świadkowie zeznawali przed sądem sędzia Buczacki z Leska (będący wcześniej arbitrem w sądzie polubownym między Wawroszem a Jakubowskim), który potwierdził zamiar zabitego porucznika pozostania przy dzierżawie oraz kpt. taborów Alfred Tatarka, który był jednym z sekundantów w sprawie obu skonfliktowanych oficerów i potwierdził obawy Jakubowskiego w związku z faktem noszenia przy sobie rewolweru przez Wawrosza[19]. Podczas rozprawy został odczytany list adwokata Seinfelda ze Stanisławowa, według którego podczas wojny w 1919 Wawrosz jako porucznik 37 pułku piechoty miał zmuszać sklepikarza Pinkasa Klara z Chryplina do oddania gotówki i wykopania grobu, skazać go na 25 plag oraz na karę śmierci; zaś po imitowanym akcie rozstrzelania ślepymi nabojami (uprzednio zmuszono ofiarę do wykopania sobie grobu) przez 14 żołnierzy skazany wykupił się kwotą 8 tys. koron, które Wawrosz miał zabrać od niego jako pożyczka wojenna[19]. W odpowiedzi na te zarzuty, podniesione podczas procesu w 1930, zaskoczony nimi Wawrosz oświadczył przed sądem, że sprawa ta została już wcześniej zbadana przez sąd wojskowy i został on uwolniony od zarzutów[19]. Po czterodniowej rozprawie w dniu 3 listopada 1930 o godz. 22 WSO w Przemyślu wydał wyrok, w myśl którego Czesław Wawrosz został uznany winnym popełnienia zabójstwa umyślnego, spowodowanego ciężką zniewagą ze strony poszkodowanego Tadeusza Jakubowskiego, i skazany na karę jednego roku i dwóch miesięcy więzienia zastępującego dom poprawy, pozbawienie stopnia oficerskiego i wydalenie z korpusu oficerskiego[31][32][33]. Do wymiary kary zaliczono skazanemu 12 miesięcy aresztu śledczego, biegnącego od 15 października 1929[31][32]. Po wydaniu wyroku Wawrosz zastrzegł sobie trzy dni do namysłu[31].

Czesław Wawrosz był właścicielem dworu w Myczkowie do 1940[1][7][34][35][36]. W tym czasie stworzył tam pensjonat „Dwór na Bercu” stanowiący ośrodek wczasowy i sanatorium[37], pierwszy tego rodzaju ośrodek w Bieszczadach, a ponadto infrastrukturę dla letników (korty tenisowe, zaporę wodną, ścieżki rekreacyjne). Poza tym dzierżawił pensjonat w Żukowie i był właścicielem restauracji w Krakowie. W latach 30. był członkiem sanockiego koła Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego[38], w ramach którego zasiadał w zarządzie i działał w komisji letniskowo-gospodarczej[39].

Po wybuchu II wojny światowej w 1939 i kampanii wrześniowej zaangażował się w działalność konspiracyjną[40]. Został organizatorem transgranicznej siatki przerzutowej żołnierzy Wojska Polskiego. Wskutek prowadzonego przez Niemców śledztwa i dokonanej prowokacji organizator trasy kurierskiej Józef Rec dokonał nieświadomie dekonspiracji, wskutek czego Wawrosz został aresztowany przez Gestapo w Huzelach i 18 marca 1940 o godz. 17:20 osadzony w więzieniu w Sanoku[3][41][1][35]. W dniu 5 lipca 1940 wyrokiem niemieckiego sądu specjalnego (Sondergericht) w siedzibie przy sanockim więzieniu został skazany na karę śmierci[42]. Nad ranem 6 lipca 1940 wraz z grupą więźniów został wywieziony z Sanoka i rozstrzelany w lesie na stoku góry Gruszka nieopodal Tarnawy Dolnej[43][44][45][2][46][47]. Egzekucję wykonał 45 Batalion Policyjny stacjonujący w Rzeszowie[48].

