Lebiodka pospolita
|
||
 |
||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | astrowe | |
| Rząd | jasnotowce | |
| Rodzina | jasnotowate | |
| Rodzaj | lebiodka | |
| Gatunek | lebiodka pospolita | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Origanum vulgare L. Sp. pl. 2:590. 1753 |
||
Lebiodka pospolita (Origanum vulgare), zwana popularnie oregano – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jasnotowatych. Rośnie w Afryce Północnej, Europie i Azji[2]. W Polsce występuje na całym terytorium i jest pospolity. Inna nazwa: dziki majeranek[3].
Spis treści
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Łodyga
- Wzniesiona, prosta, sztywna, czterokanciasta, rozgałęziona, o wysokości do 80 cm. Cała jest owłosiona, czasami wybarwiona na purpurowo. Cała roślina wytwarza silny, charakterystyczny zapach.
- Liście
- Wszystkie liście ogonkowe, jajowate, tępe, całobrzegie, czasami słabo ząbkowane. Ulistnienie naprzeciwległe. Na liściach występują drobne, przeświecające punkty. Są to gruczoły wytwarzające olejki eteryczne.
- Kwiaty
- Wyrastają w szczytowych podbaldachach. Są przedprątne, jedno, lub obupłciowe, zapylane przez błonkówki. Ich kielich ma jajowatotrójkątne, zaostrzone ząbki, korona o długości 4-6 mm ma różowoliliowy kolor i jest wargowa. 3 klapy dolnej wargi są okrągłe, warga górna i środkowa klapa dolnej wargi są nieco wycięte. Występują małe przykwiatki, o szerokości większej niż ich długość.
- Owoc
- Rozłupnia zawierająca 4 brunatne, kulistojajowate rozłupki.
- Kłącze
- Silnie rozgałęzione, z licznymi rozłogami.
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Świetliste zarośla, zwłaszcza nadrzeczne, widne lasy liściaste, suche wzgórza i zbocza. W górach rośnie aż do piętra kosodrzewiny. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Trifolio-Geranietea.
Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]
- Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: ziele (Origani Herba). Głównym składnikiem jest olejek eteryczny zwany olejkiem tymolowym, zawierający tymol, karwakrol i seskwiterpeny. Ponadto jako składniki czynne występują garbniki, flawonoidy (apigenina, luteolina), kwas kawowy, kwas ursolowy, kwas rozmarynowy[4] i fitosterole. W owocach obecny śluz (ok. 6%).
- Działanie: wykrztuśne, dezynfekujące, przeciwbiegunkowe, moczopędne, przeciwskurczowe, wiatropędne, odtruwające. Zewnętrznie olejek tymolowy wykorzystuje się do płukania gardła, wzmacniających kąpieli oraz przy trudno gojących się ranach skóry i świądzie. Napar z mieszanki lebiody (zazwyczaj w mieszance z innymi ziołami) działa wiatropędnie i stosowany jest przy atonii jelit, nadmiernej fermentacji jelit, bębnicy, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, niedoczynności wątroby.
- Zbiór i suszenie: zbiera się ziele w okresie kwitnienia i suszy w przewiewnym miejscu (zawieszone w pęczkach).
- Sztuka kulinarna: roślina przyprawowa w kuchni wielu narodów, głównie zachodnich. Wchodzi m.in. w skład ziół prowansalskich. Lebiodki używa się do sosów, pizzy, przyprawiania mięsa, sałatek.
- Używana jest do przyprawiania niektórych wódek, wina wermut, likierów.
- Wchodzi w skład niektórych kosmetyków, jest składnikiem płynów do kąpieli i do płukania ust.
Ciekawostki[edytuj | edytuj kod]
- Jest jedną z najdawniej znanych roślin leczniczych. Jej właściwości lecznicze znał już Hipokrates i Arystoteles.
- W zielniku z XII w. odnaleźć można ryciny i opis oregano[5].
- W 2005 r. Federalna Komisja Handlu Stanów Zjednoczonych wniosła powództwo przeciwko firmie utrzymującej m.in., że olejek z oregano zapobiega przeziębieniom i grypie, a zażywany doustnie leczy infekcje bakteryjne oraz wirusowe i ich objawy[6]. Sąd uznał, że twierdzenia te były nieprawdziwe lub nie zostały potwierdzone naukowo w momencie ich publikacji i nakazał zorganizowanie akcji umożliwiającej dotychczasowym klientom zwrot zakupionych towarów[7]. Koszt akcji oszacowano na 20 mln dolarów.
- Jej zielem farbowano dawniej tkaniny na czarno. Kwiaty były doskonałej jakości pomarańczowym barwnikiem do wełny.
- W średniowieczu ziele lebiodki zabezpieczać miało przed czarami.
- Używano jej jako namiastki zamiast herbaty i tytoniu.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-03-31].
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
- ↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
- ↑ Borgis Sp., Kwas rozmarynowy, ważny składnik terapeutyczny niektórych surowców roślinnych • Postępy Fitoterapii 1-2/2002 • Czytelnia Medyczna BORGIS, www.czytelniamedyczna.pl [dostęp 2016-04-21].
- ↑ Ps.-Apuleius: Herbal, str. 28v, po lewej w środku, [dostęp 2013-11-12]
- ↑ United States District Court, Northern District of Florida, Civil Action No. 3:05-CV-00170-RV-MD: Complaint for permanent injunction and other equitable relief, dostęp 2013-11-12.
- ↑ United States District Court, Northern District of Florida, Civil Action No. 3:05-CV-00170-RV-MD: Stipulated final order for permanent injunction and settlement of claims for monetary relief, dostęp 2013-11-12
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
- Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
