Panzertriebwagen 16
Panzertriebwagen Nr 16 (skrót PzTrWg 16 lub PT 16) – niemiecki ciężki pancerny wagon motorowy, napędzany silnikiem Diesla o mocy 550 koni mechanicznych z przekładnią hydrauliczną Voith, wyprodukowany przez niemiecką firmę Berliner Maschinenbau-Actien-Gesellschaft vormals L. Schwartzkopff dla Wehrmachtu w 1942 roku.
Opis[edytuj | edytuj kod]
Powstał na bazie lokomotywy spalinowej do pociągów pancernych typu WR 550 D14, obudowanej następnie pancerzem i wyposażonej w dwa dodatkowe opancerzone człony ze stanowiskami artyleryjskimi, na dwóch końcach jednostki. Były one uzbrojone początkowo w dwa 20 milimetrowe działka przeciwlotnicze – 2 cm Flakvierling 38, które po modyfikacji pancernych członów, zastąpione zostały wieżami artyleryjskimi uzbrojonymi w radzieckie armaty 76,2 mm FK 295/1 (takimi jak w niemieckich pociągach pancernych typu BP-42). Grubość pancerza Panzertriebwagen 16 wynosiła od 31 do 84 milimetrów, długość 22,5 metra, szerokość 3,20 metra. Pojazd ten o ciężarze 200 ton był najcięższym pojedynczym szynowym pojazdem pancernym. Zbudowano tylko jeden egzemplarz, który walczył na froncie wschodnim II wojny światowej[1].
Historia[edytuj | edytuj kod]
W roku 1943 PzTrWg 16 był bronią rezerwową, którą używano do patrolowania terenów zagrożonych przez partyzantów. Wiosną i latem 1944 roku był na wyposażeniu Grupy Armii Środek. Brał udział między innymi w walkach pod Rawą Ruską i Lublinem. Następnie wycofany do Radomia po przesunięciu frontu na zachód. Od sierpnia do września 1944 roku działał na odcinku Kielce patrolując linie kolejowe do Krakowa, Skarżyska i Radomia[2]. Po rozpoczęciu ofensywy zimowej przez Armię Czerwoną – PzTrWg 16 walczył w rejonie Kielc. Po kolejnej ofensywie został wycofany przez Olkusz – Jaworzno – Szczakową do Gliwic w celach remontowych[2]. Do gruntownego remontu doszło jednak w Niemczech. W kwietniu 1945 roku PzTrWg 16 brał udział w walkach pod Neuruppin. W dniach 1–2 maja 1945 roku nieuszkodzony został zdobyty pod Neustadt (Dosse).
Po zakończeniu II wojny światowej w pełni opancerzony jako zdobycz wojenna służył w Wojsku Polskim w składzie jednostki wojskowej Nr 4194. W rejonie Bieszczadów służył do ubezpieczania szlaków komunikacyjnych oraz utrzymywania łączności operacyjnej z oddziałami znajdującymi się w terenie. W latach 1945–1947 komendantem pociągu był kapitan Marian Jarosz[3]. Po utworzeniu we wrześniu 1944 roku I Rejonu Służby Ochrony Kolei (SOK), a następnie II Rejonu wojsko polskie używało tego pociągu do ochrony linii kolejowych na odcinku Sanok – Zagórz – Olszanica – Komańcza[4].
W tym okresie Panzertriebwagen 16 wchodził w skład polskiego pociągu pancernego[5]. Umieszczony był w środku składu, przed którym i za którym znajdowały się po trzy wagony bojowe oraz wagon gospodarczy i ochronny[6]. Każdy wagon miał przedziały bojowe, w których umieszczone były działka i karabiny maszynowe[7]. Grube stalowe blachy oraz worki z piaskiem stanowiły dodatkowe zabezpieczenie ścian wagonów. Pociąg posiadał wewnętrzny system łączności. Jego zaletą była możliwość szybkiego przemieszczania się z miejsca na miejsce, duża siła ognia oraz dobrze wyszkolona załoga. W pociągu znajdowały się także narzędzia do naprawy uszkodzonych torów. Posługiwała się nimi drużyna techniczna, złożona z najlepszych specjalistów od prac montażowych i remontowych. W razie potrzeby jego załoga mogła spełniać rolę desantu, udzielać wsparcia ogniowego lub organizować samodzielne akcje.
