Sól (gmina)

Sól
	gmina wiejska
	1919–1954
Państwo	Polska
Województwo	1919–39: lubelskie (II RP); 1945–54: lubelskie
Powiat	biłgorajski
Siedziba	Sól
Szczegółowy podział administracyjny (1952)
Liczba gromad	13
	Położenie na mapie powiatu;

Sól – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1863–1954^[2] na Lubelszczyźnie. Siedzibą gminy była Sól.

Gmina Sól powstała w 1863 w Królestwie Polskim a po jego podziale na powiaty i gminy z początkiem 1867 weszła w skład w powiatu biłgorajskiego w guberni lubelskiej. W 1912 gmina Sól została włączona do guberni chełmskiej. Poprzedni podział administracyjny przywróciły okupacyjne władze austriackie po zajęciu Lubelszczyzny przez Austro-Węgry w 1915^[3]. W 1919 gmina znalazła się w woj. lubelskim. Do 1939 była jednostką samorządu terytorialnego, pełniącą również funkcje administracyjne zlecone przez państwo^[4].

Według stanu na 30 września 1921 gmina Sól obejmowała miejscowości Banachy, Bidaczów Nowy, Bidaczów Stary, Brodziaki, Ciosmy, Dereźnia Majdańska, Dereźnia Solska, Dereźnia Zagrody, Dereźniańska Wola, Korczów, Łazory, Majdan Nowy, Majdan Stary, Margole, Okrągłe, Rogale, Rogóźnia, Ruda Solska, Ruda Zagrody, Smólsko, Sól i Zofiampol. Gmina liczyła 8.453 mieszkańców^[5]. 1 kwietnia 1927 wsie Brodziaki, Korczów, Okrągłe i Smólsko włączono do gminy Puszcza Solska, a wieś Margole włączono do gminy Aleksandrów^[6].

Podczas okupacji gmina należała do dystryktu lubelskiego (w Generalnym Gubernatorstwie). Po wyzwoleniu powołano do życia Radę Narodową w Soli na mocy statutu z dnia 1 stycznia 1944^[7].

Według stanu na 1 lipca 1952 gmina Sól składała się z 13 gromad: Banachy, Bidaczów Nowy, Bidaczów Stary, Ciosmy, Dereźnia, Łazory, Majdan Nowy, Majdan Stary, Rogale, Rogóźnia, Ruda Solska, Sól i Wola Dereźniańska^[8]^[9].

Gmina Sól została zniesiona 29 września 1954 w ramach reformy wprowadzającej gromady w miejsce gmin^[10]. Na obszarze dawnej gminy Sól utworzono gromady Bidaczów Stary, Majdan Nowy, Podlesie, Smólsko Duże, Sól i Wola Dereźniańska. 1 lipca 1960 zniesiono gromady Podlesie i Bidaczów Stary, których obszary włączono do gromady Sól, oraz Smólsko Duże - do gromady Majdan Nowy^[11].

W kolejnej reformie administracyjnej 1 stycznia 1973^[12] gmina Sól nie została odtworzona. Większość jej obszaru należy dziś do gminy Biłgoraj (Bidaczów Nowy, Bidaczów Stary, Brodziaki, Ciosmy, Dereźnia, Korczów, Okrągłe, Ruda Solska, Ruda Zagrody, Smólsko Duże, Sól, Wola Dereźniańska, Zofiampol), a skrawki do gmin Księżpol (Majdan Nowy, Majdan Stary, Rogale), Aleksandrów (Margole) i Harasiuki (Banachy, Łazory, Rogóźnia).

Przypisy

↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. lubelskiego; w czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.
↑ Do 28 września 1954 roku
↑ Dz.P. Królestwa Polskiego tom 66
↑ Akta gminy Sól - Archiwum Państwowe w Lublinie Oddział w Kraśniku. [dostęp 2008-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-05)].
↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom IV. Województwo lubelskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924, s.9
↑ Dz.U. z 1927 r. nr 31, poz. 280
↑ Dz.U. z 1944 r. nr 14, poz. 74
↑ Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa
↑ Dz. Urz. WRN w Lublinie, Nr 3, poz. 7, 1953
↑ Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191
↑ Podział administracyjny PRL (1960), Urząd Rady Ministrów, Biuro do Spraw Prezydiów Rad Narodowych
↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312

[1] Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. lubelskiego; w czasie II wojny światowej przejściowo poza administracją polską.

