Pismo hieroglificzne

{{W edycji}}

Pismo hieroglificzne starożytnego Egiptu jest najstarszą i najdłużej funkcjonującą formą pisma egipskiego. Pierwotnie, hieroglifów używano do zapisu wszelkich tekstów. Nośnikiem mogło być wszystko, na czym było możliwe utrwalenie pisma, m.in.: kamień, papirus, ostrakon (łupek skalny lub fragment potłuczonej skorupki z glinianego naczynia). Jednak wraz z rozwojem odmiany kursywy hieroglificznej – tzw. hieratyki – użycie pisma hieroglificznego ograniczyło się do zapisu testów religijnych i monumentalnych, które były utrwalane najczęściej w kamieniu. Znaki pisma hieroglificznego mają charakter "ikoniczny" (obrazkowy).
Najwcześniejsze znane zapisy pisma hieroglificznego pochodzą (najprawdopodobniej) z późnego Okresu Predynastycznego, ok. 3100-3000 r. p.n.e. Były to lapidarne zapisy w formie etykiet na kamiennych i glinianych obiektach. Najpóźniejsze inskrypcje pochodzą z 394 r. n.e. i wykuto je na ścianach świątyni na wyspie File. A więc, pismo hieroglificzne było w użyciu przez okres prawie 3,5 tysiąca lat!

Fragment formuły ofiarnej
ḥtp di nswt Wsir nb Ddw nb 3bdw di.f prt hrw ḥnkt k3w 3pdw šs mnḥt nke n nb.t pr Mrrt
Ofiara od króla dla Ozyrysa, pana Busiris i pana Abydos, obdarzono Go ofiarami z chleba i wina, rogacizny, drobiu, alabastru i tkanin, by ten [nakarmił] duszę Ka pani domu, Mereret.

Rodzaje hieroglifów i ich fonetyka

Zależnie od kontekstu, pismo opiera się na 3 rodzajach hieroglifów: znakach fonetycznych (fonogramy), ideograficznych oraz determinatywach (określniki). Fonogramy powstały dzięki procesowi zapożyczeń fonetycznych. W tym procesie hieroglify używane były do zapisywania takich słów lub ich części, z którymi wprawdzie nie były związane znaczeniowo, ale dzieliły z nimi tą samą strukturę spółgłoskową. Fonogramy te tworzą trzy naturalne kategorie:

– jednozgłoskowe – zestaw 26 znaków, gdzie każdy znak oznacza tylko jedną zgłoskę,

– dwuzgłoskowe – przestawiają pary zgłosek, największa grupa fonemów,

– trójzgłoskowe – służą do zapisu grup trzech następujących po sobie zgłosek, jest ich ok. 50.

Odpowiedni układ hieroglifów pozwala tworzyć domyślny lub precyzyjny układ zdania mówionego. W razie potrzeby (zwłaszcza przy zapisywaniu obcojęzycznych nazw) starożytni Egipcjanie używali coś w rodzaju alfabetu – grupy znaków jednozgłoskowych reprezentujących 26 dźwięków. Samogłoski nie były zapisywane, stąd właściwsza byłaby nazwa abdżad. Obecnie nie jest nam znany dokładny sposób wymowy hieroglifów, ponieważ jest to język wymarły. Jedynie przypuszczamy ich wartości fonetyczne, które ustalono w oparciu o język koptyjski, a także bazując na greckich i rzymskich podaniach.

Współczesny system zapisu fonetycznego dźwięków mowy staroegipskiej ((transliteracja)) oddaje jedynie szkielety staroegipskich słów. Trudno je przekazać werbalnie. Są w stanie "czystym", praktycznie nie do wymówienia. Dlatego, dla ułatwienia czytania tych dźwięków fonetycznych ustalono, że między spółgłoski wstawia się litery "e", a zgłoski 3 i ^c wymawia się jak polskie "a". Inne zgłoski, przypominające w wymowie nasze samogłoski z alfabetu łacińskiego: ỉ lub w czyta się odpowiednio - i oraz u.

Stąd, zapis słowa dom:

- w l. pojedynczej translit.: pr - można czytać jako per,
- w l. podwójnej translit.: pr wy - można czytać jako peri lub pereuei,
- w l. mnogiej translit.: pr w - można czytać jako peru,
a słowo wychodzić (np. z domu) w translit. pr i - można czytać podobnie jak dom w l.mn., czyli peri (zobacz: Przykłady).

