Inia amazońska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Inia amazońska
Inia geoffrensis[1]
(de Blainville, 1817)
Ilustracja
Ilustracja
Porównanie wielkości ciała inii amazońskiej z człowiekiem rozumnym (Homa sapiens)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

Cetartiodactyla

Podrząd

Whippomorpha

Infrarząd

walenie

Parvordo

zębowce

Nadrodzina

Inioidea

Rodzina

iniowate

Rodzaj

inia

Gatunek

inia amazońska

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[18]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Inia amazońska[19], inia[20], inia orinocka[19] (Inia geoffrensis) – gatunek ssaka morskiego z rodziny iniowatych (Iniidae) żyjący w wodach Amazonki i Orinoko, a niekiedy również na okresowych rozlewiskach tych rzek. Osiąga długość 2–2,5 m oraz wagę około 100–150 kg. Żywi się rybami i niekiedy skorupiakami. Ma kolor jasnoszaro-różowy. Płetwy mięsiste, grube, płetwa ogonowa ma postrzępiony brzeg. Jej pysk wyciągnięty jest w dość długi i cienki dziób. Gatunek zagrożony jest głównie przez zanieczyszczenie wód, łodzie motorowe, a ostatnio również na skutek zabijania ich przez rybaków, którzy wykorzystują ich ciała jako przynęty. Inia rodzi jedno młode.

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1817 roku francuski zoolog Henri Marie Ducrotay de Blainville nadając mu nazwę Delphinus (Delphinorhynchus) Geoffrensis[3]. Holotyp pochodził prawdopodobnie z górnego biegu Amazonki w Brazylii[21][22]. Holotypem był oprawiony okaz znajdujący się w Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu; został zebrany przez Alexandre’a Rodrigueza Ferreirę około 1790 roku i zdeponowany w Museu da Ajuda w Lizbonie; następnie przywieziony do Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu w 1810 przez Étienne’a Geoffroya Saint-Hilaire’a gdzie oprawiona skóra została pomalowana, aby imitować jej naturalne kolory[22].

Inie amazońskie żyjące w dorzeczu Orinoko zostały rozpoznane jako podgatunek „inia orinocka” (humboldtiana) przez niektórych autorów, ale prawdopodobnie dochodzi do przemieszczania się delfinów między tym i sąsiednim dorzeczem Amazonki[23]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[23].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Inia: tupijska nazwa inia dla inii amazońskiej[24].
  • geoffrensis: prof. Étienne Geoffroy Saint-Hilaire (1772–1844), francuski przyrodnik[25].

Nazewnictwo zwyczajowe[edytuj | edytuj kod]

W polskiej literaturze zoologicznej gatunek I. geoffrensis był oznaczany nazwą „inia”[20]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę „inia amazońska”, rezerwując nazwę „inia” dla rodzaju tych waleni[19].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Inia amazońska występuje w większości dorzeczy Orinoko i Amazonki w Wenezueli, Kolumbii, Brazylii, Peru i Ekwadoru[23].

Wyróżnia się trzy morfologicznie odmienne subpopulacje, na podstawie których wyodrębnia się czasem dwa podgatunki[26]:

Na podstawie badań próbek DNA pobranych od osobników z dorzecza Orinoko oraz kolumbijskiej i boliwijskiej części dorzecza Amazonki, prowadzi się badania w celu wyodrębnienia dwóch nowych podgatunków z I. g. geoffrensis – pierwszego występującego na obszarach Boliwii oraz drugiego zamieszkującego pozostałe obszary występowania I. g. geoffrensis[29].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Czaszka