Dwór Czesława Wawrosza w Myczkowie uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej[49].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Po wojnie w 1947 szczątki ofiar egzekucji na Gruszce zostały ekshumowane i złożone w mogile zbiorowej na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku[50]. W jej miejscu powstał pomnik, na którym umieszczono tablicę z inskrypcją: Męczennikom za wolność i demokrację. Mogiła zbiorowa Polaków zamordowanych bestialsko przez zbirów hitlerowskich w czasie okupacji powiatu sanockiego od września 1939 r. do czerwca 1944 r. Cześć waszej pamięci., na którego postumencie znajduje się rzeźba Sokoła autorstwa Stanisława Jana Piątkiewicza[51][52][53], w 2013 przy pomniku umieszczono dwie tablice z listą zamordowanych na górze Gruszka[54][55] (wśród 112 wymienionych ofiar został podany Czesław Wawrosz). U podnóża wzniesienia Gruszka znajduje się zbiorowa mogiła ofiar egzekucji w formie ziemnego kurhanu, na którym w 1961 ustanowiono upamiętniający zbrodnię obelisk[56]. W 1962 Czesław Wawrosz został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na jednej z tablic Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na obecnym Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

W ramach obchodów 75. rocznicy egzekucji na Gruszce podczas sesji popularnonaukowej, zorganizowanej przez Muzeum Historyczne w Sanoku w dniu 23 czerwca 2015 Stanisław Drozd z Muzeum Kultury Bojków w Myczkowie wygłosił referat pt. Czesław Wawrosz – zapomniany bohater[57].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ W ewidencji wojskowych C.K. Armii był określany w języku niemieckim jako „Ceslaus Wawrosz” wzgl. „Czeslaus Wawrosz”.
  2. ↑ Według spisu w książeczce oficerskiej WP ostatnim stopniem Czesława Wawrosza w armii austriackiej był porucznik.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Edward Zając. Nocna egzekucja. „Tygodnik Sanocki”. Nr 26 (4510), s. 11, 30 czerwca 2000. 
  2. ↑ a b Mogiła zbiorowa ofiar terroru. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. [dostęp 2016-09-24].
  3. ↑ a b c Gefängnis in Sanok. Księga więźniów śledczych 1939–1940 (zespół 134, sygn. 97). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 59 (poz. 555).
  4. ↑ a b c d e f Książeczka Stanu Służby Oficerskiej Czesława Wawrosza, wydana przed 1924 (udostępniona przez Stanisława Drozda z Muzeum Kultury Bojków w Myczkowie)
  5. ↑ Czesław Wawrosz. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2020-07-02].
  6. ↑ Czesław Wawrosz. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2020-07-02].
  7. ↑ a b Pierwsze sanatorium w Bieszczadach. jachtklubsiarkopol.eu. [dostęp 2020-07-02].
  8. ↑ a b c d e f g h i j Wiadomości z kraju. Oficer oskarżony o morderstwo. „Nowy Dziennik”. Nr 287, s. 8, 30 października 1930. 
  9. ↑ Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1916. Wiedeń: 1916, s. 254.
  10. ↑ Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1917. Wiedeń: 1917, s. 297.
  11. ↑ Offiziere. „Verlustliste”. Nr LXIV, s. 5, 23 listopada 1915. (niem.). 
  12. ↑ Offiziere. „Verlustliste. Alphabetisches Verzeichnis”. Nr LXIV, s. 3, 13 stycznia 1916. (niem.). 
  13. ↑ Offiziere. „Verlustliste”. Nr 640, s. 4, 3 stycznia 1918. (niem.). 
  14. ↑ Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1917. Wiedeń: 1917, s. 364.
  15. ↑ Ranglisten des Kaiserlich und Königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918, s. 475.
  16. ↑ Dekret 1673. „Dziennik Rozkazów Wojskowych”. Nr 54, s. 1229, 17 maja 1919. 
  17. ↑ Wykaz oficerów, którzy nadesłali swe karty kwalifikacyjne, do Wydziału prac przygotowawczych, dla Komisji Weryfikacyjnej przy Departamencie Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych. Warszawa: 1922, s. 124.
  18. ↑ Rozkaz 1682. „Dziennik Rozkazów Wojskowych”. Nr 54, s. 1233, 17 maja 1919. 
  19. ↑ a b c d Krwawa przeszłość kpt. Wawrosza. „Nowy Dziennik”. Nr 290, s. 9, 2 listopada 1930. 
  20. ↑ Kozubal 1929 ↓, s. 14.
  21. ↑ Kozubal 1929 ↓, s. 26.
  22. ↑ Dekrety Wodza Naczelnego. Odznaczenia. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”, s. 1723, Nr 43 z 27 grudnia 1912. Ministerstwo Spraw Wojskowych. 
  23. ↑ Druga lista oficerów rezerwowych W. P.. Warszawa: Ministerstwo Wojska Polskiego, 1922, s. 4.
  24. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 485.
  25. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 425.
  26. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 237.
  27. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 306.
  28. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 214.
  29. ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 92.
  30. ↑ Józef Budziak: Dzieje Leska 1918–1939. Lesko: BOSZ, 2001, s. 82. ISBN 83-87730-31-9.