Należy jednak pamiętać, że powstałe w ten sposób wokalizacje są tworami sztucznymi, służącymi tylko naszej wygodzie i najprawdopodobniej, nie mają żadnego związku ze starożytną wymową tychże słów. Dlatego, stosuje się - tylko i wyłącznie - zapis transliteracyjny hieroglifów. Umownie przyjęto, że po staroegipsku czyta się jedynie nazwy własne (rzeczowniki w l.p.): imiona bogów i faraonów, nazwy miejscowości oraz nazwy geograficzne.

Charakterystyka pisma

Obrazkowy charakter hieroglifów nie powinien prowadzić do błędnego wniosku, że jest to rodzaj prymitywnego pisma. Wręcz przeciwnie – jest to pismo bardzo złożone, kompletne i niezwykle rozbudowane. Pismo hieroglificzne jest w stanie przekazać nie tylko złożone treści jak nasz alfabet, ale również dokładnie precyzować zdarzenia i opisywane czynności, chociaż w odmienny i właściwy sobie sposób. Pod względem struktury pismo hieroglificzne stanowi "mieszany" system zapisu. Tzn. - jego części składowe pełnią rozmaite funkcje: jedne znaki komunikują o znaczeniu słów, inne zaś służą do wyrażania dźwięków mowy. System pisma nie był nigdy ograniczony liczbą znaków.

Pismo hieroglificzne jest rodzajem rebusu. Co innego widać na obrazkach, a co innego ma się na myśli. Na przykład słowo „kotara” można zapisać za pomocą dwóch hieroglifów: kot + ara. Dodatkowo, na końcu wyrazu może znaleźć się tzw. określnik z uproszczonym wizerunkiem kotary - dokładnie informującym o znaczeniu pisanego słowa hieroglificznego.

Dokomponowanie nowych znaków często wiązało się z tym, że część znaków nie była w stanie oddać nowych określeń dotyczących np. uzbrojenia. Stąd, w okresie Nowego Państwa pojawiły się nowe znaki takie jak: koń, rydwan, czy nowy rodzaj miecza. Inne znaki, nieadekwatne, po prostu popadały w niepamięć. Wiele hieroglifów, nawet należących do kategorii podatnych na zmiany mody, zachowuje przez cały czas ich użytkowania – mniej więcej – jednolitą formę graficzną. Inne z kolei, ulegały czasowo przeobrażeniom, by w końcu wrócić do pierwotnego kształtu. W okresie grecko-rzymskim nastąpiła istna "eksplozja twórcza" i liczba pisanych znaków urosła do ok. 3000 znaków. Świadomie mnożono liczbę znaków z powodów religijnych i by stworzyć wrażenie tajemniczości. Ciekawostką jest, że łączna liczba wszystkich udokumentowanych znaków wynosi ok. 6000. Liczba ta jednak daje błędne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy. Ogromna większość znaków była wykorzystywana jednorazowo, bądź sporadycznie i tylko w specyficznych kontekstach. Zastaw standardowych symboli opierał się głównie na ok. 700 znakach.

Kaligrafia i transpozycja

Inskrypcja hieroglificzna może być komponowana w różnych układach i kierunkach. Może to być kompozycja w układzie pionowym – w kolumnach, albo poziomym – liniowo. Jednak, zapis kolumnowy jest najstarszy. Znaki zapisywane były w ciągłych i nieprzerywanych sekwencjach. Brak jest specjalnych znaków przestankowych. Nie stosowano też żadnych odstępów w celu oddzielenia poszczególnych słów, czy zdań. Standardowy kierunek pisania i czytania hieroglifów jest od strony prawej do lewej oraz z góry na dół. Zapisywano także znaki z lewej do prawej. Kluczem do odczytywania właściwego kierunku czytania pisma są istoty ożywione (wizerunki bóstw, ludzie, zwierzęta, owady), a więc posiadające wyraźny przód i tył. Znaki te zwrócone są zawsze "frontem do" i "patrzą ku" początkowi napisu.

translit.: ḏd ˁnḫ ḫpr Rˁ, mry ı͗mn Rˁ
tłum.: Zaprzysiężony i samoistnie zrodzony Re, Umiłowany Amona-Re.

