Tarnogród (gmina 1870–1954)
| gmina wiejska | |||
| 1870–1954[1] | |||
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo |
1919–39: lubelskie (II RP) | ||
| Powiat | |||
| Data powstania |
19 maja 1870 | ||
| Data likwidacji |
29 września 1954 | ||
| Siedziba | |||
| Populacja (1878) • liczba ludności |
| ||
| Szczegółowy podział administracyjny (1952) | |||
| |||
Położenie na mapie powiatu
| |||
Tarnogród (do 1870 i w latach 1915–1919 miasto Tarnogród, od 1973 Tarnogród[2]) – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1870–1954[3] w woj. lubelskim. Gmina obejmowała obszar obecnego miasta Tarnogród. Siedzibą gminy była osada miejska Tarnogród[4].
Gmina Tarnogród była jedną z 14 gmin wiejskich powiatu biłgorajskiego w guberni lubelskiej, a zarazem jedną z trzech osad miejskich powiatu[5]. Gmina należała do sądu gminnego okręgu III w Tarnogrodzie. Gmina miała 3580 mórg obszaru i liczyła 5436 mieszkańców. Była gminą przygraniczną z Galicją[6]. W 1919 roku weszła w skład w woj. lubelskiego.
Gmina została utworzona 19 maja 1870 (kalendarz juliański) / 31 maja 1870 (kalendarz gregoriański) z obszaru pozbawionego praw miejskich miasta Tarnogrodu[7]. W przeciwieństwie do większości innych miast, którym odebrano prawa miejskie za udział w powstaniu styczniowym, Tarnogród nie został włączony do sąsiedniej gminy wiejskiej (gminy Wola Różaniecka), lecz zachował charakter miejski, stanowiąc odrębną gminę wiejską w granicach dawnego miasta. W latach międzywojennych drugą gminą tego typu na Lubelszczyźnie była Końskowola, która jednak po przyłączeniu do niej obszarów wiejskich z gminy Puławy i Kurów w 1925 roku stała się gminą o charakterze wiejskim[8]. W 1927 z gminy Łaskarzew wyodrębniono gminę Łaskarzew-Osada[9] o identycznym charakterze co gmina Tarnogród, jednak po jej przyłączeniu do woj. warszawskiego w 1939 roku[10], gmina Tarnogród pozostała jedyną gminą wiejską w woj. lubelskim o charakterze miejskim.
W czasie I wojny światowej, w 1915 roku niemieckie władze okupacyjne wprowadziły administrację cywilną i przekształciły wiejską gminę Tarnogród ponownie w miasto, liczące w 1916 roku 4038 mieszkańców[11]. Powróciła wówczas także funkcja burmistrza. Po odzyskaniu niepodległości władze polskie nie uznały formalnie Tarnogrodu za miasto 7 lutego 1919[12], a utworzoną przez Austriaków jednostkę miejską przekształcono ponownie w wiejską gminę Tarnogród w powiecie biłgorajskim w woj. lubelskim.
W latach międzywojennych gmina Tarnogród była jednostką samorządu terytorialnego, pełniącą również funkcje administracyjne zlecone przez państwo[13]. Podczas okupacji gmina należała do dystryktu lubelskiego (w Generalnym Gubernatorstwie). Po wyzwoleniu powołano do życia Radę Narodową w Tarnogrodzie na mocy statutu z dnia 1 stycznia 1944 roku[14]. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina Tarnogród nie była podzielona na gromady[15][16].
Jednostka została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[17] i przekształcona w gromadę Tarnogród[18].
Po reaktywowaniu gmin z dniem 1 stycznia 1973 roku utworzono gminę Tarnogród, obejmującą tereny dawnych gmin (sprzed 1954) Tarnogród i Wola Różaniecka[19]. 1 czerwca 1975 roku nową gminę Tarnogród – jako jedną z 58 wiejskich – włączono do nowo utworzonego woj. zamojskiego[20]. 1 stycznia 1987 roku Tarnogród odzyskał prawa miejskie[21]. Od tej pory znów tworzył odrębną jednostkę administracyjną (lecz miejską) od wiejskiej gminy Tarnogród (odpowiadającej obszarowi dawnej gminy Wola Różaniecka), mimo posiadania wspólnych władz gminnych dla obu jednostek. Rada Narodowa Miasta i Gminy w Tarnogrodzie działała do 27 maja 1990 roku na podstawie przepisów wprowadzających ustawę o samorządzie terytorialnym[22]. 1 lutego 1991 roku miasto i gminę Tarnogród połączono w jedną gminę miejsko-wiejską[23]. Do woj. lubelskiego i powiatu biłgorajskiego Tarnogród powrócił z dniem 1 stycznia 1999 roku[24].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. lubelskiego; w czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
- ↑ Wraz z dotychczasowym obszarem gminy Wola Różaniecka.
- ↑ Od 19 maja 1970 roku do 28 września 1954 roku.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933.
- ↑ Powiat biłgorajski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 228.
- ↑ Gmina Tarnogród, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 186.
- ↑ Postanowienie z 15 (27) maja 1870, ogłoszone 19 (31) maja 1870 (Dziennik Praw, rok 1870, tom 70, nr 241, s. 159).
- ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 99, poz. 917.
- ↑ Dz.U. z 1926 r. nr 127, poz. 748.
- ↑ Dz.U. z 1938 r. nr 27, poz. 240.
- ↑ Stan szkolnictwa powszechnego w grudniu 1917 r. na terytorjum obu byłych jeneralnych gubernatorstw: Warszawskiego i Lubelskiego
- ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 13, poz. 140
- ↑ Akta gminy Tarnogród – Archiwum Państwowe w Lublinie Oddział w Kraśniku. baza.archiwa.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]..
- ↑ Dz.U. z 1944 r. nr 14, poz. 74.
- ↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa.
- ↑ Dz. Urz. WRN w Lublinie, Nr 3, poz. 7, 1953.
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191.
- ↑ Uchwała Nr 6 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu biłgorajskiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 23 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 5 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie z dnia 3 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 64)
- ↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312.
- ↑ Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91 oraz Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92.
- ↑ M.P. z 186 r. nr 34, poz. 262
- ↑ Dz.U. z 1990 r. nr 32, poz. 191.
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12.
- ↑ Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603.