Poczta polowa

Odcisk kauczukowej pieczęci urzędu Warszawa Śródmieście Południe używanej w dniach 10-20 sierpnia 1944 r.

Poczta polowa – poczta, najczęściej wojskowa, zapewniająca w czasie wojny jednostkom wojskowym i żołnierzom wymianę korespondencji z przełożonym, ludnością cywilną i między żołnierzami. W warunkach konspiracji to poczta działająca poza oficjalnym obiegiem pocztowym. Poczta polowa jest także organizowana na zlotach i obozach harcerskich.

Do poczty polowej nie zalicza się niezorganizowanego przekazywania przesyłek, oraz niekontrolowanej korespondencji więziennej – grypsów.

W warunkach bojowych obowiązuje cenzura oraz jawność korespondencji, ale od żołnierzy nie są pobierane opłaty. W konspiracji przeważnie opłata ogranicza się do dobrowolnych datków, czasem w naturze. Także listy mogą być pisane w dowolnej formie. Np. na zwykłych kartkach bez kopert. W razie potrzeby, szczególnie działając w warunkach konspiracji, przy przekazywaniu korespondencji posługuje się metodami nielegalnymi np. przemytem przez linię frontu.

Poczta polowa posiada swoje pieczęcie czasem z kodem poczty (jednostki wojskowej) zamiast adresu. Bardzo rzadko wydaje własne znaczki, często ograniczając się do samych nadruków. Poczty działające w konspiracji wydają znaczki o silnym wydźwięku patriotycznym, narodowym, lub popierającym głoszone idee, stając się częścią propagandy.

Najbardziej znaną polską pocztą polową jest Harcerska Poczta Polowa z powstania warszawskiego.

Harcerskie poczty polowe

• Poczta Narodowa we Lwowie (1914)
• Tajna Poczta Skautowa w Łodzi (1914)
• Harcerska Poczta Leśna w Białej Podlaskiej (1943)
• Harcerska Poczta Polowa w Warszawie (1944)
• Polska Poczta Międzyobozowa w Lubece (1945)

Poczty polowe Wojska Polskiego

8 listopada 1918 dotychczasowy Urząd Poczty Polowej nr 180 (Urząd pocztowy nr 1, oddział dla wojska) przy ul. Potockiego w Krakowie został organem pocztowym Wojska Polskiego.

24 stycznia 1919 kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, płk Jan Wroczyński „ustanowił pocztę polową dla ułatwienia transportu przesyłek pocztowych z frontu do kraju i odwrotnie”, zatwierdził „Instrukcję dla Poczt Polowych” oraz etaty: Centralnego Zarządu Poczt Polowych, Głównej Poczty Polowej, Cenzury wojskowej, Głównej Poczty Frontowej oraz Liczbowej Poczty Polowej. Poczta polowa podlegała służbowo Ministerstwu Spraw Wojskowych, a pod względem technicznym Ministerstwu Poczt i Telegrafów. Ilość „Liczbowych Poczt Polowych” określał szef Sztabu Generalnego.

Urzędnicy pocztowi w czasie pełnienia służby w pocztach polowych posiadali status urzędników wojskowych, podlegali dyscyplinie i sądownictwu wojskowemu oraz składali przysięgę wojskową. Pracownicy poczt polowych byli zobowiązani do noszenia uniformów wojskowych. Dla oznaczenia rodzaju służby na lewym rękawie uniformu nosili naszytą trąbkę pocztową z sukna ciemnozielonego.