Ze względów kaligraficznych – grupowano w kwadraty lub prostokąty. Taki ich układ ma stwarzać zrównoważoną kompozycję i ma minimalizować możliwość pojawienia się w tekście niepotrzebnych pustych przestrzeni szpecących harmonię. To znacząco wpłynęło także na wzajemne wymiary i proporcje poszczególnych znaków. Determinowało sam zapis słowa – tzn. decydowało o tym, czy dane słowo ma być przedstawione w danym miejscu w formie w pełnej, czy skrótowej. Często spotyka się przestawienia kolejności znaków składających się na dane słowo po to, by uzyskać lepszy, bardziej równomierny ich rozkład wewnątrz inskrypcji. Ten proceder, zwany "tnanspozycją graficzną", urósł niemal do rangi zasady kompozycyjnej pewnych grup znaków – zwłaszcza tam, gdzie tuż obok niedużego i krępego lub wąskiego i wysokiego znaku pojawia się hieroglif w kształcie ptaka.

Przykładowe formy skrótowe hieroglifów
Zapis skrótowy	Zapis pełny	Transliteracja	Fonetyka polska	Znaczenie zapisu	Uwagi
		rmṯ	rmcz	człowiek
		ˁnḫ wḏ3 nsb	ench udże nsb	Niech żyje! W dostatku i w zdrowiu!	Dosł.: życie, dostatniość, zdrowie - formuła grzecznościowa wypisywana - w formie skrótowej - po każdorazowym wywołaniu imienia faraona (mogła być powtórzona w tekście nawet kilka razy); formuła pełniła funkcję, jak współczesny zwrot "Bądź pochwalony". Słowo "nsb" - zdrowie - to z kolei przykład transpozycji graficznej, spółgłoski "s" i "n" są przestawione miejscami ze względów kompozycyjnych.
Przykłady kaligrafii hieroglificznej
ZAWSZE TAK	NIGDY NIE	Transliteracja	Fonetyka polska	Znaczenie zapisu	Uwagi
		rpˁ .ty smr wˁ .ty hs	rpe .tj smr ue .tj hs	Książę dziedziczny. Najlepszy przyjacielu. Bądź pochwalony!	Hieroglify zawsze grupowano w kwadraty lub prostokąty.
		stn	stn	król	Bywa, że różne słowa mają tą samą transliterację lub fonetykę, a tym samym mają bardzo podobny zapis hieroglificzny. O znaczeniu słowa decyduje wtedy determinatyw (określający jego dokładne znacznie) lub wnioskuje się na podstawie kontekstu zdania.
				władca Dolnego Egiptu
		s3.t	se.t	córka

Ciekawostki

Piśmienna osada

Znajomość pisania i czytania były niezwykle poszukiwanymi kwalifikacjami w starożytnym Egipcie. Te umiejętności wzmacniały i podnosiły status społeczny, dawały możliwość nieograniczonego awansu. Szacuje się, że umiejętnościami piśmienniczymi mogło pochwalić się zaledwie od 1 % (Stare Państwo) do 10% (okres grecko-rzymski) ogółu społeczeństwa. Większość Egipcjan, musiała ograniczać się - co najwyżej – do umiejętności podpisania się własnym imieniem. Wyjątek stanowiła osada rzemieślników i artystów zatrudnionych przy budowie i dekoracji grobowców królewskich w zachodnich Tebach – Deir el-Medina. Tam, umiejętność czytania i pisania opanowało nawet do 80% mieszkańców.

Skryba - lokalny celebryta

Brak umiejętności czytania i pisania nie ograniczał jednak zwykłych mieszkańców starożytnego Egiptu. Osoba niepiśmienna, mająca do napisania lub odczytania jakiś dokument, zwracała się z tym do lokalnego skryby. A bycie lokalnym skrybą, to był dosyć intratny interes.

Pełne wyszkolenie w umiejętnościach pisarskich uważano za podstawowy i niezbędny warunek wykształcenia młodego człowieka o aspiracjach zawodowych, czy politycznych. W większości przypadków, system nauczania zbliżony był do układu opartego na relacji mistrz-uczeń, przy czym ten pierwszy często był po prostu ojcem lub bliskim krewnym uczącego się. Ale funkcjonowały także szkoły podstawowe, w których uczono czytania i pisania. Znane są liczne tzw. wprawki - często w formie listów. Pisano je od jednego skryby do drugiego. Z rozmysłem umieszczano w nich obce nazwy, terminy techniczne, trudne działania arytmetyczne i dziwne słowa. Najbardziej znane wprawki to ramessydzki ostrakon z okresu Starego Państwa pt. „Opowieść Saneheta (Sinuheta)”.

