Przejdź do zawartości

Kanał Wawerski

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kanał Wawerski
Ilustracja
Kanał Wawerski na Zakolu Wawerskim k. Zastowskiej
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Długość

ok. 20 km

Początek
Miejsce

Halinów-obszar wiejski, powiat miński

Koniec
Miejsce

dzielnica Wawer, Warszawa

Typ kanału

melioracyjny

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Kanał Wawerski (czerwona linia) na tle konturu Warszawy.
Kanał Wawerski w Wawrze.

Kanał Wawerski[1][2] – ciąg wodny w województwie mazowieckim, mający źródło w Halinowie położonym tuż na wschód od Warszawy oraz ujście w warszawskiej dzielnicy Wawer, w miejscu oddzielenia będącego jego przedłużeniem Kanału Nowa Ulga oraz ujścia Kanału Kawęczyńskiego przy zbiegu Trasy Siekierkowskiej i ulicy Ostrobramskiej[1][a][6].

Przebieg

[edytuj | edytuj kod]

Ważniejsze punkty na trasie przebieg Kanału Wawerskiego są następujące:

(źródło i ujście według Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych PRNG[1])

Istnieją jednak bardzo poważne rozbieżności co do przebiegu końcowego odcinka Kanału Wawerskiego. W wielu źródłach, w tym na planach Warszawy odcinek Kanału Wawerskiego od miejsca oddzielenia Kanału Nowe Ujście do końca jest uważany za początkowy fragment Kanału Nowa Ulga[3][2][c],część. [3][8] i in., co jest niezgodne z nazewnictwem historycznym[9].

Z kolei początkowy odcinek położony na wschód od Warszawy nie odpowiada przebiegowi międzywojennego Kanału Kamionkowsko-Wawerskiego[10].

Kanał Wawerski i inne kanały melioracyjne Niziny Wawerskiej - plan.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Zanim zbudowano kanał

[edytuj | edytuj kod]
Ciągnący się od Zastowa do Gocławia ciek wodny na wydanym w 1833 roku szkicu I bitwy pod Wawrem powstania listopadowego 1831 r.
Kanał Wawerski - kaskada k/ul. Leśniczówka na Zakolu Wawerskim. Kanał pokonuje tutaj część różnicy wysokości pomiędzy tarasem nadzalewowym (Praskim, IIa) a zalewowym.
Kanał Wawerski w Międzylesiu.
Kanał Wawerski - spust wody oczyszczalni ścieków „Cyraneczka” w Starej Miłośnie.
Kanał Wawerski - jaz z przelewem trapezowym w Starej Miłośnie.
Kanał Wawerski - przepust pod ulicą Diamentową w Starej Miłośnie.

Ciąg wodny obejmujący końcowy odcinek współczesnego Kanału Wawerskiego, Kanał Gocławski, Jeziorko Gocławskie istniał już dużo wcześniej jako Struga Drojowska, zaznaczona na planie Hennequina z 1779 r[4][11] (chociaż nie podpisana tą nazwą).

Również na późniejszych mapach na jego przebiegu widać kanały lub rowy oraz naturalne cieki i zbiorniki wodne[12][13].

Na niemieckiej mapie z 1803 roku naniesiony jest też nieprzerwany ciek wodny rozpoczynający się między Janówkiem a Miłosną w pobliżu obecnej granicy Warszawy, płynący dalej przez Kaczy Dół (czyli dzisiejsze Międzylesie[14][15][16]), Zastów, Gocław i uchodzący do Wisły. W rejonie Gocławia bardzo szeroki[17].

Kanał Kamionkowsko - Wawerski

[edytuj | edytuj kod]

Spółka Wodna Obwodu Wawerskiego

[edytuj | edytuj kod]

25 sierpnia[10] 1924 roku[10][18][9] ośmiuset właścicieli zabagnionych gruntów[10] założyło spółkę o nazwie Spółka Wodna Obwodu Wawerskiego[10][18][9]. Miała ona zajmować się odwodnieniem Niziny Wawerskiej na następujących obszarach[10]:

Zaplanowano utworzenie systemu kanałów i rowów, w tym głównego zbiorowego kanału odpływowego[18] o nazwie Kanał Kamionkowsko-Wawerski[10][18][9] kierującego wodę z tych terenów do Jeziorka Kamionkowskiego. Dalej wodę chciano skierować kanałem betonowym pod ulicą Zieleniecką do Wisły[10][18].

