Matiaszów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Matiaszów
wieś
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

staszowski

Gmina

Osiek

Wysokość

150 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

229[2]* [2]

Strefa numeracyjna

15

Kod pocztowy

28-221[3]

Tablice rejestracyjne

TSZ

SIMC

0802099[4]

Położenie na mapie gminy Osiek
Mapa konturowa gminy Osiek, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Matiaszów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Matiaszów”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Matiaszów”
Położenie na mapie powiatu staszowskiego
Mapa konturowa powiatu staszowskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Matiaszów”
Ziemia50°28′09″N 21°25′28″E/50,469167 21,424444[1]

Matiaszówwieś w Polsce, położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie staszowskim, w gminie Osiek[5][4].

W latach 1954-1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Matiaszów, po jej zniesieniu w gromadzie Tursko Wielkie. W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego.

Przez wieś biegnie droga powiatowa nr 42343/42347 (0815T – TrzciankaSworoń – Matiaszów – SzwagrówNiekurza) oraz dwie drogi gminne nr 4233009 (002658T – Szwagrów – Matiaszów); nr 4233010 (002659T – Matiaszów – Matiaszów-Staszówek)[6]. W bezpośrednim sąsiedztwie wsi przebiegają wały wiślane, poza tym (w niewielkim fragmencie) biegnie szerokotorowa linia kolejowa nr 65 (tzw. LHS).

Integralne części wsi do 2023 r.[5][4]
SIMC Nazwa Rodzaj
0802107 Matiaszów-Staszówek przysiółek

Historia i położenie[edytuj | edytuj kod]

Matiaszów leży nad Wisłą i istnieje jako osobna wieś od XVI wieku. Niegdyś nazywał się Opatów Las a w pierwszej połowie XVII wieku nową nazwę nadał od swojego imienia Matyasz (Maciej) Dębicki z rodu Dębickich herbu Gryf, który około 1638 roku założył w tym miejscu dwór i folwark.

Opatów Las nie pojawia się w księgach poborowych województwa sandomierskiego z 1508 roku, które wymieniają tylko 4 wsie w parafii Niekrasów: Tursko, Trzciankę, Niekrasów i Ossalę a spośród najbliższych wsi leżących obecnie również na lewym brzegu Wisły wymieniona jest jeszcze tylko Niekurza jako należąca do parafii Gawłuszowice. Najwcześniejsza wzmianka o Opatowym Lesie pochodzi z 1565 roku i znajduje się w dokumentach działowych rodziny Turskich, którzy dzielą się między sobą dobrami Tursko Wielkie, w tym gruntem ,,ktory zwano Opatow Las na ktorym juz z obu stron kmiecie pewni są posadzeni y pola są w wielkiey cześci rozkopane y pozytki poczynione", co świadczy, że była to wówczas nowo osiedlona wieś. Niedługo potem, księgi poborowe województwa sandomierskiego z 1578 roku już wymieniają w parafii Niekrasów wieś Opatów Las alias Bieńkowice. Oprócz niej i wcześniej wspomnianych 4 wsi wymienione zostają także wsie Kępka oraz Nakole Las. W księgach metrykalnych parafii Niekrasów, zachowanych od 1680 roku, wielokrotnie wymieniany jest nie tylko Matiaszów ale również tamtejszy dwór jako aula in Mathyaszow.

Polski jezuita i przyrodnik Gabriel Rzączyński (1664-1737) wymienia Matyaszow jako miejsce występowania krzewinki z gatunku września pobrzeżna (Myricaria germanica), której stanowisko odkrył tam w roku 1721. Wiadomość ta pojawia się w niemieckim roczniku botanicznym z roku 1900[7]. W dokumentach XIX-wiecznych najczęściej spotykany jest zapis Matyaszow i Matyaszów[8][9][10]. Matiaszów w przeszłości był wsią szlachecką i należał po sprzedaniu przez Matyasza Dębickiego m.in. do Orzechowskich i Żelińskich (Żeleńskich)[11] a w XIX wieku do Radziwiłłów i Potockich. Nazwa wsi pochodzi od imienia Matias lub bardziej po polsku Matyjasz – węgierskiego brzmienia imion Maciej jak i Mateusz, którego słowiańską formą jest właśnie Maciej.

Na obszarze Matiaszowa znajduje się pozostałe w starorzeczu Jezioro Matiaszowskie oraz mokradła zwane Starym Wiślem, co na Sandomierszczyźnie oznacza dawne koryto wiślane. Od XVII wieku stał tu dwór, który istniał mniej więcej do drugiej połowy XIX wieku. W latach 40. XIX wieku utworzono pod folwark i cukrownię sąsiednią wieś – Szwagrów, przez co zmniejszyła się powierzchnia gruntów południowej części Matyaszowa. Jeszcze w owych czasach miejsce niegdysiejszych zabudowań wiejskich znacząco różniło się od wyglądu współczesnego (wówczas teraźniejszego), bowiem: domy we wsi stały tylko na terenie wysiółka Górka i po drugiej stronie Jeziora Matiaszowskiego, na przedłużeniu drogi biegnącej przez Górkę, a jezioro jakby połowiło wieś[12]. Wieś wymieniana w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod koniec XIX wieku.