Wskrzeszanie i unicestwianie życia

Powszechnie uważano, ze hieroglify mają moc "przywodzenia do życia" tego, co sobą wizualizują lub co opisują.

Wierzono, że imię człowieka zapisane w hieroglifach zawiera w sobie, jego unikatowe "ja" - istotę jego nieśmiertelnej osobowości. Jeżeli obok przedstawienia jakiejś postaci zabrakło jej imienia, pozbawiało to tę postać najważniejszego środka zapewniającego jej egzystencję i przetrwanie w zaświatach. Zniszczenie czyjegoś imienia lub imion oznaczało pozbawienie go osobowości, czyli skazać na unicestwienie. I była to najcięższa kara, na jaką można było kogoś skazać w starożytnym Egipcie – kara zapomnienia. Wielokrotnie, w historii Egiptu, stosowano karę ”wymazywania imion” z pomników przez faraonów następców, żądnych zemsty na swoich poprzednikach.

Boskie słowa

Wierzono w magiczną moc słów zapisanych hieroglifami. Okazjonalnie, podejmowany próby ograniczania ich „boskiej mocy sprawczej”, zwłaszcza tych przedstawiających istoty ożywione (postacie mityczne, ludzi, zwierzęta, gady i owady). Uważano, że zwłaszcza takie hieroglify miały szkodliwą moc sprawczą, szczególnie w miejscach temu sprzyjających (ściany grobowców lub sarkofagi). Obawiano się, że w sprzyjających okolicznościach mogą wymknąć się spod kontroli i przybrać formę niezależnych bytów. Wtedy mogą pożreć dary grobowe lub, co najgorsze, zaatakować ciało zmarłego. Dlatego celowo zamieniano niektóre hieroglify na niegroźne „zastępniki” lub „okaleczano”, np. pozbawiając wizerunki istot żywych ich nóg lub okrawano ich z części ciała.

Amulety hieroglificzne

Inne hieroglify uważano za obdarzone szczególnymi właściwościami i dobroczynne. Wykonywano ich trójwymiarowe wizerunki. Miały chronić przed złymi duchami, czy odpędzać złe moce. Raz umieszczone na ciele, miały przekazywać swoją dobrą moc, a tym samym zapewniać szczęście, powodzenie i ochronić każdego, kto je nosił (żywy lub umarły). Najbardziej jest znany amulet Anch

– miał zapewniać dostatnie i wieczne życie.