Centralny Zarząd Poczt Polowych w Warszawie przy Ministerstwie Poczt i Telegrafów

• szef – radca ministerialny Jan Moszczyński

Główna Poczta Polowa w Warszawie

• szef – urzędnik VI kat. Jan Kalędkiewicz

Cenzura Wojskowa przy Głównej Poczcie Polowej w Warszawie

• naczelnik –
• zastępca naczelnika – Jan Matulewski

Główna Poczta Frontowa Nr I w Przemyślu

• naczelnik – Stanisław Biegański

Główna Poczta Frontowa Nr II we Lwowie

• naczelnik – Franciszek Kulma

Główna Poczta Frontowa Nr III w Lublinie

• naczelnik – Antoni Milli

6 lutego 1919 kierownik M.S.Wojsk., płk Jan Wroczyński przydzielił personel wojskowy i cywilny:

• Centralnego Zarządu Poczt Polowych, Głównej Poczty Polowej i Cenzury Wojskowej przy Głównej Poczcie Polowej do Intendentury Dowództwa Okręgu Generalnego „Warszawa”,
• Głównej Poczty Frontowej Nr I w Przemyślu i Głównej Poczty Frontowej Nr II we Lwowie do Intendentury Naczelnego Dowództwa Wojsk Polskich na Wschodnią Galicję,
• Głównej Poczty Frontowej Nr III w Lublinie do Intendentury Dowództwa Okręgu Generalnego „Lublin”.

Armia Wielkopolska (w nawiasach numery nadane po scaleniu z Wojskiem Polskim)

• Główna Poczta Polowa Nr VI w Poznaniu (Główna Poczta Polowa Nr VI w Poznaniu)
• Poczta Polowa Wielkopolska Nr 1 (Poczta Polowa Nr 48)
• Poczta Polowa Wielkopolska Nr 2 (Poczta Polowa Nr 49)
• Poczta Polowa Wielkopolska Nr 3 (Poczta Polowa Nr 50)
• Poczta Polowa Wielkopolska Nr 4 (Poczta Polowa Nr 51)
• Poczta Polowa Wielkopolska Nr 5 (Poczta Polowa Nr 52)

Referat Poczty Polowej Oddziału IV Kwatermistrzostwa Sztabu Generalnego WP (od 4 II 1919)

Centralny Zarząd Poczt Polowych przy Naczelnym Dowództwie WP (1920) – płk Jakub Salicki.

31 marca 1922 roku zostały zlikwidowane Poczty Polowe Nr 23 i 72. Od 1 kwietnia tego roku Dowództwo Grupy Bieniakonie i podległe mu oddziały przeszły „pod obsługę cywilnych pocztowych w swych miejscach postoju”.

Naczelny dyrektor poczty polowej w Sztabie Naczelnego Wodza (1939) – ppłk Henryk Doskoczyński

Poczty Wojskowe w czasie II wojny światowej

Karta wysłana niemiecką pocztą polową z Krakowa przez polskiego jeńca do rodziny w kraju, wrzesień 1939

• Poczta Wojskowa we Francji i Anglii
• Poczta II Korpusu
• Poczta Osiedli Polskich w Italii
• Poczta Polowa 1 Dywizji Piechoty na Terenie ZSSR 1943-45
• Poczta dla Polaków Internowanych w Szwajcarii

Poczty „Solidarności”

Podczas obowiązywania w Polsce stanu wojennego w latach 1981-1983 oraz w po jego zakończeniu, działające w kraju organizacje podziemne wydawały i rozprowadzały „cegiełki” w formie znaczków pocztowych. Środki pozyskane ze sprzedaży tych znaczków służyły finansowaniu tych organizacji. Same znaczki natomiast nie służyły, wbrew nazwie, korespondencji pocztowej.

Seria znaczków "Poczty Solidarności Walczącej" z lat 1983-1985

• Poczta Solidarności
• Poczta Obozowa – Kwidzyn
• Poczta Obozowa – Strzebielinek
• Wydawnictwo Niezłomni NZS AM
• Poczta NZS
• Poczta Solidarności Walczącej
• Poczta KPN
• Poczta HLS w Nowej Hucie
• Wolna Poczta Gdańsk
• Niezależna Poczta Pomorza
• Poczta Podziemna
• Poczta Polowa (Solidarność)
• Poczta Niezależna

Bibliografia

• Rozkazy Polskiej Komendy Wojskowej w Krakowie. Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa. [dostęp 2018-10-20].
• Rozkaz Dowództwa Frontu Wielkopolskiego Nr 9 z 4 grudnia 1919 roku.