[2] Do 28 września 1954 roku

[3] Dz.P. Królestwa Polskiego tom 66

[akta-4] Akta gminy Sól - Archiwum Państwowe w Lublinie Oddział w Kraśniku. [dostęp 2008-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-05)].

[5] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom IV. Województwo lubelskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1924, s.9

[6] Dz.U. z 1927 r. nr 31, poz. 280

[7] Dz.U. z 1944 r. nr 14, poz. 74

[8] Wykaz Gromad Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej według stanu z dnia 1.VII 1952 r., PRL, GUS, Warszawa

[9] Dz. Urz. WRN w Lublinie, Nr 3, poz. 7, 1953

[10] Dz.U. z 1954 r. nr 43, poz. 191

[11] Podział administracyjny PRL (1960), Urząd Rady Ministrów, Biuro do Spraw Prezydiów Rad Narodowych

[12] Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312

[13] oprócz gmin Aleksandrów, Kocudza i Tarnogród, oraz części gmin Huta Krzeszowska, Puszcza Solska i Sól (pozostały w gub. lubelskiej)

[14] twór przejściowy, utworzony z części powiatu jarosławskiego

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[A]

[B]

Przynależność wojewódzka	gubernia lubelska (1867–1912) gubernia chełmska^[A] (1912–15) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Biłgoraj Józefów (do 1870) Krzeszów (do 1870) Szczebrzeszyn (← 1940–44 →) Tarnogród (do 1870 i 1915–1919)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Aleksandrów (1867–1954) Babice (1867–1954) Bi(e)łgoraj (1867–1874) Biłgoraj (od 1973) Biszcza (1867–1954 i od 1973) Cieplice (1940–44^[B]) Dzików Stary (← 1940–44 →) Frampol (← 1923–1954 i od 1973) Goraj (← od 1923–30, 1939–54 i od 1973) Harasiuki (od 1973) Huta Krzeszowska (1867–1954) Józefów (od 1973) Kocudza (1867–1954) Krzeszów (1867–1954) Kuryłówka (← 1940–44 →) Księżpol (Kniaźpol) (1867–1954 i od 1973) Lipiny (1867–1874) Łukowa (1867–1954 i od 1973) Majdan Sopocki (1867–1923 →) Obsza (od 1973) Potok (Górny) (1874–1954 i od 1973) Puszcza Solska (1874–1954) Radecznica (← 1940–44 →) Sól (1867–1954) Tarnogród (1870–1915 i 1919–54) Tarnogród (od 1973) Tereszpol (← 1940–44 → i od 1973) Wola Różaniecka (1867–1954) Zwierzyniec (← 1940–44 →)
Gromady (1954–72)	Aleksandrów (1954–72) Babice (1954–57) Bidaczów Stary (1954–59) Biłgoraj (1954–56) Biłgoraj (1960–72) Biszcza (1954–72) Bukowa (1954–61) Bukowina (1954–59) Bystre (1954–55 →) Chmielek (1954–59) Czarnystok (← 1958–59 →) Dąbrowica (1954–59) Dzwola (1954–55 →) Frampol (1954–72) Goraj (1954–72) Górecko Stare (1954–59) Gromada (1954–56) Harasiuki (1954–72) Hedwiżyn (1954–61) Hosznia Ordynacka (1954–59) Hucisko (1954–59) Huta Plebańska / Huta Krzeszowska (1954–72) Jędrzejówka (1954–61) Józefów (1954–72) Kocudza (1954–55 →) Korchów (1954–59) Korytków Duży (1954–59) Krzeszów (1954–55 →) Krzeszów Górny (1959–72) Księżpol (1954–72) Lipiny Dolne (1954–72) Luchów Górny (1954–59) Łukowa (1954–72) Majdan Gromadzki (1956–59) Majdan Nowy (1954–72) Momoty Górne (1954–55 →) Nowa Wieś (1954–58) Obsza (1954–72) Podlesie (1956–59) Potok Górny (1954–72) Rakówka (1954–59) Smólsko (1954–57) Sól (1954–72) Stanisławów (1954–59) Szyszków (1954–61) Tarnogród (1954–72) Teodorówka (1954–72) Tereszpol-Kukiełki (← 1955–57) Tereszpol-Zaorenda (← 1955–72) Wola Dereźniańska (1954–59) Wola Różaniecka (1954–72) Zamch (1954–59)