Przykładowe znaki

Znaki jednozgłoskowe

Znak		Tradycyjna transliteracja				Wartość fonetyczna według Allena (2000)
		Zapis	MdC	Fonetyka polska	Przypisy	Staroegipski	Średnioegipski
	egipski sęp	3	A	e/ee	polskie oddechowe e lub ee, zawieszenie głosu (jak w słowie: peerel); semicki alef	[l] lub [ɾ]	ciche [j] lub [ʔ]
	kwitnąca trzcina	ỉ	i	i	ma dwie wartości fonetyczne: 1. w środku słowa jest to krótkie i (jak w słowie: iść); 2. na początku słowa np. Amon (ỉmn) ma wtedy wartość jak 3; semickie jodh	początkowe lub końcowe [i]; czasem [j]
lub	para kwitnących trzcin lub dwa patyki	y	y	j	polskie długie j (jak w słowie: jeść); podwojony jodh	brak	[j]
	ramię	c lub ʾ	a	e	polskie krótkie e, zwarcie krtaniowe (jak w słowie: ech!); semickie ayin	możliwe [d]	[ʕ]; [d] możliwe ,że zachowane w dialektach lub słowach
lub	pisklę przepiórki lub spirala - hieratyczne skrócenie	w	w	u/łu	polskie u przechodzące w łuuu (jak w słowie: służba); semickie Waw	[w] ~ [u]
	noga - goleń ze stopą	b	b	b	polskie b (jak w słowie: bomba)	[b] ~ [β]
	mata trzcinowa lub taboret	p	p	p	polskie p (jak w słowie: pompka)	przydechowe [pʰ]
	żmija rogata	f	f	f	polskie f (jak w słowie: fajka)	[f]
lub	sowa lub palec	m	m	m	polskie m (jak w słowie: mama)	[m]
lub	fala na wodzie lub korona Dolnego Egiptu	n	n	n	polskie n (jak w słowie: nazwa)	[n]	[n], czasem [l]
	usta	r	r	r	polskie r (jak w słowie: rower)	zobacz en:File:Old Egyptian mouth sign.JPG	[ɾ], czasem [l] (dla niektórych dialektów zawsze jako [l])
	trzcinowe schronienie (rzut z góry)	h	h	h	gardłowo-, lekko-"harczące" h, zwarcie krtaniowe (jak w słowie: Ahmed)	[h]
	lniany skręcony knot	ḥ	H	h	polskie krótkie h (jak w słowie: hufiec); emfatyczne heth	[ħ]
	placenta – płaski placek, łożysko	ḫ	x	ch	polskie oddechowe ch (jak w słowie: chata); spółgłoska szczelinowa miękkopodniebienna bezdźwięczna	[ɣ]
	brzuch zwierzęcia z sutkami i ogonem	ẖ	X	ś/chś	bardziej przypomina polskie ś („syczące” sj przy uśmiechnięciu) lub niemieckie ç (jak polskim słowie: wiśnia lub w niemieckim słowie: ich, fonet.: ɪç); spółgłoska szczelinowa podniebienna bezdźwięczna	[x]
lub	złożone ubranie lub rygiel	s	s lub z	z/s	staroegipski dźwięk fonetyczny "rygla" nie jest znany, możliwe że było to z lub s lub coś pomiędzy zs/s-z (jak w słowach: zupa, syrop, zstępny)	[s]	[s]
lub lub	sadzawka	š	S	sz	polskie sz (jak w słowie: szyba)	[ʃ]
	zbocze wzgórza	ḳ	q	ku/q	emfatyczne q lub ku (jak w słowie: Qumran lub kurant); spółgłoska zwarta języczkowa bezdźwięczna	[qʼ]
	wiklinowy kosz z rączką	k	k	k	polskie k (jak w słowie: krawiec)	przydechowe [kʰ] w niektórych słowach, palatalizowane [kʲ]
	podstawka pod słój na wino lub piwo	g	g	g	polskie twarde g (jak w słowie: guma)	[kʼ]
	bułeczka, "babeczka"	t	t	t	polskie t (jak w słowie: tort)	aspirowane [tʰ]
	pęta (bola)	ṯ lub t	T	cz/tcz	polskie cz lub tcz (jak w słowie: cześć)	palatalizowane [tʲ] lub [ʧ]
	dłoń	d	d	d	polskie d (jak w słowie: dom)	ejektywne [tʼ]
	kobra	ḏ	D	dż	polskie dż (jak w słowie: dżokej)	ejektywne [tʲ’] lub [ʧʼ]
	leżący lew (sfinks)	l/ru	l	l/ru	zakłada się, że jest to polskie l (jak w słowie: Kleopatra) - pierwotnie to było dwuzgłoskowe rw, a jako litera l pojawiła się stosunkowo późno - w imionach Ptolemeuszy (okres Ptolemejski)

