Ilex guayusa

*Ilex guayusa*
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	ostrokrzewowce
Rodzina	ostrokrzewowate
Rodzaj	ostrokrzew
Gatunek	Ilex guayusa
	Nazwa systematyczna
	Ilex guayusa Loes.; Nova Acta Acad. Caes. Leop.-Carol. German. Nat. Cur. 78: 310 1901
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ilex guayusa – gatunek drzewa z rodziny ostrokrzewowatych, rosnący w lasach równikowych Amazonii. Jeden z trzech znanych gatunków ostrokrzewu zawierających kofeinę. Liście guayusa po wysuszeniu są zaparzane jak herbata – sporządzony z nich napar ma działanie stymulujące^[5].

Morfologia

Wiecznie zielone, dwupienne drzewo osiągające 6-30 metrów wysokości. Liście ma jajowate, eliptyczne, podłużne lub lancetowate; 7–22 cm długości, 2,5–7 cm szerokości, o brzegach gładkich, lub ząbkowanych. Kwiaty są małe i białe, zebrane w baldachy. Owoce są kuliste i czerwone, 6–7 mm średnicy^[6].

Rozmieszczenie i siedliska

I. guayusa pochodzi z obszarów górnej Amazonii położonych na terenie Ekwadoru, Peru i Południowej Kolumbii, między 200–2000 m n.p.m. Znaleziono go jednak również w Boliwii, w 1939 roku. Jest częścią szaty roślinnej wiecznie zielonych liściastych lasów pogórza Andów, zwłaszcza tych zdominowanych przez palmy z rodzaju Dictyocaryum(inne języki). Gatunek ten rzadko występuje w stanie dzikim i znany jest prawie wyłącznie jako roślina uprawna (zwłaszcza w ekwadorskich prowincjach Napo i Pastaza)^[7].

Ekologia

Gatunek ten występuje dziko i jest uprawiany na piaszczysto-gliniastych glebach o pH 4,34–5,01, o niskiej pojemności kationowej i wysokiej zawartości metali. Preferuje lasy nizinne i neotropikalną dżunglę pogórza, gdzie warunki gleby, opady i wilgotność są najbardziej odpowiednie dla jego rozwoju. I. guayusa przede wszystkim rozmnaża się wegetatywnie przez odrosty. W początkowych etapach wzrostu Ilex guayusa rośnie jak krzew i, dopiero gdy otrzyma większą ilość światła, wyrasta w drzewo.

Historia

Najwcześniejsze świadectwo ludzkiego wykorzystania gatunku to 1500-letni pęczek liści guayusa znaleziony w grobie w boliwijskich Andach, daleko poza granicami naturalnego zasięgu tej rośliny.

Ojciec Juan Lorenzo Lucero pisał w 1683 roku o powszechnym zwyczaju spożywania suszonych liści guayusa przez Indian Jivaro w formie naparu^[8].

W XVIII wieku, kilku innych misjonarzy w Kolumbii, Ekwadorze i Peru donosiło o wykorzystaniu roślin, a niektórzy z nich również o spożywaniu naparu, ze względu na lecznicze i pobudzające właściwości rośliny.

Jezuici wiedzieli o leczniczym zastosowaniu guayusa i podobnie, jak w przypadku yerba mate, prowadzili hodowle i handlowali nią aktywnie^[9].

Zastosowanie

Liście Ilex guayusa tradycyjnie żuje się albo wykorzystuje do przyrządzania naparu, zwłaszcza w Ekwadorze, Peru i Kolumbii. Po zbiorze liście się suszy, co pozwala na uzyskanie właściwego smaku^{[potrzebny przypis]}.

Indianie Jiwaro w Ekwadorze i Peru przygotowują napój z liści i spożywają go w dużych ilościach podczas ceremonii przedświtu, podczas której wywołuje się wymioty w celu wypłukania z układu pokarmowego nadmiaru napoju. Rytualne użycie przez Keczua polega na piciu naparu guayusa w celu zwiększenia zdolności koncentracji i sprawności fizycznej przed polowaniem, a także w celu ceremonialnego wywoływania świadomych snów pomagających przepowiedzieć przyszłość^{[potrzebny przypis]}.