Długość ciała samic 182–225 cm, samców 219–255 cm; masa ciała samic 72–154 kg, samców 113,5–207 kg[30][31]. Występuje widoczny dymorfizm płciowy – dorosłe samce są dłuższe i cięższe niż dorosłe samice[30]. Noworodki osiągają długość ciała 80–90 cm przy ciężarze około 10–13 kg[30]. Kolor skóry zmienia się z wiekiem. Młode osobniki są ciemnoszare, z czasem zmieniają odcień na srebrny lub różowy. Samce są intensywniej ubarwione od samic. Niektóre osobniki dorosłe mają ciemniejszy grzbiet – ciemnoróżowy lub nawet brunatny. Ubarwienie i jego intensywność są w dużej mierze zależne od temperatury i czystości wody oraz od położenia geograficznego[32]. Inie sprawiają wrażenie ociężałych i powolnych, jednak zupełnie niesłusznie. W przeciwieństwie do budowy układu kostnego delfinów słonowodnych żaden z kręgów szyjny inii nie jest połączony z pozostałymi, dzięki czemu zwierzę ma duże pole ruchu głowy. Płetwy piersiowe są duże, regularne i równobocznie trójkątne. Niekiedy występuje 6 paliczków[28]. Dzięki długim kościom ramiennym płetwy piersiowe mają pełny zakres ruchu kołowego, dlatego inia jest bardzo zwrotna i potrafi zwinnie poruszać się wokół podwodnej roślinności, co jednakże zmniejsza prędkość poruszania się. Czaszka I. geoffrensis jest mniej asymetryczna od czaszek innych zębowców, lecz wykrzywianie się dzioba nie jest u inii rzadkością[31]. Oczy są małe, ale zapewniają dobrą widoczność nad i pod wodą. Na szczycie czaszki znajduje się proporcjonalnie mała poduszka powietrzna (melon), służąca zwierzęciu do echolokacji. Inia ma heterodontyczne uzębienie. Z przodu pyska zęby są ostre i stożkowate, tylne zaś są płaskie i tępo zakończone. W porównaniu do sotalii amazońskiej, zamieszkującego te same obszary, inia ma dłuższy dziób, słabiej zaznaczoną płetwę grzbietową, większe i szersze płetwy piersiowe oraz tępiej zakończony szczyt głowy. Zwierzęta te różnią się także ubarwieniem[28].

Środowisko[edytuj | edytuj kod]

Inia występuje wyłącznie w wodach słodkich. W Orinoko i basenie Amazonki zamieszkują wiele rodzajów siedlisk rzecznych, takich jak główne koryta rzeczne, mniejsze dopływy, kanały, jeziora przyrzeczne, z wyjątkiem odcinków rzek z zagęszczeniem wodospadów i kaskad[33]. Koncentracje tych zwierząt występują najczęściej przy ujściach rzek i w pobliżu małych pojedynczych kaskad oraz w kanałach biegnących równolegle do rzeki głównej. W porze deszczowej preferują również tereny zalewowe na obszarach dorzeczy Amazonki. Na wylewach podążają najczęściej za większymi ławicami ryb[34].

Pożywienie
ryby, skorupiaki.
Dojrzałość płciowa: przy długości ok. 2 m.
Rozród
ciąża trwa około 10–11 miesięcy, noworodek ma ok. 80 cm długości.

Status zagrożenia i wielkość populacji[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered „zagrożony”)[18].

Inia jest najpospolitszym delfinem zamieszkującym rzeki. Zagęszczenie osobników jest stosunkowo duże na wszystkich obszarach, które zamieszkuje. Zasięg występowania i wielkość populacji nie zmieniła się znacznie na przestrzeni wieku[35]. Liczba osobników na danym obszarze zmienia się w zależności od pory suchej lub deszczowej czyli poziomu rzek. Dokładne określenie wielkości populacji ogólnej lub populacji poszczególnych podgatunków jest trudne do ustalenia. Szacunki, odnośnie do tych wielkości opierane są jedynie na pojedynczych badaniach liczebności na wyznaczonych małych obszarach[28]. Istnieją wyraźne różnice pomiędzy gęstością występowania inii w poszczególnych rzekach[36]. Według badań z lat 80. XX wieku, przeprowadzonych na obszarze Boliwii, w rzece Ichilo zagęszczenie wynosi 1 os./4 km, w wodach Ipurupuru 1 os./0,9 km, a w rzece Ibare 1 os./1 km[27]. Największe zagęszczenie występuje na obszarach Brazylii, Kolumbii i Peru, gdzie na obszarze jednego kilometra spotkać można nawet pięć lub więcej osobników tego gatunku[37]. W dolnych biegach Amazonki i Orinoko występuje więcej zwierząt na kilometr rzeki, niż w ich górnych biegach. Skupienie zwierząt podczas pory suchej jest wyższe niż w czasie pory deszczowej. Powodem tej różnicy jest większa powierzchnia obszarów wodnych po podwyższeniu się poziomu wód płynących[38].