Znaki dwuzgłoskowe

Hieroglif	Opis	transliteracja			Uwagi
		Zapis	MdC	Fonetyka polska
	Kręgosłup ze szpikiem wypływającym z obu końców	3w	Aw	au
	Dłuto	3b lub mr	Ab lub mr	ab lub mer
	Ibis z grzebieniem	3h	aks
	Nowonarodzone cielę	iw	iw	iu
	Kroczące nogi	iw(i)	iw(i)		det. ruchu; przyjść, iść, chodzić, biegać, odwrócić się; ideo. podróż
	Serce	ib	ib	ib
	Skrzyżowane deski
	Garnek	in lub nw	... lub nw	... lub nu
	Ryba	in	in	in	det.: ryba
	Oko	ir	ir	ir	det.: oko. widzieć
	Siedzący mężczyzna ze sztyletem
	Wiązka z trzcin	is	is	is
		c3	aA	aa
	Kaczka		aq	ak
		cḏ	aD	adż
		w3	wa	ua
	Harpun	wc	wA	ua
	Rogi wołu	wp	wp	up
	Zając	wn	wn	un
	Roślina ?	wn	wn	un
	Jaskółka	wr	wr	ur	det. wielki
	Wróbel				det. mały, słaby, zły
		wḏ	wD	udż
	Jabiru	b3	ba
	Kieł słonia		bh
	Kaczka w locie	p3	pA	pa
	Plan domu	pr	per	pr	det.: dom, budynek
	Lwi zad		ph
	Sierp	m3	mA	ma
	Dzbanek mleka w siatce	mi	mi	mi
	Grupa zmarszczek na wodzie	mw	mw	mu
	Tablica do gier	mn	mn	men
	Kanał	mr	mr
		mr	mr
	Berło	mr lub 3b	mr lub ab
		mḥ	mH	meh
	Trzy skóry lisa	ms	ms
	Penis	mt	mt	met	det.: męski (mąż, syn), kopulować
	Sęp	mt	mt	met	ideo. "matka"0
		md
	Kosz	nb	nb
	Nóż rzeźniczy	nm	nm
	Para sitowia	nn	nn	nen
	Perliczka	nḥ	nH	neh
		ns	ns	nes
		nḏ	nD	nedż
		rw lub ...	rw lub ...	ru lub ha
	Związane kawałki drewna	rs	rs
	Kępa papirusu	ḥa	ha	ha
	Kieł słonia	... lub ḥw	bh lub Hw	... lub hu
	Część mechanizmu sterowego łodzi				ideo. "sterowe wiosło"
	Studnia pełna wody	ḥm	Hm	hem
	Kij folusznika	ḥm	hm
	Zioło		hn		det. roślina
	Twarz	ḥr	Hr	her	ideo. "twarz", oraz "na"
	Dzban na wodę	ḥs	Hs	hes
	Kamienna maczuga	ḥḏ	HD	hedż
	Lotos	ḫ3	ha	cha
	Wschód słońca	ḫc	xa	cha
	Ramię trzymające cep	ḫw	xw	chu
		ḫt	xt	chet	det. "drewno", "drzewo"
	Oxyrhynchus (ryba)	ẖ3	XA	cha
	Koźla skóra	ẖn	Xn	chen
	Wiosłujące ramiona		hn
	Pniak rzeźniczy		hr
	Kaczka	s3	sA	sa	det.: ptak
	Pęta dla bydła	s3	sa
		s3	sA		wcześniejsza wersja
		sw	sw	su
	Grot strzały	sn	sn
	Włóknista szmata	sk	sk	sek
	Skóra przebita strzałą				det. przebić
	Staw z kwiatami	š3	sA	sza
	Pióro	sw	sw	su	Skrócona forma dla "harmonia"
	Sznur	šn	Sn	szen
	Sznur	šs	Ss	szes
	Skórzany bukłak na wodę	šd	sd	szed
	Tłuczek moździerza	qd	kd	ked	ideo. "budować" i słów pochodnych
	Uniesione ramiona	k3	kA	ka
	Płonący węgiel	km	km	kem	ideo. w "c - tyzarny"
	Czarny ibis	gm	gm	gem	ideo. w "zn - w,a daleźć"
	Para żeber	gs	gs		uzup. dźw. dla im lub m
	Klin	t3	tA	t
	Warstwa ziemi z ziarnkami piasku	t3	t3		det. w "wieczność"
	Tłuczek	ti	ti	ti
	Głowa z profilu	tp	tp		ideo. w "głowa", "na, nad"
	Sztylet
	Sanie	tm	tm	tem
	Kaczątko	ṯ3	tA	ta
	Ramię ofiarowujące bochen				ideo. "dać"
	Bochen ofiarny	di	di		ideo. "dać"
	Świder	ḏ3	da
	Dolina między wzgórzami	ḏw	Dw	dżu
	Kłębek lnu	ḏr	dr	dżer
	Łodyga rośliny z 4 pierścieniami wzrostu	ḏd	Dd	dżed	Symbol przebiegu życia z jego 4 etapami
		kp	kp	kep

