Mniszew
51°50′47″N 21°16′52″E/51,846389 21,281111| wieś | |
 T-34 na pomniku przed Skansenem | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
48 |
| Kod pocztowy |
26-914[4] |
| Tablice rejestracyjne |
WKZ |
| SIMC |
0628856[5] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu kozienickiego  | |
Położenie na mapie gminy Magnuszew  | |
| 51°50′47″N 21°16′52″E/51,846389 21,281111[1]
| |
| Strona internetowa | |
Mniszew – wieś sołecka[6] (dawniej miasto) w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim, w gminie Magnuszew[5][7].
Mniszew uzyskał lokację miejską w 1382 roku, zdegradowany przed 1807 rokiem[8]. Mniszewo położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie wareckim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[9]. W latach 1954–1961 wieś należała i była siedzibą władz gromady Mniszów, po jej zniesieniu w gromadzie Rozniszew. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.
Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Rocha.
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Miejscowość ta położona jest 14 km na północny wschód od Warki, przy ujściu Pilicy do Wisły. Położona na cyplu złożonym z kilku wydm opływanych przez Wisłę i jej starorzecze oraz Pilicę. Obecnie przy drodze krajowej nr 79 z Warszawy przez Górę Kalwarię do Kozienic i Sandomierza.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]W XII wieku Mniszew został nadany zakonowi norbertanek z krakowskiego Zwierzyńca, nazwa pochodzi od słowa łac. monachus lub monacha czyli mnich, mniszka.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Okolica dzisiejszego Mniszewa zasiedlona był już w epoce brązu, o czym świadczy znaleziona tu na dnie Pilicy para naramienników z tego okresu.
W XII wieku wieś nadana klasztorowi norbertanek zwierzynieckich z Krakowa. Wymieniana w 1252 jako Mniszewo przez Bogufała II herbu Poraj, biskupa poznańskiego, w przywileju na dziesięcinę dla kościoła w Górze.
W 1382 roku książę mazowiecki Janusz I Starszy nadaje wsi prawo chełmińskie[10] i uwalnia jej mieszkańców spod wyroków sądów książęcych, zrzekając się tych praw na rzecz Cibora, dziedzica Podola. Następni właściciele to Paweł zwany Kopaczem i Jakub Prusin, wójt czerski. W pierwszej połowie XV wieku wieś kupują Kiniccy herbu Prawdzic, z czasem przyjmującym nazwisko Mniszewskich. Na przełomie XVI i XVII wieku umiera ostatni z Mniszewskich - Adam Mniszewski, wojski warszawski, kasztelan liwski, starosta i kasztelan czerski, fundator murowanego kościoła w Mniszewie. Po jego śmierci własność Parysów herbu Prawdzic, pasierbów drugiej żony Mniszewskiego.
W 1642 dobra przechodzą na własność kanclerza wielkiego litewskiego księcia Albrychta Stanisława Radzwiłła, który umiera bezpotomnie, a dobra te w 1731 sprzedaje książę Mikołaj Radziwiłł braciom Franciszkowi Ferdynandowi i Antoniemu Benedyktowi Lubomirskim.
W 1656 po bitwie pod Kozienicami i pod Warką wojska Stefana Czarnieckiego w rejonie Mniszewa wycięto niedobitki 3000 francuskich muszkieterów oraz szwedzkiej rajtarii, na dowód czego znaleziono tu armatę z tego okresu.
W 1761 własność Franciszka Ferdynanda, który funduje tu drewniany kościół w 1768 w miejscu poprzedniego zniesionego przez powódź. Umiera bezpotomnie w 1774 i dobra przechodzą dla jego bratanka Jerzego Marcina Lubomirskiego. Ten zapisuje majątek swojej siostrze Magdalenie Agnieszce Lubomirskiej, późniejszej metresie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ta wzniosła w Mniszewie murowany pałac (spalony przez wojska rosyjskie w 1915), który był widownią intymnych spotkań władcy z jego kochanką.
W 1794 majątek dziedziczy generał Franciszek Sapieha. Miasto czerpało dochody głównie z handlu na Wiśle, jeszcze pod koniec XVIII wieku spływało tędy około 600 000 bali drzewnych rocznie. Po upadku insurekcji kościuszkowskiej w 1794 podupadające dobra tracą znaczenie.
W 1795 miejscowość znalazła się na granicy 2 zaborów: pruskiego i austriackiego. W 1797 miejscowość nabywają dwaj Niemcy - bracia Jan i Feliks Heryngowie, którzy w 1790 otrzymali szlachectwo i herb Wodanowski. Dobra nabywa doktor Wilhelm Malcz, a po jego śmierci w 1852 gospodaruje tu przez 3 lata wdowa po nim. Za jego czasów powstaje tu plantacja buraków cukrowych i cukrownia, jedna z pierwszych w Królestwie Polskim, także tartak, młyn i gorzelnia. W 1855 dobra nabywa Jan Babski, który w 1856 sprzedaje cukrownię Żydom Beniaminowi i Michałowi Kassamanom, a w 1862 nabywają oni dobra ziemskie.
Około 1925 Kassamani sprzedają ziemię dworską okolicznym chłopom, a sam folwark przestaje istnieć w wyniku parcelacji w 1945. Miejscowość ucierpiała w czasie I wojny światowej, w 1944 znalazła się na przyczółku warecko-magnuszewskim i wieś została całkowicie zniszczona.
Podczas okupacji hitlerowskiej, 22 grudnia 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 300 Żydów. W sierpniu 1942 zostali wywiezieni do getta w Kozienicach a stamtąd do obozu zagłady Treblinka II i tam zamordowani[11].
W 1977 roku Mniszew został odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy, za patriotyczną postawę miejscowego społeczeństwa w walce z hitlerowskim najeźdźcą, w tym też roku otwarto tu skansen bojowy m.in. z udziałem gen. Zygmunta Berlinga.
Atrakcje turystyczne
[edytuj | edytuj kod]Znajduje się tu m.in. Skansen bojowy 1 Armii Wojska Polskiego w Mniszewie upamiętniający walki 1 Armii Wojska Polskiego na przyczółku warecko-magnuszewskim, założony w 1977 roku.
Ludzie związani z Mniszewem
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 82089
- ↑ Wieś Mniszew w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2024-11-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2024-11-06].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 790 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Strona gminy, sołectwa
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 52-53.
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ Kodeks Dyplomatyczny Księstwa Mazowieckiego, Warszawa 1863, s. 97.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 259.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Czesław Tadeusz Zwolski, Radom i region radomski. Wydawnictwo regionalne „Radomka”, Radom 2003. ISBN 83-918093-0-7
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Mniszew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 556.
- Mniszew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 344.
- Klub Ziemi Magnuszewskiej. magnuszew.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-12)].
- Strona o Mniszewie i jego historii. mniszew.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-07-16)].
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Osady leśne | |
| Część miasta |
|
| Części wsi |
|
| Osada leśna wsi |
|