Guayusa jest również spożywana w czasie świąt i lokalnych festiwali jako forma integracji międzyludzkiej, zwłaszcza przez plemię Keczua w Ekwadorze^{[potrzebny przypis]}.

Skład chemiczny

Liście guayusy zawierają kofeinę (1,73–3,48 %), teobrominę i inne dimetyloksantyny (między innymi paraksantynę i teofilinę). Zawierają również między innymi L-teaninę, kwas galusowy, guanidynę, kwas izomasłowy(inne języki), kwas nikotynowy, kwas askorbinowy, ryboflawinę, cholinę, pirydoksynę, triterpeny, kwas chlorogenowy i cukry^{[potrzebny przypis]}.

Zobacz też

Ostrokrzew paragwajski, zwany yerba mate (Ilex paraguariensis) – południowoamerykański gatunek ostrokrzewu, z którego przygotowuje się napój Mate.
Ilex vomitoria(inne języki), zwany Yaupon – północnoamerykański gatunek ostrokrzewu używany będący jedyną natywną rośliną zawierająca kofeinę na terenie Ameryki Północnej
Ilex kudingcha, zwany Kuding – azjatycki ostrokrzew wykorzystywany do przygotowywania napoju kǔdīng chá.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
↑ Ilex guayusa Loes.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-10-25].
↑ Ilex guayusa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Ecuador's "Superleaf" Tea: Could It Replace Your Afternoon Coffee? | Nat Geo Food [online], news.nationalgeographic.com [dostęp 2018-10-25] .
↑ Monographia Aquifoliacearum [online], www.ville-ge.ch [dostęp 2018-10-25] (fr.).
↑ W.H. Lewis, E.J. Kennelly, G.N. Bass, H.J. Wedner i inni. Ritualistic use of the holly Ilex guayusa by Amazonian Jivaro Indians. „Journal of Ethnopharmacology”. 33 (1-2), s. 25-30, 1991-05. Elsevier BV. DOI: 10.1016/0378-8741(91)90156-8. ISSN 0378-8741. (ang.).
↑ Victor Manuel Patino. Guayusa, a neglected stimulant from the eastern andean foothills. „Economic Botany”. 22 (4), s. 311-316, 1968-10. Springer Nature. DOI: 10.1007/bf02908125. ISSN 0013-0001. (ang.).
↑ Amazonian Guayusa Ilex guayusa Loes A Historical and Ethnobotanical Overview [online] [dostęp 2018-10-25] .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).

[tpl-3] Ilex guayusa Loes.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-10-25].

[iucn-4] Ilex guayusa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[5] Ecuador's "Superleaf" Tea: Could It Replace Your Afternoon Coffee? | Nat Geo Food [online], news.nationalgeographic.com [dostęp 2018-10-25] .

[6] Monographia Aquifoliacearum [online], www.ville-ge.ch [dostęp 2018-10-25] (fr.).

[Lewis_1991_25–30-7] W.H. Lewis, E.J. Kennelly, G.N. Bass, H.J. Wedner i inni. Ritualistic use of the holly Ilex guayusa by Amazonian Jivaro Indians. „Journal of Ethnopharmacology”. 33 (1-2), s. 25-30, 1991-05. Elsevier BV. DOI: 10.1016/0378-8741(91)90156-8. ISSN 0378-8741. (ang.).

[Patino-8] Victor Manuel Patino. Guayusa, a neglected stimulant from the eastern andean foothills. „Economic Botany”. 22 (4), s. 311-316, 1968-10. Springer Nature. DOI: 10.1007/bf02908125. ISSN 0013-0001. (ang.).

[9] Amazonian Guayusa Ilex guayusa Loes A Historical and Ethnobotanical Overview [online] [dostęp 2018-10-25] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]