Znaki trójzgłoskowe

Hieroglif	Opis	transliteracja			Uwagi
		Zapis	MdC	Fonetyka polska
	Drzewo	i3m lub im3	iam lub ima		det. drzewa
	Kolumna, słup	iwn	iwn		ideo. "kolumna","słup"
	Sadzak do robienia w ziemi dziurek na nasiona	cnḫ	anch		Symbol narodzin, początku życia.Stworzony na kształt kobiecego łona.
	Maszt łodzi	cḥc	aha
	Włóknista szmata	w3ḥ	wah oraz sk
	Wyrwana z ziemi z korzeniami, zwiędła łodyga papirusa		was		Symbol śmierci
			wab		det. "czysty", "nieskazitelny"
	Noga wołu		whm
	Głowa psa	wsr	wsr
	Częściowo zaćmiony księżyc		psd
	Cokół pomnika	m3c	maa
	Złoty kołnierz	nbw	nbw		ideo. "złoto" oraz det. "drogocenny metal",
	Serce i tchawica	nfr	nfr
	Proporzec	nṯr	nTr		ideo. "bóg"
	lina do pętania zwierząt	rwḏ	rwD
	heka (berło faraona)	ḥḳ3	HqA		ideo. "władca"
	Bochen na macie	ḥtp	htp		ideo. "składać w ofierze" i podobnych
	Żuk gnojarz (skarabeusz)	ḫpr	hpr	hpr
	Stojak na dzbany z wodą	ḫnt	hnt
	Berło		hrp		ideo. "kontrolować" i słów pochodnych (jako hrp lub shm)
	Wiosło	ḫrw	hrw
	Wrzeciono		hsf
	Kamienny dzban	ẖnm	hnm
	Skrzyżowane pałki				det. osobny, przejść, minąć
	Gwiazda	dw3	dwa		det. "gwiazda"; ideo. "księżyc"
	Cierń	spd	spd		ideo. i det. "ostry"
	graficzne przedstawienie tchawicy, często używany jako oznaka zawarcia przymierza
	Kroczące nogi skomponowane z ostrzałką do noży		ssm		det. dla "prowadzić" i słów pochodnych
	Ostrzałka do noży		ssm
	Strug na bloku	stp	stp
	Ucho wołu	sḏm	sdm		ideo. i det. "słyszeć"
	Siedzący urzędnik		sps		ideo. "dostojny" ;det. zmarły urzędnik
	Kwitnąca turzyca	šm3	SmA		ideo. i det. "Górny Egipt"
	Hak z tobołkiem		sms		ideo. "podążać za"
	Ogrodzenie, płot		ssp
		nḏm	nDm

Przykłady

Logogramy w tym kartuszu transliteruje się jako:

p t

o

l m

ii s

przyjmując, że ii jest rozpatrywana jako pojedyncza litera i transliterowana jako i lub j.

Inny sposób działania hieroglifów – fonetyczny, ilustrują dwa egipskie słowa translit. jako pr. Pierwsze znaczy dom i jego wartość hieroglificzną bezpośrednio reprezentuje:

Hieroglif domu występuje tutaj jako logogram: przedstawia on słowo z pojedynczym znakiem. Wskazuje to wyraźnie pionowa linia poniżej hieroglifu, która odkładnie określa, że chodzi o dom jako taki (bezokolicznik).

Słowo pr oznacza czasownik wychodzić, opuszczać. Kiedy jest pisane, hieroglif przedstawiający dom używany jest jako symbol fonetyczny.

Hieroglif domu oznacza spółgłoskę pr, a rysunek ust powyżej jest fonogramem czytanym jako r, wzmacniając fonetycznie wyraz pr. Trzeci hieroglif jest determinatywem (ideogramem) dla czasowników czynnych dających czytającemu pogląd na znaczenie słowa. Transliteracja tego słowa - wychodzić - pr i.

Rzeczowniki w staroegipskim zapisywano zawsze wraz z ich rodzajem gramatycznym oraz liczbą.

Rodzaj gramatyczny - podobnie jak w j. polskim - może być żeński, albo męski. Rodzaj męski nie wyróżnia się niczym szczególnym. Rodzaj żeński kończy się końcówką -

- t.