Przebieg kanału

[edytuj | edytuj kod]

Długość kanału miała wynosić 19 km. Początek znajdował się pod wsią Majdan przy szosie Lubelskiej, a nie w Halinowie jak w przypadku współczesnego Kanału Wawerskiego[10]+[19][1][d]. Od obecnej warszawskiej dzielnicy Wesoła tuż przy granicy miasta aż do miejsca oddzielenia współczesnego Kanału Nowa Ulga i ujścia Kanału Kawęczyńskiego przy obecnej ulicy Ostrobramskiej przebieg kanału był podobny do obecnego Kanału Wawerskiego. Dalej miał być przeprowadzony aż do jeziorek Gocławskiego i Kamionkowskiego[10]. Tutaj jednak na początkowym i końcowym odcinku bliżej krawędzi tarasu zalewowego[4] niż obecnie istniejące kanały Gocławski i Wystawowy, czyli odpowiednio bardziej na północ i wschód[9]+[3][19][e].

Postęp prac

[edytuj | edytuj kod]

Najpóźniej do 1928 roku wykonano już 6 km kanału, licząc od ujścia, czyli aż do Gocławka[10] (ponad 5 km na terenie miasta do 1938 roku[18]). Nie później niż od 1938 roku kanał zbierał już wody spływające od strony Miłosny i Kawęczyna[18].

Dopływy

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też: Kanał Kawęczyński.

Najpóźniej do 1928 roku zaplanowano lub rozpoczęto również budowę tzw. kanałów głównych będących dopływami Kanału Kamionkowsko-Wawerskiego - kanału z Koziej Górki Grochowskiej oraz Kanału Kawęczyńskiego z dopływami[10].

Przewidywano również doprowadzenie kanałów z okolic Zerżna, Zagościa i Żurawki[10]. Ten ostatni kanał o nazwie Rów Żurawski miał biec z tego kierunku co współczesny początkowy odcinek Kanału Wawerskiego. Natomiast początek Kanału Kamionkowsko - Wawerskiego z tego kierunku co współczesny Dopływ z Izabeli (dopływ Kanału Wawerskiego)[10]+[1]+[6][f]. Obecnie istnieją cieki o nazwach Rów Zerzeński oraz Kanał Zagoździański. Pierwszy uchodzi do Kanału Wawerskiego, drugi do odprowadzającego z niego wodę zbudowanego po wojnie Kanału Nowe Ujście[4].

Kanały ulgi i Nowe Ujście

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też: Kanał Nowa Ulga i Kanał Nowe Ujście.

Na Gocławiu w pobliżu Saskiej Kępy wybudowano kanał ulgi[10]. Był on głównym ujściem Kanału Kawęczyńsko-Wawerskiego do Wisły[18]. Kanał ten obecnie nie istnieje[3].

W celu skrócenia drogi ujścia wody z Kanału Kamionkowsko-Wawerskiego do Wisły (odciążenia Jeziorka Kamionkowskiego[4][5]) zbudowano później nowy kanał ulgi wraz ze stacją pomp we wsi Las – Bluszcze[9] (jeszcze w okresie międzywojennym[4][5]).

Już po II wojnie światowej powstał Kanał Nowe Ujście[4], odprowadzający wodę do łachy Stara Wisła uchodzącej do Wisły[1][g][20].

Wykopaliska historyczne

[edytuj | edytuj kod]
 Zobacz też: Krzyż Powstańczy w Wawrze.