Od stycznia 1998 do września 1999 roku na 185 kilometrowym odcinku rzeki Tijamuchi w Boliwii, zaobserwowano 208 osobników inii (1,12 os./1 km)[39]. Badania przeprowadzone w 1987 roku na 1200 kilometrach Amazonki, od Manaus do Santo Antonio de Ica, wykazały obecność 332 osobników w przeciągu trzech tygodni[40]. Na podstawie tych badań oraz w oparciu o dane dotyczące zasięgu występowania i zagęszczenia, określono, że w południowoamerykańskich rzekach żyje w przybliżeniu 13 000 osobników na powierzchni około 11 240 km²[41].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W części; nie Delphinus rostratus Shaw, 1801.
  2. ↑ Nieuzasadniona poprawka Delphinus (Delphinorhynchus) Geoffrensis de Blainville, 1817.
  3. ↑ a b c d e Kombinacja nazw; niepoprawna późniejsza pisownia Delphinus (Delphinorhynchus) Geoffrensis de Blainville, 1817.
  4. ↑ a b c Kombinacja nazw.
  5. ↑ Nie Delphinus pallidus Gervais, 1855.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Inia geoffrensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ G. Cuvier. Rapport. Fait à la classe des Sciences mathématiques et physiques, sur divers Cétacés pris sur les côtes de France, principalement sur ceux qui sont échoués près de Paimpol, le 7 janvier 1812. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 19, s. 10, 1812. (fr.). 
  3. ↑ a b H.M.D. de Blainville: Dauphin. Delphinus. W: A.G. Desmarest: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle, appliquée aux arts, à l’agriculture, à l’économie rurale et domestique, à la médecine, etc. T. 9. Paris: Chez Deterville, 1817, s. 151. (fr.).
  4. ↑ A.G. Desmarest: Mammalogie, ou, Description des espèces de mammifères. Cz. 2. Paris: Chez Mme. Veuve Agasse, imprimeur-libraire, 1822, s. 512, seria: Encyclopédie méthodique. (fr.).
  5. ↑ G. Cuvier: Recherches sur les ossemens fossiles, où l’on rétablit les caractères de plusieurs animaux dont les révolutions du globe ont détruit les espèces. Wyd. 2. T. 5. Cz. 1. Paris et Amsterdam: chez G. Dufour et E. d’Ocagne, 1823, s. 278, 400. (fr.).
  6. ↑ R.-P. Lesson: Manuel de mammalogie, ou histoire naturelle des mammiferes. Paris: J. B. Bailliere, 1827, s. 405. (ang.).
  7. ↑ Spix i Martius 1831 ↓, s. 1118, 1131.
  8. ↑ Spix i Martius 1831 ↓, s. 1131.
  9. ↑ J.E. Gray: Mammalia. On the cetaceous animals. W: J. Richardson & J.E. Gray: The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus & Terror, under the command of Captain Sir James Clark Ross, during the years 1839 to 1843. By authority of the Lords Commissioners of the Admiralty. Cz. 1: Mammalia, Birds. London: E. W. Janson, 1844–1875, s. 45. (ang.).
  10. ↑ J. Cabanis & M.R. Schomburgk: Delphinus amazonicus. W: M.R. Schomburgk: Reisen in Britisch-Guiana in den Jahren 1840–1844: nebst einer Fauna und Flora Guiana's nach Vorlagen von Johannes Müller, Ehrenberg, Erichson, Klotzsch, Troschel, Cabanis und Andern. Cz. 2. Leipzig: J. J. Weber, 1848, s. 19. (niem.).
  11. ↑ P. Gervais: Description des trois espèces de dauphins qui vivent dans la région du haut Amazone. W: F. Castelnau: Expédition dans les parties centrales de l’Amérique du Sud: de Rio de Janeiro à Lima, et de Lima au Para. T. 1: Mammifères. Cz. 2. Paris: Chez P. Bertrand, 1855, s. 90, ryc. 19, fig. 3. (fr.).
  12. ↑ H.W. Bates: The naturalist on the River Amazons, A record of adventures, habits of animals, sketches of Brazilian and Indian life and aspects of nature under the Equator during eleven years of travel. Cz. 1. London: J. Murray, 1863, s. 146. (ang.).
  13. ↑ W.H. Flower. Description of the Skeleton of Inia geoffrensis and of the Skull of Pontopolia blainvillii, with Remarks on the Systematic Position of these Animals in the Order Cetacea. „Transactions of the Zoological Society of London”. 6, s. 87, ryc. 25, 26, 27, 1869. (ang.). 
  14. ↑ A. von Pelzeln. Brasilische Säugethiere. Resultate von Johann Natterer's Reisen in den Jahren 1817 bis 1835. „Verhandlungen der Kaiserlich-Königlichen Zoologisch-Botanischen Gesellschaft in Wien, Beiheft”. 33, s. 94, 1883. (niem.). 
  15. ↑ E.E. Austen. Notes on a Recent Zoological Expedition on the Lower Amazon. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1896, s. 771, 1897. (ang.). 
  16. ↑ C.C. Sanborn. Mammals from the Rio Ucayali, Peru. „Journal of Mammalogy”. 30 (3), s. 287, 1949. DOI: 10.2307/1375321. (ang.). 
