Deneb

Deneb
	α Cygni
	; Deneb to jasna gwiazda na lewo i powyżej środka zdjęcia
	Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Łabędź
Rektascensja	20h 41m 25,915s
Deklinacja	+45° 16′ 49,22″
Paralaksa (π)	0,00231 ± 0,00032″
Odległość	~2600 ± 200 ly; ~802 ± 66pc
Wielkość obserwowana	1,25m
Rozmiar kątowy	0,0025
Ruch własny (RA)	2,01 ± 0,34 mas/rok
Ruch własny (DEC)	1,85 ± 0,27 mas/rok
Prędkość radialna	−4,9 ± 0,3 km/s
	Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy	nadolbrzym
Typ widmowy	A2 Ia
Masa	19 ± 4 M☉
Promień	203 ± 17 R☉
Metaliczność [Fe/H]	0,15
Wielkość absolutna	−8,38m
Jasność	1,96 ± 0,32 ×105 L☉
Prędkość obrotu	20 ± 2 km/s
Przyspieszenie grawitacyjne	12,6
Temperatura	8525 ± 75 K
	Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół	Centrum Galaktyki
Półoś wielka	8173 pc
Mimośród	0,1003
Alternatywne oznaczenia
	Oznaczenie Flamsteeda: 50 Cyg
	2MASS: J20412592+4516491
	Bonner Durchmusterung: BD +44°3541
	Boss General Catalogue: GC 28846
	Katalog Henry’ego Drapera: HD 197345
	Katalog Hipparcosa: HIP 102098
	Katalog jasnych gwiazd: HR 7924
	SAO Star Catalog: SAO 49941
	Deneb Cygni, Arided
	Multimedia w Wikimedia Commons

Deneb (Alfa Cygni, α Cyg) – najjaśniejsza gwiazda w konstelacji Łabędzia, odległa o około 2600 lat świetlnych od Słońca.

Nazwa

Nazwa gwiazdy pochodzi od arabskiego słowa arab. ‏ذنب‎ dhaneb, które oznacza ogon. Całe wyrażenie brzmi ‏ذنب الدجاجة‎ Dhanab ad-Dajāja, czyli „ogon kury”, od starszej nazwy Łabędzia^[6]. Wywodząca się od niego nazwa Denebadigege była używana w Tablicach alfonsyńskich^[7], występowały też warianty np. Deneb Adige i Denebedigege^[6]. Inna nazwa Arided pochodzi od wyrażenia Al Ridhādh, innej nazwy konstelacji o niepewnym znaczeniu^[6].

Nazwami podobnymi do „Deneb” określano także inne gwiazdy w ogonach wyobrażonych na niebie wizerunków zwierząt. Międzynarodowa Unia Astronomiczna formalnie zatwierdziła nazwę Deneb dla określenia najjaśniejszej gwiazdy Łabędzia, a także: Deneb Algedi dla najjaśniejszej gwiazdy Koziorożca, Denebola dla drugiej co do jasności gwiazdy Lwa i Aldhanab dla gwiazdy w Żurawiu^[8].

Chińczycy widzieli w gwiazdach Łabędzia most lub przeprawę przez „niebiańską rzekę” Drogi Mlecznej. Wyrażenie chiń. 天津; pinyin Tiānjīn oznacza „niebiańską przeprawę”, natomiast Deneb to „czwarta gwiazda niebiańskiej przeprawy”, chiń. 天津四; pinyin Tiānjīnsì^[9].

Charakterystyka obserwacyjna

W północnych szerokościach geograficznych Deneb nigdy nie zachodzi. Razem z innymi jasnymi gwiazdami – Wegą i Altairem – tworzy charakterystyczny asteryzm, tzw. trójkąt letni^[4].

18 000 lat temu Deneb znajdował się w pozycji północnej gwiazdy polarnej ziemskiego nieba, był ok. 7 stopni od północnego bieguna niebieskiego. Ze względu na precesję osi Ziemi, Deneb ponownie stanie się gwiazdą polarną około roku 9800 naszej ery^[4].

Mars ma podobne nachylenie osi co Ziemia. Północny biegun Marsa wskazuje środek linii, która łączy Deneb z gwiazdą Alderamin^[10].

