Magnuszew
51°45′43″N 21°22′58″E/51,761944 21,382778| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Rynek magnuszewski | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Data założenia |
początek XII w. | ||
| Prawa miejskie |
1377–1576, 1776–1870, od 2024 | ||
| Burmistrz |
Marek Drapała | ||
| Powierzchnia |
9,1778[1] km² | ||
| Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
48 | ||
| Kod pocztowy |
26-910[3] | ||
| Tablice rejestracyjne |
WKZ | ||
Położenie na mapie gminy Magnuszew  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
Położenie na mapie powiatu kozienickiego  | |||
| 51°45′43″N 21°22′58″E/51,761944 21,382778
| |||
| TERC (TERYT) |
1407064 | ||
| SIMC |
0628833[4] | ||
Urząd miejski ul. Saperów 2426-910 Magnuszew | |||
| Strona internetowa | |||
Magnuszew (dawn. Magnuszów) – miasto w Polsce, położone w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim[4][5]. Jest siedzibą miejsko-wiejskiej gminy Magnuszew oraz rzymskokatolickiej parafii św. Jana Chrzciciela[6].
Fizycznogeograficznie położony na południu Równiny Warszawskiej; pod względem historyczno-kulturowym w północnej części ziemi radomskiej, na tzw. Zapiliczu – dawnej prawobrzeżnej części ziemi czerskiej w województwie mazowieckim[7].
Magnuszew posiadał prawa miejskie w latach 1377–1576 oraz 1776–1870[8]. Został pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Magnuszew w powiecie kozienickim, którą przekształcono w gminę Trzebień[9]. W latach 1870–1954 siedziba wiejskiej gminy Trzebień, 1954–1972 gromady Magnuszów[10], a od 1973 nowej gminy Magnuszew[11]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa radomskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta[1].
Integralne części miasta[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0628840 | Kruszyn | część miasta |
Historia[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość została założona w początkach XII w. przez komesa mazowieckiego Magnusa, który rezydował wówczas w pobliskim Czersku. Od XIII w. Magnuszew znajdował się w posiadaniu możnego rodu Powałów. Osiadła na tych terenach gałąź rodu Powałów z czasem przyjęła nazwisko Magnuszewskich (herbu Ogończyk lub Powała)[12][13][14].
W roku 1377 ówczesny dziedzic dóbr magnuszewskich, Świętosław zwany Rzeczywą, uzyskał od księcia mazowieckiego Ziemowita III przywilej, przenosząc wieś z lokacji polskiej i nadając jej magdeburskie prawa miejskie.
Na nadanie osadzie rangi miasta miał wpływ rozwój osadnictwa, handlu i rzemiosła, a także położenie na szlaku handlowym wzdłuż lewego brzegu Wisły (przy tzw. trakcie sandomierskim).
W 1576 wskutek zniszczeń wojennych oraz licznych pożarów drewnianej zabudowy Magnuszew został zdegradowany do rzędu wsi. W późniejszym czasie właścicielami Magnuszewa zostali Potoccy, a po nich potężny ród Zamoyskich. W 1776 Andrzej Hieronim Zamoyski na mocy przywileju nadanego przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywrócił Magnuszewowi rangę miasta[15]. Przez następne lata miasto dotykały liczne pożary, powodzie a liczbę mieszkańców dziesiątkowały epidemie cholery i czarnej ospy. Zaludnienie malało, a Magnuszew zubożał i stracił charakter miasta. 1 czerwca 1869 na mocy ukazu cara Aleksandra II miasteczko utraciło prawa miejskie[16].
Po pierwszej wojnie światowej Magnuszew znalazł się w województwie kieleckim, zostając siedzibą gminy Trzebień (do 1954). W marcu 1941 Niemcy utworzyli we wsi getto dla ludności żydowskiej[17]. Mieszkało w nim ok. 1200 osób[17]. We wrześniu 1942 getto zostało zlikwidowane. Jego mieszkańców wywieziono do getta w Kozienicach bądź dalej do Treblinki, a ok. 120 Żydów zamordowano na miejscu[17]. W sierpniu i wrześniu 1944 roku prowadzone były w okolicach Magnuszewa działania wojenne mające na celu zdobycie i umocnienie przyczółka na lewym brzegu Wisły. W styczniu 1945 ruszyła stąd ofensywa Armii Czerwonej zdobywającej ziemie środkowej Polski (m.in. Warszawę). W wyniku działań wojennych miejscowość została niemal doszczętnie zniszczona.
W wyniku reformy administracyjnej w 1975 Magnuszew znalazł się w województwie radomskim (do 1998) jako siedziba gminy i gromady. 16 października 1977 odsłonięto w miejscowości Pomnik Braterstwa Broni wg projektu Antoniego Ślęzaka[18].
W 1977 uchwałą Rady Państwa na wniosek Biura Politycznego KC PZPR wieś Magnuszew została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu II klasy za czynny udział w walce z hitlerowskim najeźdźcą i umocnienie władzy ludowej[19].
1 stycznia 2024 roku Magnuszew i Głowaczów przez projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie nadania statusów miast zyskały po raz trzeci w swojej historii prawa miejskie[20].
