Falsztyn

Falsztyn

wieś
Widok ogólny wsi. W głębi Pasmo Lubania
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	nowotarski
Gmina	Łapsze Niżne
Liczba ludności (2022)	302
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	34-435
Tablice rejestracyjne	KNT
SIMC	0442985
Położenie na mapie gminy Łapsze Niżne Falsztyn
Położenie na mapie Polski Falsztyn
Położenie na mapie województwa małopolskiego Falsztyn
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego Falsztyn
49°25′40″N 20°16′16″E

Falsztyn (słow. Falštín, węg. Falstin) – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Łapsze Niżne. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Położenie

Falsztyn znajduje się w regionie geograficznym Kotlina Nowotarska i na północnych stokach Pienin Spiskich oraz w regionie historyczno-etnograficznym Spisz. Od północy i zachodu otoczony jest wapiennymi skałami.

Historia

Falsztyn został założony prawdopodobnie w XV wieku przez osadników niemieckich, o czym świadczy nazwa wsi, pochodząca od niem. Falkenstein, później Falkstein („Sokoli Kamień”). W 1535 roku właściciel Niedzicy Hieronim Łaski zastawił zamek niedzicki Janowi Horvathowi i rozpoczął budowę nowego zamku zwanego w dokumentach Falkenstein. W 1589 roku miejscowość należała do dóbr zamku niedzickiego. W tym samym roku istniejący tu folwark został sprzedany przez Olbrachta Łaskiego Jerzemu Horvathowi. Do 1931 roku w Falsztynie utrzymała się pańszczyzna. Badania archeologiczne świadczą, że w średniowieczu we wsi istniało opactwo, prawdopodobnie zburzone przez husytów. Niedaleko wsi, na brzegu Dunajca, znajdują się Zielone Skałki (eksklawa Pienińskiego Parku Narodowego).

Zabytki

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

• Zespół dworski: dwór ( skreślony 19.05.2005 r.), oficyna, czworak, pozostałość parku.
  

Dwór Jungenfeldów – dwór wybudowany na początku XX wieku przez właściciela Falsztyna barona Karola Jungenfelda. Po jego śmierci majątek został przejęty przez jego syna Teodora, który zmarł w 1933 roku, w wyniku wypadku samochodowego. Dwór trafił wówczas w ręce jego ciotki hrabiny Ilony Salamon (właścicielki Niedzicy). Ostatnim właścicielem majątku był jej syn Istvan. W okresie PRL-u w dworku organizowane były kolonie letnie, a w jednej z jego części mieściła się szkoła. Po 1989 roku zabudowania przeszły na rzecz Skarbu Państwa, a w roku 1996 budynek główny spłonął prawdopodobnie od uderzenia pioruna. W zespole zachowała się oficyna, w której działa szkoła, czworak, w której działa sklep, oraz zabytkowy park. Ponadto w latach 80. XX wieku mieszkańcy Falsztyna przerobili dworski spichlerz na kaplicę, a w okresie późniejszym dobudowali do niej wieżę. Obiekt był dużym ośmiopokojowym, ceglanym dworem, wzniesionym na wzgórzu, na planie prostokąta. Prawdopodobnie w jego pobliżu znajdował się XVI-wieczny zamek Falkenstein, po którym jednak nie zachowały się do dnia dzisiejszego żadne widoczne ślady.

Inne zabytki

• Cmentarz Jungenfeldów – zabytkowy cmentarz luterański, położny na Sokolej Skale, na którym pochowana została rodzina właścicieli Falsztyna - Jungenfeldowie.
• Zabytkowa zabudowa spiska.

Kultura

We wsi jest używana gwara spiska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego, przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka. Tradycyjnym ubiorem był strój spiski w odmianie kacwińskiej.