Charakterystyka fizyczna

Jest to nadolbrzym należący do typu widmowego A2Ia. Jego temperatura to około 8500 K^[4]. Deneb należy do najdalej położonych gwiazd widocznych gołym okiem, choć jego odległość nie jest dobrze znana ze względu na znaczną niepewność pomiaru paralaksy przez sondę Hipparcos; ten pomiar sugeruje odległość ponad 1400 lat świetlnych od Słońca^[1]^[4]. Deneb należy jednak do asocjacji gwiazdowej Cygnus OB 7, a to wskazuje na znacznie większą odległość. Inne metoda określenia odległości, oparte na parametrach fizycznych gwiazdy, dają podobne odległości, pozwalając stwierdzić, że gwiazda jest oddalona o około 2600 lat świetlnych^[3].

Gwiazda ta jest około 200 tysięcy razy jaśniejsza od Słońca. Jej promień szacuje się na około 200 słonecznych. Umieszczona w miejscu Słońca, wypełniłaby przestrzeń po orbitę Ziemi. Ma ona masę 19 ± 4 razy większą niż masa Słońca. Modele ewolucji gwiazd wskazują, że rozpoczęła życie jako gorąca, błękitna gwiazda typu widmowego O o masie 23 ± 2 M_☉ (tak masywne gwiazdy tracą masę przez potężny wiatr gwiazdowy) i obecnie jest obserwowana w trakcie przemiany w czerwonego nadolbrzyma^[3]. Tak masywna gwiazda zakończy życie w eksplozji supernowej^[4].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Anderson E., Francis C.: HIP 102098. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-18]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Deneb w bazie SIMBAD (ang.)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j F. Schiller, N. Przybilla. Quantitative spectroscopy of Deneb. „Astronomy & Astrophysics”. 479 (3), s. 849–858, 2008. DOI: 10.1051/0004-6361:20078590. arXiv:0712.0040. Bibcode: 2008A&A...479..849S.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Jim Kaler: DENEB (Alpha Cygni). STARS, 2009-06-26. [dostęp 2017-11-28]. (ang.).
↑ G.A. Gontcharov. Pulkovo Compilation of Radial Velocities for 35 495 Hipparcos stars in a common system. „Astronomy Letters”. 32 (11), s. 759, 2006. DOI: 10.1134/S1063773706110065. Bibcode: 2006AstL...32..759G.
↑ ^a ^b ^c Cygnus, the Swan. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 195. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
↑ P. Kunitzsch. The Star Catalogue Commonly Appended to the Alfonsine Tables. „Journal for the History of Astronomy”. 17 (49), s. 89–98, 1986. Bibcode: 1986JHA....17...89K.
↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2017-11-28].
↑ Cygnus. W: Ian Ridpath: Star Tales. James Clarke & Co., 1988. ISBN 978-0-7188-2695-6.
↑ N.G. Barlow: Mars: An introduction to its interior, surface and atmosphere. Cambridge University Press, 2008, s. 21. ISBN 0-521-85226-9.

Linki zewnętrzne

Deneb, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-11-28] (ang.).
Zdjęcie gwiazdy Deneb i pobliskich mgławic

[xhip-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Anderson E., Francis C.: HIP 102098. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-18]. (ang.).

[simbad-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Deneb w bazie SIMBAD (ang.)

[schiller-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j F. Schiller, N. Przybilla. Quantitative spectroscopy of Deneb. „Astronomy & Astrophysics”. 479 (3), s. 849–858, 2008. DOI: 10.1051/0004-6361:20078590. arXiv:0712.0040. Bibcode: 2008A&A...479..849S.

[kaler-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Jim Kaler: DENEB (Alpha Cygni). STARS, 2009-06-26. [dostęp 2017-11-28]. (ang.).

[Gontcharov2006-5] G.A. Gontcharov. Pulkovo Compilation of Radial Velocities for 35 495 Hipparcos stars in a common system. „Astronomy Letters”. 32 (11), s. 759, 2006. DOI: 10.1134/S1063773706110065. Bibcode: 2006AstL...32..759G.

[allen-6] Cygnus, the Swan. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 195. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).

[Kunitzsch1986-s89-98-7] P. Kunitzsch. The Star Catalogue Commonly Appended to the Alfonsine Tables. „Journal for the History of Astronomy”. 17 (49), s. 89–98, 1986. Bibcode: 1986JHA....17...89K.

[iau-8] Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2017-11-28].

[ridpath-9] Cygnus. W: Ian Ridpath: Star Tales. James Clarke & Co., 1988. ISBN 978-0-7188-2695-6.

[Barlow-10] N.G. Barlow: Mars: An introduction to its interior, surface and atmosphere. Cambridge University Press, 2008, s. 21. ISBN 0-521-85226-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]