MATYASZÓW, wieś nad rzeką Wisłą, powiat sandomirski, gmina Tursko, parafia Niekrasów. Odległość 34 wiorsty od Sandomierza, ma 37 domów, 208 mieszkańców, 289 mórg ziemi dworskiej i 320 mórg (ziemi) włościańskiej. Obszar folwarku należy do dóbr hrabiego Artura Potockiego.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego..., t. VI[8].

Na podstawie ww. informacji z 1887 roku – Matyaszów, to wieś nad rzeką Wisłą w ówczesnym powiecie sandomierskim, w ówczesnej gminie Tursko i parafii Niekrasów. Leży w odległości 34 wiorst od Sandomierza. Ma 37 domów, 208 mieszkańców, 289 morgi ziemi dworskiej i 320 mórg ziemi włościańskiej. Obszar folwarku Matyaszów należy do dóbr hr. Artura Potockiego[8].

W 1886 roku ówczesna parafia Niekrasów należała do ówczesnego dekanatu sandomierskiego (ale dawniej jeszcze do dekanatu staszowskiego) i liczyła wówczas 2230 dusz[9].

Matyaszów w 1867 roku wchodził w skład gminy Tursko, z urzędem gminy w Strużkach. Sądem okręgowym dla gminy był IV Sąd Okręgowy w Staszowie (tam też była stacja pocztowa). Gmina miała 8781 mórg rozległości ogółem (w tym 5083 mórg włościańskich) i 4613 mieszkańców (w tym 1,4% pochodzenia żydowskiego, tj. 63 żydów). W skład gminy wchodziły jeszcze: Antoszówka, Dąbrowa, Luszyca, Nakol, Niekrasów, Niekurza, Okrągła, Ossala, Pióry, Rudniki, Szwagrów, Strużki, Sworoń, Trzcianka, Tursko Małe, Tursko Wielkie, Tursko Wola, Zaduska Kępa i Zawada[10].

Obecnie na drugim brzegu jeziora, gdzie stał wspomniany wyżej dwór, są pola, a śladów po dawnych zabudowań nie ma, bowiem gospodarstwa rolne znajdują się na tzw. Górce oraz wzdłuż całej drogi Matiaszów-Staszówek. Nazwa tego przysiółka jest stosunkowo młoda, bowiem na przełomie XIX i XX wieku było to miejsce rosyjskiego kordonu, jako że Wisła stanowiła granicę ówczesnych zaborów. Wcześniej, co najmniej od XVI wieku znajdowała się tu odrębna wieś Kępa Zaduska; która zanikła w latach 70. XIX wieku[potrzebny przypis].

Dzisiaj w Matiaszowie jest około 55 domów, na Staszówku około 15. Pod koniec lat 70. XX wieku poprowadzono tędy tor Linii Hutniczo-Siarkowej nr 65 jednocześnie budując most kolejowy na Wiśle z przejściem dla pieszych i rowerzystów[potrzebny przypis].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Współczesna struktura demograficzna wioski Matiaszów na podstawie danych z lat 1995-2009 według roczników GUS-u, z prezentacją danych z 2002 roku[13]:

Tabela 1.1 Poziom populacji wioski w przedziałach wiekowych
WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m.
POPULACJA MIESZKAŃCÓW
(w przedziałach wiekowych w 2002 roku)
OGÓŁEM 0-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80+
I. OGÓŁEM os. 290 44 36 34 47 33 24 33 31 8
odsetek % 100 15,1 12,4 11,7 16,2 11,4 8,3 11,4 10,7 2,8
1. WEDŁUG PŁCI
A. Mężczyzn os. 147 21 17 18 26 22 9 19 13 2
odsetek % 50,7 7,2 5,8 6,2 9 7,6 3,1 6,6 4,5 0,7
B. Kobiet os. 143 23 19 16 21 11 15 14 18 6
odsetek % 49,3 7,9 6,6 5,5 7,2 3,8 5,2 4,8 6,2 2,1


Rysunek 1.1 Piramida populacji – struktura płci i wieku wioski

Tabela 1.2 Poziom populacji wioski w grupach wiekowych
WYSZCZEGÓLNIENIE J.
m.
POPULACJA MIESZKAŃCÓW
(w grupach wiekowych w 2002 roku)
OGÓŁEM Mężczyzn Kobiet
I. OGÓŁEM os. 290 147 143
odsetek % 100 50,7 49,3
1. W WIEKU
A. Przedprodukcyjnym os. 72 34 38
odsetek % 24,8 11,7 13,1
B. Produkcyjnym os. 156 89 67
odsetek % 53,8 30,7 23,1
a. mobilnym os. 102 55 47
odsetek % 35,2 19 16,2
b. niemobilnym os. 54 34 20
odsetek % 18,6 11,7 6,9
C. Poprodukcyjnym os. 62 24 38
odsetek % 21,4 8,3 13,1

Geografia[edytuj | edytuj kod]

W XIX-wiecznym Matiaszowie umiejscowione było nieduże jeziorko nazwane Matyaszowskie – znane nam z oryginalnego opisu Ludwika Wolskiego z 1851 roku[14].