Gospodarka i życie społeczne[edytuj | edytuj kod]
Magnuszew leży przy drodze krajowej nr 79 (Warszawa – Sandomierz). Przez miejscowość przebiega także droga wojewódzka nr 736 (Warka – Podłęż). Najbliższa stacja kolejowa, położona jest 17,5 km od miasta, w Warce. Brak stałych połączeń samochodowych zbiorowego transportu osób, rejestrowanych przez gminę. Miejscowość jest podłączona do sieci wodno-kanalizacyjnej, bez dostępu do komunalnej sieci gazowej.
Z racji na funkcję podstawowej organizacji administracyjnej w miejscowości znajduje się Urząd Gminy z zespolonymi Urzędem Stanu Cywilnego oraz Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej. W mieście znajduje się Zespół Szkół i Placówek Oświatowych im. J. Zamoyskiego, organizujący nauczanie dzieci i młodzieży na trzech stopniach kształcenia powszechnego: przedszkolnym, podstawowym (z gimnazjum w reorganizacji) i średnim ogólnokształcącym. Miejscowość posiada ośrodek zdrowia i aptekę.
Spośród usług prywatnych, funkcjonują tu sklepy, restauracja typu karczma, sezonowa lodziarnia oraz kilka zakładów rzemieślniczych, funkcjonujących gł. jako rodzinne przedsiębiorstwa. Działa tu też samorzutnie targowisko, którego uporządkowania podjęto się w 2018.
W Magnuszewie działa Ochotnicza Straż Pożarna. Jest ona ważną instytucją kulturalną obok Gminnej Biblioteki Publicznej – Centrum Kultury w Magnuszewie. W miejscowości swoją siedzibę ma również rejestrowane stowarzyszenie społeczno-kulturalne, Towarzystwo Miłośników Ziemi Magnuszewskiej. W mieście od 2008 ukazuje się lokalny periodyk o charakterze oficjalnego organu prasowego samorządu terytorialnego, „W Naszej Gminie”.
Sport[edytuj | edytuj kod]
Od 1987 funkcjonuje tu klub sportowy LZS Magnuszew, prowadzący sekcję piłkarską w lidze ROZPN (klasa A).
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- późnobarokowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela z II połowy XVIII wieku, parafia Magnuszew jest jedną z najstarszych w Polsce. Została erygowana przed 1378 rokiem, wówczas wybudowano drewniany kościół parafialny;
- dzwonnica z XIX wieku;
- karczma z XVIII wieku;
- pomnik upamiętniający walki o Przyczółek warecko-magnuszewski;
- cmentarz rzymskokatolicki – nie wpisany do rejestru;
- średniowieczny układ urbanistyczny wraz z drewnianą zabudową Rynku i głównej ulicy z XIX/XX w. – zabytek przestrzeni kulturowej, nie wpisany do rejestru;
- cmentarz żydowski – zabytek przestrzeni kulturowej, nie wpisany do rejestru;
- budynek gospodarczy spółdzielni rolnej z 20-lecia międzywojennego – nie wpisany do rejestru.
Uzdrowisko[edytuj | edytuj kod]
W 1974–2005 na podstawie ustawy o uzdrowiskach, Magnuszew był uznany za miejscowość posiadającą warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, dzięki czemu mogły być prowadzone tu zakłady lecznictwa o takim właśnie profilu[21]. Status ten miejscowość uzyskała dzięki odkryciu obecności w rejonie miejscowości (odwiert „Magnuszew 1” podczas prac geologicznych prowadzonych latem 1958) zmineralizowanych solanek chlorkowo-wapniowych o średnim zasoleniu 11 proc. z dodatkiem jodu w roztworze wodnym. W ciągu 40 lat w miejscowości nie założono żadnego zakładu leczniczo-uzdrowiskowego lub rehabilitacyjno-sanatoryjnego, dlatego utraciła ona status uzdrowiska.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
- ↑ UMiG Magnuszew - Magnuszew - miastem [online], magnuszew.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 757 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji.
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30–31.
- ↑ Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).
- ↑ Uchwała Nr 13e/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu kozienickiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104).
- ↑ Uchwała Nr XVII/80/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 9 grudnia 1972, Nr 26, Poz. 174).
- ↑ Władysław Semkowicz, Ród Powałów, Sprawozdanie z czynności i posiedzień Akademii Umiejętności w Krakowie, 1914, Tom XIX, nr 3, s. 19–20.
- ↑ Franciszek Ksawery Piekosiński, Rycerstwo polskie wieków średnich. Obejmuje dwanaście pierwszych pokoleń rycerstwa polskiego wieków średnich, Tom 2, Kraków 1896, s. 217–218.
- ↑ Stanisław Kozierowski, Pierwotne osiedlanie pojezierza Gopła, Poznań 1922, s. 3–25.
- ↑ AGAD, Zbiór dokumentów papierowych, sygn. 1991.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 50–51.
- ↑ a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 302. ISBN 83-01-00065-1.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 612.
- ↑ Tomaszów Lub., Magnuszew i Dukla odznaczone Krzyżem Grunwaldu. „Dziennik Polski”. Nr 106, s. 2, 12 maja 1977.
- ↑ Magnuszew i Głowaczów znów będą miastami! [online], Radio Impuls [dostęp 2023-07-24].
- ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 1974 r. zmieniające rozporządzenie ws. rozciągnięcia niektórych przepisów o uzdrowiskach na inne miejscowości (Dz.U. z 1974 r. nr 16, poz. 89).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Magnuszew, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 897.
- Oficjalny Serwis Informacyjny Urzędu Gminy w Magnuszewie
- Siedziba gminy: Magnuszew
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie |
|
| Osady leśne | |
| Integralne części wsi |
|
