Kościelec (województwo małopolskie)

Kościelec

wieś
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	proszowicki
Gmina	Proszowice
Liczba ludności (2022)	602
Strefa numeracyjna	12
Kod pocztowy	32-100
Tablice rejestracyjne	KPR
SIMC	0331910
Położenie na mapie gminy Proszowice Kościelec
Położenie na mapie Polski Kościelec
Położenie na mapie województwa małopolskiego Kościelec
Położenie na mapie powiatu proszowickiego Kościelec
50°11′51″N 20°23′47″E

Kościelec – wieś w Polsce w województwie małopolskim, w powiecie proszowickim, w gminie Proszowice.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kościelec. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krakowskiego.

Wieś zamieszkuje 598 mieszkańców, zajmuje obszar 5,14 km².

Położenie

Wieś nazywana jest też Kościelec Proszowicki w celu odróżnienia od innych miejscowości o tej samej nazwie. Kościelec leży w odległości około 7 km na wschód od Proszowic. Wieś administracyjnie położona jest w województwie małopolskim, na północny wschód od Krakowa, w gminie Proszowice w powiecie proszowickim. W latach 1973–1976 miejscowość była siedzibą gminy Kościelec. Pod względem historycznym i kulturowym Kościelec leży w Małopolsce, w ziemi krakowskiej.

Etymologia nazwy

Źródła historyczne podają, że nazwa wsi wywodzi się od kościoła, który w średniowieczu pełnił także funkcje obronne (łac. castellum). Kościelec, prawdopodobnie dawna nazwa cmentarza chrześcijańskiego, w którym umieszczano ciała (kości) zmarłych, w różnicy od cmentarzysk pogańskich, mieszczących tylko popioły. Z czasem nazwa cmentarza dała początek nazwie kościół.

Występują tutaj głównie tereny rolnicze, główne uprawy to: tytoń oraz zboża. Corocznie odbywają się dożynki organizowane przez radę rodziców i dyrektora Zespołu Szkół w Kościelcu oraz turniej piłkarski im. Leszka Kokosińskiego, w którym biorą udział drużyny piłkarskie powiatu proszowickiego.

Części wsi

Integralne części wsi Kościelec

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0331926	Kujawki	część wsi
0331932	Mszany	część wsi
0331949	Rożna	część wsi
0331955	Wzory	część wsi

Historia

Głównym i najbardziej charakterystycznym punktem wsi jest kościół romański z ok. 1231. Jego budowa związana była z istnieniem w tym miejscu (w XIII wieku) dużego ośrodka dóbr kościelnych biskupów krakowskich, obejmujących także Piekary, Szczytniki i Kowalę. Osady te pełniły rolę służebną wobec Kościelca.

Kalendarium

Panorama wsi

• 1200 – prawdopodobnie istniał tu zamek. Do niego miałoby się odnieść określenie Mesko edificat Boru. Według interpretacji podanej w Słowniku Geograficznym Królestwa Polski: Sąsiedztwo wsi Boronice pozwala przypuszczać, iż wniesiony na obszarze Boronic zamek, nadał tej części wsi nazwę Kościelec /Castellum/. Przy zamku stanął wkrótce i kościół.
• 1231 – Wisław herbu Zabawa biskup krakowski (1229–1242 okres rządów biskupa krakowskiego) ufundował kościół pod wezwaniem św. Wojciecha.
• 1238 – św. Jacek Odrowąż przebywał w Kościelcu.
• 1325 – wymieniony pleban w Kościelcu Marcin.
• XV wiek – w czasach Jana Długosza plebanem w Kościelcu był Stanisław Świradzki herbu Zabawa, kanonik i oficjał krakowski, zaś dziedzicem Jakubik herbu Pobóg.
• Przed 1584 – w czasach reformacji kościół został przejęty przez braci polskich, dziedzicem wsi był wówczas Stanisław Bogusz herbu Półkozic, zwolennik braci polskich.
• Koniec XVI wieku – parafia znajdowała się w dekanacie witowskim diecezji krakowskiej, wieś w powiecie proszowickim województwa krakowskiego.
• 1618 – kościół poważnie zniszczony, brak dachu, mury zagrożone zawaleniem.
• 1628–1634 – podjęcie odbudowy i przywrócenie do kultu kościoła przez proboszcza Macieja Molędę.
• 1664 – wzmianki o rekonsekracji odbudowanego kościoła przez sufragana krakowskiego Tomasza Oborowego.
• 1673 – ks. Władysław Opacki, archidiakon krakowski i sandomierski ufundował wyposażenie wnętrza kościoła m.in. ołtarz główny.
• 1839 – na mapie oznaczona zabudowa dworu (bez znaku „dwór”) wraz z przyległym terenem parku.
• Ok. 1850 – wybudowano nową dzwonnice murowaną przy kościele w stylu neogotyckim, na miejscu starszej drewnianej.
• 1858 – wzmianka o wzniesieniu sygnaturki i położeniu marmurowej posadzki w kościele.
• 1875 – kościół odwiedził i opisał konserwator i badacz zabytków Władysław Łuszczkiewicz, opisał także miejscowość i okolice: Wieś Kościelec leży w pobliżu Krakowa pod Proszowicami, o mile na wschód od tego miasteczka, pamiętnego burzliwemi zjazdami szlachty małopolskiej. Ziemia ta proszowicka, znana ze swojej urodzajności, wyżłabia się w te głębokie parowy o gliniastych brzegach, w których wiją się wązkie drożyny wiejskie, co właściwe piętno nadają krajobrazowi. Gęsto zasiadłe wsie zamieszkuje lud, którego strój jest typowym krakowskim, a lud ten przechowuje tradycyjnie dzieje swej ziemi(...). Wsi Kościelców jest wiele w dawnej Polsce. Ile wsi tych, tyle starych kościołów, bo nazwę przybrały osady te od przybytków Bożych tu wcześniej postawionych (...). Jest więc i tu stary kościół, na wzgórzu, wśród wsi proszowskiej, zasianej w parowie rozrzuconemi chatami o słomianych strzechach; błyszczy on ścianami swemi kamiennemi. Pokryty szczytowym dachem a otoczony kępą drzew, ma przy sobie dziwaczną dzwonnice, niedawno przy kościele postawioną; ale o ile to wszystko składa się w pewną malowniczą całość, jest tak zwyczajnem w tej okolicy, że zwiedzanie kościółka, ciekawości podróżnego nie budzi (...).
• 1883 – wymieniony jako: wś, pow. Pińczowski, gmina i parafia Kościelec, leży między Proszowicami, a Koszycami. Posiada kościół parafialny murowany pod wezwaniem Św. Wojciecha z 1242, fundacji Wiesława herbu Zabawa, biskupa krakowskiego, dom schronienia i szkołę początkową (...). Parafia Kościelec ma 3337 dusz. Dobra Kościeleckie składają się z folwarku Kościelec i Ksawerówka; wsi Kościelec i Posiłów (...) rozległość wynosi morgów 649. Folwark Kościelec grunta orne i ogrody mr. 455, łąk mr. 20, pastwisk mr. 5, lasu mr. 39, nieużytki i place mr. 29, razem mr. 545, budynków murowanych 3 z drzewa 16, płodozmian 4 i 8-polowy. Folwark Ksawerówka grunta orne i ogrody mr. 100, łąk mr. 3, nieużytki i place mr. 1, razem mr. 104, budynków z drzewa 3, płodozmian 4-polowy; rzeczka Kantorówka przepływa. Wś Kościelec osób 48, grunta mr. 206. Wś Posiłów osób 11 z gruntami mr. 76 (...).
• 1892 – przeprowadzono odnowienie portalu kościoła.
• 1925 – otwarcie połączenia kolei wąskotorowej: Kazimierza Wielka – Kościele, Kościelec – Szreniawa ze stacją Kościelec Wąskotorowy.
• Do 1945 – właścicielem zespołu dworskiego był Konstanty Okęcki (1870–1943).
• 2003 – działalność rozpoczęła drużyna piłkarska Płomień Kościelec, prezesem klubu został wybrany Euzebiusz Kwaśniewski, jego zastępcą Piotr Gołębiowski. Od lutego 2007 prezesem jest Sylwester Gołdyn, a zastępcą Henryk Kamień.
• 2006 – wymieniono więźbę dachową i blachę na kościele.

