Przejdź do zawartości

Język yuchi

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Euchee
Obszar

Oklahoma

Liczba mówiących

4 (2016)

Pismo/alfabet

łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
UNESCO 5 krytycznie zagrożony
Ethnologue 8b prawie wymarły
Kody języka
ISO 639-3 yuc
IETF yuc
Glottolog yuch1247
Ethnologue yuc
WALS yuc
Występowanie
Ilustracja
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język yuchi – język rdzennych Amerykanów używany w północno-zachodniej Oklahomie, w pobliżu Sapulpy i Bristow.

W 1972 roku James M. Crawford oszacował, że tylko 35 osób posługuje się w różnym stopniu tym językiem[1]. W 2016 roku tylko 4 osoby używały tego języka[2].

Klasyfikacja

[edytuj | edytuj kod]

Yuchi jest niekiedy klasyfikowany jako język izolowany, ponieważ nie stwierdzono jego pokrewieństwa z innymi językami. Niektórzy językoznawcy uważali jednak, że yuchi jest w niewielkim stopniu powiązany z rodziną języków makrosiouańskich: Sapir w 1921 r. i 1929 r., Haas w 1951 r. i 1964 r., Elmendorf w 1964 r., Rudus w 1974 r. i Crawford w 1979 r.[3]

W 1997 r. organizacja Euchees United Cultural Historical Educational Efforts (EUCHEE) stwierdziła, że język yuchi ma dwa główne dialekty: Duck Creek/Polecat i Bigpond[4].

Rozpowszechnienie

[edytuj | edytuj kod]

Yuchi jest używany w niektórych hrabstwach północno-wschodniej Oklahomy, zamieszkanych przez Yuchi: Tulsa, Okmulgee, i Creek[5]. W 1997 r. tylko 12–19 starszych ludzi z populacji Yuchi liczącej 1500 osób mówiło płynnie w języku yuchi. W 2009 r. żyło już tylko 5 osób, których pierwszym językiem był yuchi.

Historia badań

[edytuj | edytuj kod]

W 1885 r. szwajcarski językoznawca Albert Gatschet opisał różne kurioza języka yuchi. Twierdził, że to nie przymiotniki są wyrażane liczbą, a rzeczowniki i że rzeczowniki są zapisywane z dodatkiem partykuły ha (pochodzącej od terminu wahále, oznaczającego wiele), co sprawia, że słowo jest w istocie w liczbie mnogiej. Oprócz tego wskazał na to, że yuchi nie jest już językiem archaicznym, ponieważ posiada fleksję, a liczba podwójna zanikła[6].

W 1907 roku Frank G. Speck opublikował Ethnology of Yuchi Indians, w której zawarł stwierdzenia, że yuchi ma tylko jeden dialekt, że fleksja nie jest cechą charakterystyczną yuchi i że nie ma prawdziwej liczby mnogiej. Te informacje są sprzeczne z badaniami dokonanymi przez Alberta S. Gatscheta w poprzednim wieku[7].

W 1997 r. organizacja Euchees United Cultural Historical Educational Efforts wydała publikację pod nazwą Euchees: Past and Present. Organizacja wskazała na istnienie dwóch dialektów, jednego z Duckcreek/Polecat i drugiego z Bigpond. Zaprzecza to teorii o jednym dialekcie sformułowanej przez Specka w 1907 r.[4]

Status

[edytuj | edytuj kod]

Z powodu asymilacji ludności w kulturze anglojęzycznej, do dziś tylko kilka osób posługuje się językiem yuchi w stopniu zaawansowanym.

W 2000 r. szacunkowa liczba osób posługujących się yuchi w stopniu zaawansowanym wynosiła 15, lecz w 2006 r. zmalała do 7[8], w 2010 r. do 5[9] i w 2013 r. do 4[9]. W 2016 r. zmarła rodzima użytkowniczka języka yuchi, Josephine Wildcat Bigler. Była aktywna w nagrywaniu i zachowywaniu języka yuchi dla przyszłych pokoleń[10].

Język yuchi nauczany jest bezpłatnie w szkołach w Sapulpie, w stanie Oklahoma[11].

Fonologia

[edytuj | edytuj kod]

Samogłoski

[edytuj | edytuj kod]
przednie centralne tylne
przymknięte i u
średnie e ɛ̃ o
otwarte æ a ã

Spółgłoski

[edytuj | edytuj kod]
    dwuwargowe zębowe boczne podniebienne miękko-
podniebienne
krtaniowe
zwarte bezdźwięczne p t k ʔ
przydechowe pʰ tʰ kʰ
dźwięczne b d g
szczelinowe f s ɫ ʃ h
zwarto-szczelinowe bezdźwięczne ts
przydechowe ʰ
dźwięczne dz
nosowe m n    
płynne l
półotwarte w j

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Crawford i inni, Studies in southeastern Indian languages, Ateny: University of Georgia Press, 1975, ISBN 0-8203-0334-8, OCLC 1259491 [dostęp 2020-10-28].
  2. Yuchi / Euchee alphabet, pronunciation and language [online], omniglot.com [dostęp 2020-10-28].
  3. Marianne Mithun, The Languages of Native North America, Cambridge: Cambridge University Press, 2001.
  4. a b Euchees: Past and Present, Sapulpa: E.U.C.H.E.E, 1997.
  5. William C. Sturtevant, Handbook of North American Indians, Waszyngton: Smithsonian Institution, ISBN 978-0-16-080388-8, OCLC 13240086 [dostęp 2020-10-28].
  6. Albert Gatschet, The Yuchi Tribe and its Language, „Science”, 5.112, 1885, s. 253.
  7. Frank G. Speck, Ethnology of Yuchi Indians, Philadelphia: University Museum – UPenn, 1909.
  8. IWS Language Status [online], ahalenia.com [dostęp 2020-10-28].
  9. a b Our partners and advisors: The Euchee Language Project [online], Cultural Survival, 8 kwietnia 2016 [dostęp 2020-10-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-08].
  10. One of the Last Remaining Native Yuchi Speakers Passes [online], www.culturalsurvival.org [dostęp 2020-10-28] (ang.).
  11. EUCHEELP.ORG [online], eucheelp.org [dostęp 2020-10-28].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]