Pociąg ten pełnił służbę w Bieszczadach do końca 1947 roku walcząc z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), ochraniał szlaki kolejowe oraz punkty głosowania podczas referendum z 30 czerwca 1946 roku i wyborów do Sejmu Ustawodawczego w dniu 19 stycznia 1947 roku. Pociąg brał udział między innymi w walkach z UPA w dniach 19–20 marca 1946 roku na odcinku Szczawne – Mokre – Czaszyn. W dniach 9–10 maja 1946 roku stoczył kilka potyczek z połączonymi sotniami Bira, Stacha i Chrynia, operującymi na szlaku kolejowym Załuż – Ustjanowa – Olszanica, oraz ochraniał placówki SOK w Stefkowej i Rzepedzi[8].
Po wojnie pociąg został wykorzystany w filmie Jarzębina czerwona[9]. Następnie stał na bocznicy kolejowej w Przemyślu, a ostatecznie znalazł miejsce w Muzeum Kolejnictwa w Warszawie (czasowo był eksponowany w skansenie taboru kolejowego w Chabówce).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ „Die für den Panzerzug SP 42 vorgesehene Diesellok WR 550 D 14 wurde durch beidseitigen Anbau von Geschützplattformen für Türme deutscher Bauart (7,62 cm-FK 295/1) zu einem Panzertriebwagen (PT 16) umgebaut (hier mit zwei zusätzlichen...)” [w:] Wolfgang Sawodny: Deutsche Panzerzüge, 2003, str. 138.
- ↑ a b Wolfgang Sawodny: Deutsche Panzerzüge, 2003, str. 138.
- ↑ Artur Bata: Bieszczady w ogniu, 1987.
- ↑ „[...] w składach improwizowanych pociągów pancernych Wojska Polskiego działających w Bieszczadach w latach 1945–1947...” [w:] Janusz Magnuski: Wozy bojowe LWP 1943-1983, Ministerstwo Obrony Narodowej, 1985, str. 278.
- ↑ „Dane taktyczno-techniczne zdobycznego pociągu pancernego. Skład pociągu: lokomotor, 2 pancerne wagony artyleryjskie. Charakterystyka lokomotoru nr 870027 (oznaczenie PKP) – zbudowany w 1942 roku w fabryce Berliner Maschinenbau-Actien-Gesellschaft (vormals L. Schwartzkopff Berlin), numer fabryczny 12128; masa ponad 200 t; wymiary – długość około 2220 cm, szerokość około 320 cm, wysokość około 430 cm; uzbrojenie – 2 armaty 75 mm (dawne polskie armaty wz. 02/26) oraz 4 przeciwlotnicze karabiny maszynowe 7,92 mm, pancerz grubości 50–80 mm, napęd – silnik dieslowski MAN z hydrauliczną przekładnią systemu Voith, zapas paliwa – 2400 litrów, podwozie – 12 osi, z czego 4 napędzane (układ 4-4-4). Wagon pancerny nr 870026 [oznaczenie PKP] – masa około 60 ton”. [w:] Janusz Magnuski: Wozy bojowe LWP 1943-1983.
- ↑ „Opancerzony parowóz umieszczono w środku składu, po obu jego stronach znajdowały się po trzy wagony bojowe oraz wagony gospodarczy i ochronny. Działka i karabiny maszynowe, ukryte pod pancerzem, były groźne dla każdego przeciwnika...” [w:] Artur Bata: Bieszczady w ogniu, 1987.
- ↑ „Działka i karabiny maszynowe, ukryte pod pancerzem, były groźne dla każdego przeciwnika, zwłaszcza jeśli nie dysponował bronią ciężką. Pociąg ubezpieczał bieszczadzkie szlaki komunikacyjne i utrzymywał łączność z oddziałami operacyjnymi...” [w:] Artur Bata: Bieszczady w ogniu, 1987.
- ↑ „Wezwano na pomoc pociąg pancerny. Upowcy zaczaili się na niego w wąskim przejeździe koło góry Sobień, lecz załoga odparła atak. Pociąg pancerny dotarł do Olszanicy i zmusił oddział UPA do odwrotu, udaremniono też próbę wysadzenia mostu w Stefkowej. [...]” [w:] Grzegorz Motyka: Tak było w Bieszczadach, 1999, str. 332.
- ↑ „Wagon ten wykorzystano w filmie „Jarzębina czerwona” obrazującym walki Wojska Polskiego o Kołobrzeg oraz w ostatnim odcinku serialu telewizyjnego „Najdłuższa wojna w nowoczesnej Europie” emitowanym w 1982 roku”. [w:] Janusz Magnuski: Wozy bojowe LWP 1943-1983.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Lokomotywa pancerna PzTrWg16. Stacja Muzeum. [dostęp 2022-06-19]. (pol.).