Znaczenie	Hieroglif	Transliteracja	Rodzaj gramatyczny	Rdzeń słowa	Końcówka liczby	Określnik
brat		sn	męski		brak
siostra		sn.t	żeński
mężczyzna		s	męski		brak
kobieta		s.t	żeński
bóg		ntr	męski		brak	brak
bogini		ntr.t	żeński			brak

Liczby są aż! 3: pojedyncza, podwójna i mnoga. Liczba pojedyncza nie wyróżnia się niczym szczególnym. W liczbie podwójnej opisywano rzeczy występujące tylko parami. Dla rodzaju męskiego słowo ma końcówkę -

lub

- wy, a dla rodzaju żeńskiego:

- ty. Dodatkowo, w niektórych zapisach na końcu słowa umieszczany jest podwójny determinatyw, np. dwie nogi, dwie kobiety, itd.
Końcówką liczby mnogiej dla rodzaju męskiego jest -

- w, a dla rodzaju żeńskiego

- wt. Samo -

- w, bywa w zapisach często pomijane. Dodatkowo, liczba mnoga posiada określnik umieszczany na końcu słowa -

lub

.

Liczby dla słowa dom
Liczba	Znaczenie	Hieroglif	Transliteracja	Inne formy dopuszczalne	Błędne formy hieroglificzne
pojedyncza	dom dosł.: jeden dom, bliżej nieokreślony, jako taki		pr		zapis fonetyczny zgłosek p + r wzmocniony dodatkowym określnikiem dom (pr) w formie bezokolicznika, który jednocześnie jest ideogramem - jest kardynalnym błędem gramatycznym i kaligraficznym to jest zaimek wskazujący - to, ten (pr)
podwójna	domy dosł.: dwa domy		pr wy		to jest przymiotnik odrzeczownikowy - domowy (pr y) nie łączy się tego samego ideogramu dom (pr) z tym samym determinatywem dom - w tym przypadku, w liczbie podwójnej - dwa domy (pr wy)
mnoga	domy dosł.: wiele domów		pr w		to jest określnik liczby mnogiej - umieszczany na końcu innych słów i nie funkcjonuje samodzielnie

Słowa zawierające przedrostek pr:

1. pr ˁ3 - faraon, dosł. Wielki Dom jako instytucja - nasz współczesny odpowiednik to: Belweder lub Biały Dom

2. pr.t - pora wzrostu (nasza zima)

3. pr y - bohater

4. pr y - wychodzić (z domu)

5. pr y - wchodzić (do domu)

6. pr sn - wypiek/pieczywo

7. pr ḥd - skarbiec

8. pr-ḥrw - ofiara inwokacyjna

9. pr i - pole bitwy

10. pr s - czerwony tlenek ołowiu

Zobacz też

• język egipski
• pisma egipskie
• hieroglify
• lista znaków hieroglificznych Alana Gardinera
• hieratyka
• demotyka
• Kamień z Rosetty

Bibliografia

• Allen, James P. (2000). Middle Egyptian: an Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs, Cambridge University Press. ​ISBN 0-521-77483-7​.
• Collier, Mark & Bill Manley (1998). How to read Egyptian hieroglyphs: a step-by-step guide to teach yourself, British Museum Press. ​ISBN 0-7141-1910-5​.
• Faulkner, Raymond O. (1962). Concise Dictionary of Middle Egyptian, The Griffith Institute. ​ISBN 0-900416-32-7​.
• Gardiner, Sir Alan H. (1973). Egyptian Grammar, The Griffith Institute. ​ISBN 0-900416-35-1​.
• Kamrin, Janice (2004). Ancient Egyptian Hieroglyphs; A Practical Guide, Harry N. Abrams, Inc.. ​ISBN 0-8109-4961-X​
• Poprawność tłumaczenia w oparciu o:
  • Praca zbiorowa pod red. Jadwigi Lipińskiej, Tajemnice Papirusów: Monika Dolińska – Trzcinką i Rylcem. Ossolineum, ​ISBN 83-04-04648-2​
• Transkrypcja i transliteracja (niektóre) w oparciu o:
  • Ancient Egypt Magazine nr. 38 (2006), Pam Scott, The Ancient Stones Speak cz. I, str. 36-44, ISSN 1470-9990
  • Ancient Egypt Magazine nr. 40 (2007), Pam Scott, The Ancient Stones Speak cz. II, str. 32-39, ISSN 1470-9990
• W.V. Davies w tłumaczeniu Macieja G. Witkowskiego (1998), Egipskie hieroglify, Wydawnictwo RTW, ​ISBN 83-86822-89-9​
• McDermott, Bridget Odczytywanie hieroglifów egipskich, Muza, Warszawa 2002 r., ​ISBN 83-7319-206-9​

Linki zewnętrzne

• Opis pisma hieroglificznego wraz z listą znaków (ang.)