Jeziora w Królestwie Polskiém. (...) Jeziora Gubernii Radomskiéj. (...) Powiat Sandomierski.
Wszystkie jeziora powiatu tego leżą nad samą rzeką Wisłą lub w niewielkiéj od niéj odległości[15].
(...) Znajdujące się we wsi Matyaszów, gminie Tursko, jezioro nazwane Matyaszowskie, położone jest na płaszczyznie, w miejscu otwartém. Grunta jego nadbrzeżne są twarde. Obszerne 5 do 6 morgów, głębokość nierówna, największa wynosić może stóp 16. Żadna rzeka ani strumień z niego nie wypływa, ani téż wpływa; za roztopieniem śniegów, lub spadnięciem ulewnych deszczów, znacznie przybiera. Podziemnéj kommunikacyi nie ma. Woda nieco zielonawego koloru, słodka, żadnego odoru niemająca, od brzegów zarosła trzciną. Obfituje w ryby: szczupaki, karasie, karpie i inne. Gdy jeszcze od strony Wisły lądy nie były zabezpieczone wałami, rzeka ta, w czasie wylewów swych, wiele drzew do jeziora tego naniosła, przez co połów ryb utrudniony. Lecz wydobycie drzew tych jest niepodobne, gdyż woda z jeziora spuścić się nie da, a ztąd i znacznego dochodu z rybołostwa spodziewać się tu nie można. Obecnie takowy liczyć można rocznie najwięcéj rubli srébrem 3.
(...) Z wyliczenia takowego wypada, że w gubernii radomskiéj jest w ogóle jezior 59, rozległość ich włók 15, morgów 27; w tym: w powiecie sandomierskim jezior 31, rozległość ich włók 11, morgów 7. Wszystko to są jeziora mniejszéj wielkości; największe z nich Kozłowy dół ma obszerności morgów 70, po nim idzie Krzcińskie – morgów 50, daléj Słoniawa i Przewłockie po morgów 30; inne coraz mniejsze.

Ludwik Wolski, Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi, t. I.

Wieś Matiaszów położona jest 11 km na wschód, północny wschód od Połańca; 20 km na wschód, południowy wschód od Staszowa; 21 km na północ od Mielca i 22 km na południowy zachód od Tarnobrzega leżąc na wysokości 150 m n.p.m.

Dawne części wsi – obiekty fizjograficzne[edytuj | edytuj kod]

W latach 70. ubiegłego wieku przyporządkowano i opracowano spis lokalnych części integralnych dla Matiaszowa zawarty w tabeli 1[16].

Tabela 1. Wykaz urzędowych nazw miejscowych i obiektów fizjograficznych
Nazwa wsi – miasta Nazwy części wsi
– miasta
Nazwy obiektów fizjograficznych
– charakter obiektu
I. Gromada TURSKO WIELKIE
  1. Matiaszów
  1. Górka
  2. Korea
  3. Podwale
  4. Staszówek
  1. Jezioro Matiaszowskie – jezioro
  2. Karczunek – pole, łąka
  3. Kępa Matiaszowska – pole, łąki
  4. Pastwisko – pole
  5. Pod Domem – pole
  6. Szwagroskie – pole
  7. Za Jeziorem – pole

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 78448
  2. a b Wieś Matiaszów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-10-22] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 769 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b c GUS. Rejestr TERYT
  5. a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. Dz. Urz. Woj. Świętokrzyskiego Nr 202 poz. 1855, s. 20, 10744.
  7. Franz Błoński, Allgemeine Botanische Zeitschrift für Systematik, Floristik, Pflanzengeographie etc., 1900, s. 205-207.
  8. a b c Matyaszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 176.
  9. a b Niekrasów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 77.
  10. a b Tursko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 656.
  11. AGAD, Metryka Koronna, Lustracje dz. XVIII, sygn. 70, 1744.
  12. XIX-wieczne mapy Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie
  13. Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS, 2011, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2011-05-04]. (pol.).
  14. Ludwik Wolski. Jeziora w Królestwie Polskiém. „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi. 1851”. Tom piérwszy. Ogólnego zbioru tom XLI, s. 46, 48, 54-55, 63, 1851. Warszawa: W Drukarni Stanisława Strąbskiego, przy ulicy Daniłowiczowskiéj Nr. 617, w dawnej Bibliotece Załuskich. 
  15. Oskar Kolber: Dzieła wszystkie. Sandomierskie. Materyjały do etnografii słowiańskiéj. T. 2: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Serya 1. Sandomierskie. Warszawa: W drukarni Jana Jaworskiego, Krakowskie-Przedmieście Nr. 415, 1865, s. 281.
  16. Leon Kaczmarek (red. nauk. zeszytu), Witold Taszycki (red. nauk. wyd.): Urzędowe Nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych. 33. Powiat staszowski województwo kieleckie. Komisja ustalania nazw miejscowości i obiektów fizjograficznych (do użytku służbowego). Z: 33. Warszawa: Urząd Rady Ministrów. Biuro do Spraw Prezydiów Rad Nadzorczych, 1970, s. 62, 77-96.