  31. ↑ a b c d Kapitan Wawrosz skazany za zabójstwo. „Nowy Dziennik”. Nr 292, s. 3, 5 listopada 1930. 
  32. ↑ a b Wyroki w procesie kpt. Wawrosza. „Gazeta Lwowska”. Nr 255, s. 3, 5 listopada 1930. 
  33. ↑ Wyrok Sądu Wojskowego na zabójcę por. rez. Jakubowskiego. „Polska Zbrojna”. Nr 303, s. 7, 5 listopada 1930. 
  34. ↑ Jerzy Piórecki: Dwory i Ogrody w Dolinie Sanu – dziedzictwo kulturowo-przyrodnicze. 2006. s. 211. [dostęp 2014-08-04].
  35. ↑ a b Lista zamordowanych na Gruszce 5/6 lipca 1940 roku (wykaz sporządzony przez B.R na podstawie księgi więziennej) oraz Czesław Cyran: Stanisław Zabierowski (red.): Studia nad okupacją hitlerowską południowo-wschodniej części Polski. T. I: Ludzie i dokumenty o więźniach politycznych więzienia w Sanoku w latach 1939–1944. Wykaz więźniów więzienia w Sanoku rozstrzelanych w Tarnawie Dolnej w lesie „na Gruszce” w dniu 5 VII 1940 r.. Rzeszów: Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie i Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Rzeszowie, 1976, s. 90.
  36. ↑ Mimo strachu i zagrożeń. W: Bolesław Baraniecki: Opowieści leskie. Z pamięci i z fotografii. Olszanica: BOSZ, 2008, s. 231. ISBN 978-83-7576-007-1.
  37. ↑ Myczków - trochę historii. domkipodhorbem.pl. [dostęp 2014-08-04].
  38. ↑ Jerzy Kapłon: Zarys historii Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Sanoku. cotg.pttk.pl. [dostęp 2005-07-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-05)].
  39. ↑ Jerzy Kapłon: Zarys historii Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Sanoku. cotg.pttk.pl. [dostęp 2014-03-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 marca 2014)].
  40. ↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 290.
  41. ↑ Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 47-48.
  42. ↑ Nestor Kiszka: Relacja Kiszki Nestora „Neron”. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939–1944. Sanok: 2012, s. 223-224. ISBN 978-83-903080-5-0.
  43. ↑ Mieczysław Przystasz. Powiat sanocki w latach 1939–1947. „Rocznik Sanocki”. Tom II, s. 266, 1967. Wydawnictwo Literackie. 
  44. ↑ Mogiła zbiorowa ofiar terroru. radaopwim.gov.pl. [dostęp 2014-08-04].
  45. ↑ Województwo krośnieńskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 389. ISBN 83-217-2709-3.
  46. ↑ Zbigniew Dańczyszyn: Wychowankowie sanockiego gimnazjum w Oświęcimiu. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 134, 137.
  47. ↑ Krystyna Chowaniec: 75 rocznica egzekucji na górze Gruszka. Hufiec ZHP Sanok, 2015-07-06. [dostęp 2016-09-24].
  48. ↑ 72. rocznica wydarzeń na Gruszce k. Tarnawy Górnej. pissanok.pl, 7 lipca 2012. [dostęp 2014-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (8 sierpnia 2014)].
  49. ↑ Przewodnik Myczków. myczkow.e-nocleg.pl. [dostęp 2014-08-04].
  50. ↑ Stefan Stefański: Cmentarze sanockie. Sanok: 1991, s. 27.
  51. ↑ Franciszek Oberc: Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka. Sanok: 1998, s. 7-8. ISBN 83-909787-1-7.
  52. ↑ Kamienny sokół na cmentarzu sanockim. sokolsanok.pl. [dostęp 2012-12-01].
  53. ↑ Stefan Stefański. Kamienny sokół na cmentarzu sanockim. „Tygodnik Sanocki”. Nr 7 (90), s. 10, 19 maja 1993. 
  54. ↑ Remonty na Cmentarzu Centralnym. esanok.pl, 2013-08-01. [dostęp 2013-08-01].
  55. ↑ Joanna Kozimor. Pamięć o poległych. „Tygodnik Sanocki”. Nr 31 (1130), s. 10, 9 sierpnia 2013. 
  56. ↑ Województwo krośnieńskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 392. ISBN 83-217-2709-3.
  57. ↑ 75 rocznica zamordowania więźniów na Gruszce. muzeum.sanok.pl. [dostęp 2020-07-02].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czesław_Wawrosz&oldid=73307546”