Przy okazji prac melioracyjnych i drogowych prowadzonych na początku XX wieku na polach Wawra i Zastowa[21] wydobyto kości ludzkie[22][21] oraz szczątki umundurowania i oporządzenia żołnierzy powstania listopadowego z 1831 r[21]. Złożono je pod postawionym z tej okazji krzyżem powstańczym[22][21].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych podaje jedynie m.in. współrzędne geograficzne źródła i ujścia Kanału Wawerskiego oraz Kanał Nowa Ulga jako jego dalszy ciąg, ale bez nazw ulic[1]. Nazwy ulic pochodzą z planu Warszawy[3], nazwa Kanał Kawęczyński z cytowanej literatury[4][5][5].
  2. ↑ Również na przykład na mapce załączonej do zamówienia publicznego 189520-2012 WZMiUW kanał równoległy do Ostrobramskiej podpisany jest nazwą Kanał Wawerski[7].
  3. ↑ W publikacji „Nazewnictwo geograficzne Polski”[2] są podane jedynie współrzędne geograficzne ujścia Kanału Nowa Ulga do Wisły, ale jako recypient Kanał Wawerski
  4. ↑ Porównanie przebiegu Kanału Kamionkowsko - Wawerskiego[10] z przebiegiem[19][1] i informacją o źródle[1] Kanału Wawerskiego. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych podaje jedynie m.in. współrzędne źródła i punktów dodatkowych na przebiegu Kanału Wawerskiego oraz nazwę źródła[1].
  5. ↑ Porównanie przebiegu Kanału Kamionkowsko - Wawerskiego[9] oraz Gocławskiego i Wystawowego[3][19]. Pojęcie tarasu zalewowego i jego przebieg z Biernackiego 2000[4].
  6. ↑ Porównanie przebiegu Kanału Kamionkowsko - Wawerskiego i Rowu Żurawskiego[10] z przebiegiem Kanału Wawerskiego i Dopływu z Izabeli[6]. Z Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych (PRNG) tylko współrzędne źródła oraz punktów dodatkowych na przebiegu Kanału Wawerskiego[1].
  7. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych podaje jedynie m.in. współrzędne geograficzne źródła i ujścia Kanału Nowe Ujście, ale bez nazw źródła i ujścia[1]. Nazwa Stara Wisła pochodzi z cytowanej mapy[20].


Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024
  2. ↑ a b c Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 185, ISBN 83-239-9607-5.
  3. ↑ a b c d e f Warszawa. Atlas miasta i okolic. Skala 1 : 20 000. Warszawa: Daunpol Sp. z.o.o. Wydawnictwo Kartograficzne, 2009.
  4. ↑ a b c d e f g h i Zdzisław Biernacki: IV. Geomorfologia i wody powierzchniowe. W: Wisła w Warszawie. Warszawa: Biuro Zarządu m.st. Warszawy, Wydział Planowania Przestrzennego i Architektury, Opracowanie graficzne, druk i oprawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, 2000, s. 22-70. ISBN 83-907333-7-4. [dostęp 2014-10-18].
  5. ↑ a b c d e Jacek Skorupski: Projekt miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego obszaru Las położonego w dzielnicy Wawer Miasta Stołecznego Warszawy. Prognoza oddziaływania na środowisko. Warszawa: kwiecień 2014 r..
  6. ↑ a b c d e f Mapa topograficzna w skali 1:10 000. HYDRONIMIA NA ARKUSZU N-34-139-B. Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.
  7. ↑ Ogłoszenie o zamówieniu - usługi. Tryb udzielania: przetarg nieograniczony. Warszawa: Przebudowa Kanału Wawerskiego w km 3+740-4+270 w rejonie ul. Antenowej w Warszawie wykonanie dokumentacji projektowej. Zamawiający: Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych. Numer/Znak sprawy: [189520-2012]. Do zamówienia załączona jest mapka.
  8. ↑ Ogłoszenie o zamówieniu. Tryb postępowania: przetarg nieograniczony. Nazwa postępowania: Budowa przewodu wodociągowego w ul. Leśniczówka odc. Białoborska - kanał Nowa Ulga Dn 100 mm i w ul. Białoborskiej odc. HP 34433 - kanał Nowa Ulga Dn 100 mm, L = 503,5 m w Warszawie na terenie Dzielnicy Wawer. Zamawiający: Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w m. st. Warszawie S.A. Numer postępowania: 01274/WS/PW/PZL-DZA-WRI/B/2015.
  9. ↑ a b c d e f g M. Barcikowski. Odwodnienie Warszawy w związku z jej hydrografią. „Kronika Warszawy”. R. 15 (z. 1), s. 16-31, 1939. Warszawa: Zarząd Miejski w mieście stoł. Warszawy. [dostęp 2015-01-11]. 
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Odwodnienie Niziny Wawerskiej. „Kronika Warszawy”. R. 4 (nr 5), s. 9-12, maj 1928. Warszawa: Magistrat m. st. Warszawy. [dostęp 2015-01-11]. 
  11. ↑ Major Hennequin del Varsaviae: Plan Miasta Warszawy z Przedmieściami. Warszawa: 1779. [dostęp 2015-01-11].
  12. ↑ Rosyjska mapa topograficzna 1:42 000. Okolice Warszawy w kierunku płn. Godło arkusza Warsz. płn. 1891. [dostęp 2015-01-11]. Mapa dostępna na stronie: MAPSTER (Mapy Archiwalne Polski i Europy Środkowej), Niemieckie mapy terenów zaboru rosyjskiego z okresu I wojny światowej, ze zbiorów: Archiwum Map WIG (Wojskowego Instytutu Geograficznego)
  13. ↑ West. Osteuropa 1:25 000. Nowogeorgijewßk-Segrshe-Warschau. Bl. 40. Maßstab 1/25000 der natürlichen Länge. Godło arkusza: XXIII 9-B (XXIII 9-Б). Kart. Abt. des stellv. Generalstabes der Armee, 1914. [dostęp 2015-01-09]. Mapa dostępna na stronie: MAPSTER (Mapy Archiwalne Polski i Europy Środkowej), Niemieckie mapy terenów zaboru rosyjskiego z okresu I wojny światowej, ze zbiorów: Archiwum Map WIG (Wojskowego Instytutu Geograficznego)
  14. ↑ Jan Berger. Z przeszłości gminy Wawer. „Kronika Warszawy”. 2 (137), s. 7-15, 2008. Warszawa: Archiwum Państwowe m.st. Warszawy. Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy. ISSN 0137-3099. [dostęp 2013-11-15]. 
  15. ↑ Jan Berger: Dawny Wawer (1866-1951). Rys historyczno-statystyczny. W: Czerniawski Jan (red.), Skoczeń Mirosława (red.): Wawer i jego osiedla. Wyd. 1. Warszawa: Wydział Kultury dla Dzielnicy Wawer m.st. Warszawy, 2007, s. 45-78 (55). ISBN 978-83-921690-3-1.
  16. ↑ Andrzej Sołtan. Dziedzictwo kulturowe Wawra. „Kronika Warszawy”. 2 (137), s. 5-6, 2008. Warszawa: Archiwum Państwowe m.st. Warszawy. Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy. ISSN 0137-3099. [dostęp 2013-11-15]. 
  17. ↑ Gilly: Special Karte von Südpreussen 1:150 000. Godło arkusza: D III. 1803. [dostęp 2015-01-19]. Mapa dostępna na stronie: MAPSTER (Mapy Archiwalne Polski i Europy Środkowej), ze zbiorów: Biblioteka Cyfrowa Uniwersytetu Łódzkiego (Wojskowego Instytutu Geograficznego)
  18. ↑ a b c d e f g h Rozwój Grochowa, Kamionka, Saskiej Kępy w latach 1934-1938. Warszawa: Drukarnia Współczesna, 1938, s. 19-27. [dostęp 2015-01-11].
  19. ↑ a b c d Mapa topograficzna w skali 1:10 000. Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.
  20. ↑ a b Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej. Mapa topograficzna w skali 1:10 000. Oraz: HYDRONIMIA NA ARKUSZU N-34-139-A. Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.
  21. ↑ a b c d Stanisław Zalech. Gawęda wawerska pisana w cieniu kasztanowców kościoła zerzeńskiego. „Kronika Warszawy”. 2 (137), s. 27-34, 2008. Warszawa: Archiwum Państwowe m.st. Warszawy. Stowarzyszenie Przyjaciół Archiwum Państwowego m.st. Warszawy. ISSN 0137-3099. [dostęp 2013-11-15]. 
  22. ↑ a b Andrzej Umgelter. Ulica Płowiecka. „Stolica. Informator Kulturalny Stolicy (IKS)”. R. 39, nr 33, s. 4-5, 1984-08-12. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa-Książka-Ruch”. 


Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kanał_Wawerski&oldid=74612921”