  17. ↑ G. Pilleri & M. Gihr: Observations on the Bolivian (Inia boliviensis d’Orbigny, 1834) and the Amazonian Bufeo (Inia geoffrensis Blainville, 1817) with description of a new subspecies (Inia geoffrensis humboldtiana). W: G. Pilleri (red.): Investigations on Cetacea. Cz. 8. Berne: Brain Anatomy Institute, 1977, s. 63. (ang.).
  18. ↑ a b V. da Silva i inni, Inia geoffrensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2018, wersja 2022-1 [dostęp 2022-09-06] (ang.).
  19. ↑ a b c Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 190. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  20. ↑ a b K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 110, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
  21. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Inia geoffrensis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-09-06].
  22. ↑ a b P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 12, 1966. (ang.). 
  23. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 290. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  24. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 350, 1904. (ang.). 
  25. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 150. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  26. ↑ a b Rice DW. Marine mammals of the world: systematics and distribution.. „Society for Marine Mammalogy”, 1998. 
  27. ↑ a b Pilleri G, Gihr M. Observations on the Bolivian (Inia boliviensis d'Orbigny, 1834) and the Amazonian bufeo (Inia geoffrensis de Blainville, 1817), with a description of a new subspecies (Inia geoffrensis humboldtiana).. „Invest Cetacea”, s. 11–76, 1978. 
  28. ↑ a b c d Da Silva V: mazon River Dolphin – Inia geoffrensis.. San Diego: Academic Press, 2002, seria: Encyclopedia of marine mammals.
  29. ↑ Banguera-Hinestroza E, Cardenas H, Ruiz-Garcia M, Marmontel M, Gaita N, Vazquez R, Garcia- Vallejo R. Molecular Identification of Evolutionarily Signifcant Units in the Amazon River Dolphin Inia sp. (Cetacea: Iniidae).. „Am Gen Assoc”, s. 312–322, 2002. 
  30. ↑ a b c V. da Silva & A. Martin: Family Iniidae (Amazon River Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 377. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
  31. ↑ a b R. Best, V. da Silva. Inia geoffrensis. „Mammalian Species”, s. 426–432, 1993. 
  32. ↑ Martin AR, da Silva VMF. River dolphins and flooded forest: seasonal habitat use and sexual segregation of botos (Inia geoffrensis) in an extreme cetacean environment.. „Journal Zool.”, s. 295–305, 2004. 
  33. ↑ Reyes JC. The conservation of small cetaceans: a review. Report prepared for the Secretariat of the Convention on the Conservation of Migratory Species of Wild Animals.. „Society for Marine Mammalogy”, 1991. UNEP/CMS. 
  34. ↑ McGuire TL. Distribution and abundance of river dolphins in the Peruvian Amazon.. „Diss Abst Int Pt A – Hum & Soc Sci”, s. 1403, 2002. 
  35. ↑ International Whaling Comittee: Report of the Scientific Sub-Committee on Small Cetaceans. Cambridge: IWC Scientific Committee, 2000, seria: IWC.
  36. ↑ International Whaling Comittee: Amazon River Dolphin – Inia geoffrensis. Amsterdam: Academic Press, 2009, seria: Encyclopedia of marine mammals, 2nd Ed..
  37. ↑ Vidal O, Barlow J, Hurtado LA, Torre J, Cendon P, Ojeda Z. Distribution and abundance of the Amazon River dolphin (Inia geoffrensis) and the tucuxi (Sotalia fluviatilis) in the upper Amazon River.. „Marine Mammals Science”, s. 427–445, 1997. 
  38. ↑ Aliaga-Rossel E, McGuire TL, Hamilton H. Distribution and encounter rates of the river dolphin (Inia geoffrensis boliviensis) in the central Bolivian Amazon.. „J Cetacean Res Manag”, s. 87–92, 2006. 
  39. ↑ Aliaga-Rossel E. Distribution and abundance of the river dolphin (Inia geoffrensis) in the Tijamuchi River, Beni, Bolivia. „Aquatic Mammals”, s. 312–323, 2002. 
  40. ↑ Best RC, Da Silva VMF: Amazon River Dolphin, Boto – Inia geoffrensis. London: Academic Press, 1989, seria: Handbook of Marine Mam-mals, Vol. 4: River Dolphins and the Larger Toothed Whales..
  41. ↑ Martin AR, da Silva VMF. Number, seasonal movements, and residency characteristics of river dolphins in an Amazonian floodplain lake system.. „Can J Zool.”, s. 1307–1315, 2004. 

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Inia_amazońska&oldid=68629137”