Zabytki

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego.

• Kościół parafialny pw. św. Wojciecha, dzwonnica, otoczenie;
• park podworski.
  Po 1945 zespół dworsko-parkowy został zdewastowany, rozebrano dwór wraz z oficynami, oraz budynki gospodarcze, wycięto wiele starych drzew. Obecnym użytkownikiem parku jest Państwowa Straż Pożarna. Na terenie podworskim zbudowano stadion LKS Płomień Kościelec.

Inne zabytki

• Cmentarz parafialny z I połowy XIX wieku, z kaplicą grobową rodziny Kamockich z 1859 roku.
• Kapliczka z 1841 roku w formie kamiennego filara, z obrazem Matki Boskiej Bolesnej umieszczonym we wnęce znajdującej się w górnej części słupa. Poniżej, na ścianie frontowej znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca św. Stanisława Biskupa. Na filarze widoczna data 1841.
• Figurka św. Jacka z 1844 roku, kamienna, przedstawia św. Jacka Odrowąża stojącego na filarowym postumencie, trzyma w ręku figurę Matki Boskiej. Napis na postumencie św. Jacek Erol Adamczyk w 1844 r. Odnowiono w 1929. Patronem wsi jest św. Jacek. Zachowała się legenda, która opowiada o cudzie który święty uczynił podczas pobytu we wsi. Legenda głosi że ostry grad w 1238 roku całkowicie zniszczył pola uprawne. Święty Jacek polecił mieszkańcom spędzić noc na modlitwie i następnego dnia zboża podniosły się, jakby w ogóle nie ucierpiały wskutek gradobicia, co miało ocalić miejscową ludność przed klęską głodu. Za figurą Kościelecką płynie źródło.

• 
  Zespół kościelny pw. św. Wojciecha
• 
  Cmentarz parafialny z kaplicą z 1859 r.
• 
  Kapliczka w kształcie słupa z 1841 r.
• 
  Figura św. Jacka z 1844 r.
• 
  Park podworski

Inne obiekty znajdujące się w Kościelcu

• Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika.
• Poligon Szkoły Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Krakowie.
• Stadion LKS Płomień Kościelec.
• Remiza ochotniczej straży pożarnej ze świetlicą mieszczącą siedzibę Koła Gospodyń Wiejskich.

Galeria

• 
  Zespół szkół im. Mikołaja Kopernika
• 
  Poligon – samochody strażackie
• 
  Poligon SA PSP
• 
  Stadion LKS Płomień Kościelec
• 
  Centrum wsi

Zobacz też

• Ostrów
• Proszowice

Bibliografia

• Kościół św. Wojciecha we wsi Kościelcu (pod Proszowicami) zabytek architektury XIII wieku Władysław Łuszczkiewicz, 1875.
• Słownik Geograficzny Królestwa Polski, tom IV, 1883.
• Architektura romańska w Polsce Zygmunt Świechowski, wyd. I, Warszawa 2000.
• Delegacja z Kościelca na spotkaniu z pierwszą damą. prezydent.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-12)].
• Mogiła Powstańców Styczniowych 1863 r.