Qhapac Ñan

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Qhapac Ñan[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
System dróg Imperium Inków
Państwo

 Argentyna
 Boliwia
 Chile
 Ekwador
 Kolumbia
 Peru

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

II, III, IV, VI

Numer ref.

1459

Region[b]

Ameryka Łacińska i Karaiby

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2014
na 38. sesji

Multimedia w Wikimedia Commons
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO
Inkaska droga w okolicach Machu Picchu
Chaski z muszlą pututu i kipu
Ruiny tambo w Runkuraqay
Most wiszący Q'iswa Chaka nad rzeką Apurímac

Qhapac Ñan (pol. „Trakt Królewski”, także Inka Ñan, Ñawpa Ñan, Chaki Ñan, także hiszp. Camino del Señor i Camino del Shapa Inka[1]) – rozległy system dróg dawnego Imperium Inków o łącznej długości ponad 30 tys. km, oplatający Andy, od obecnej Kolumbii, przez Ekwador, Peru, Boliwię aż do Chile i Argentyny, łączący m.in. tereny powyżej 6000 m n.p.m. z wybrzeżem Oceanu Spokojnego.

W 2014 roku system Qhapac Ñan został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

System dróg ma łączną długość ponad 30 tys. km[2]. Sieć dróg oplata Andy, od obecnej Kolumbii, przez Ekwador, Peru, Boliwię aż do Chile i Argentyny, łącząc m.in. tereny powyżej 6000 m n.p.m. z wybrzeżem Oceanu Spokojnego[2]. Drogi przebiegają przez bardzo zróżnicowane tereny – lasy tropikalne, pustynie oraz doliny i stoki górskie[2].

Historia[edytuj | edytuj kod]

System dróg został rozwinięty na przestrzeni kilku stuleci przez Imperium Inków na bazie dawnych szlaków cywilizacji pre-inkaskich[2]. Zbudowany został w systemie obowiązkowego świadczenia pracy przez ludność na rzecz państwa – w systemie mita[3].

Świetność sieci przypada na XV wiek, kiedy system przecinał Andy wzdłuż i wszerz[2]. Sieć bazowała na czterech szlakach głównych, wybiegających z głównego placu Cuzco, stolicy Imperium Inków, rozchodzących się do czterech głównych części państwa. Do dróg tych dochodziły pomniejsze drogi łącząc ośrodki produkcyjne, handlowe, kulturowe i religijne[2]. Za utrzymanie dróg odpowiadały lokalne społeczności, a ich praca była nadzorowana przez inżynierów państwowych[4].

Cywilizacja Inków nie znała ani koła ani koni – stąd podróże i transport odbywały się pieszo lub przy użyciu lam[5][6]. Inkaski system dróg został zaprojektowany kompleksowo wraz z niezbędną infrastrukturą wspomagającą, m.in. kładkami, mostami wiszącymi (np. nad rzeką Apurímac), tunelami a także przydrożnymi magazynami i stacjami dla podróżnych zwanymi tambo[4] (lub tampu[7][1]). Drogi budowano biorąc pod uwagę zarówno ukształtowanie terenu jak i powszechne wówczas sposoby transportu[5][8]. Drogi były szersze na terenach płaskich (niektóre miały nawet 25 m szerokości) a na terenach wysokogórskich zamieniały się w wąskie, strome ścieżki lub schodki[5].

Dwoma najważniejszymi traktami były: szlak wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego oraz Szlak Królewski biegnący przez znacznie wyżej położone tereny w Andach[9].

Obydwa szlaki łączyły mniejsze drogi przy najważniejszych ośrodkach miejskich[5]. Trakt wzdłuż wybrzeża zaczynał się w Tumbez przy obecnej granicy Peru z Ekwadorem, biegł na południe do Arequipy i San Pedro de Atacama i dalej w głąb obecnego Chile[10]. Szlak Królewski był najprawdopodobniej najdłuższą uczęszczaną drogą na świecie aż do XIX wieku[9]. Rozpoczynał się nad rzeką Ancasmayo na granicy obecnej Kolumbii i biegł na południe przez Quito, Tomebamba, Cajamarca, Jauja, Vilcas Huamán, Cuzco i dalej prawie aż do Mendozy w obecnej Argentynie[10]. Szlak wiódł wybrukowanymi drogami, przez mosty wiszące rozpięte nad rzekami, galeriami i schodami na stromych stokach gór[9]. Wzdłuż szlaku, co ok. 20 km, znajdowały się stacje tambo[9].

Jednym z najlepiej wykonanych odcinków była droga łącząca Cuzco z Quito w Chinchasuyu, zbudowana za panowania króla Tupaca Yupanhqui (1471–1493), a następnie rozbudowana przez jego syna Huaynę Capaca (1493–1525)[11]. Droga była wyłożona kamieniem, miała 16 m szerokości i wyposażona była w system odwadniający[11].

Państwo Inków rozciągało się na przestrzeni 5 tys. km i musiało wypracować dobry system komunikacji[6] – wiadomości przenoszone były przez posłańców – wytrawnych biegaczy zwanych chaski[12]. System został wprowadzony za panowania Pachacuteca (1438–1471) i udoskonalony za czasów Huayny Capaca (1493–1525)[13]. Wzdłuż dróg powstały centra administracyjne, m.in. Cajamarca[12] i stacje pocztowe, w których mieszkali chaski, zwane chaskiwasi[4]. Kiedy posłaniec zbliżał się do stacji, dął w muszlę, i ze stacji wybiegał mu naprzeciw jego zmiennik, razem biegli przez jakiś czas – przybyły posłaniec przekazywał zmiennikowi kipu oraz wiadomości ustne a drugi posłaniec biegł do kolejnej stacji[6][4]. W systemie chaskich wiadomość mogła pokonywać dystans ok. 240 km dziennie, a przekazanie wiadomości czy drobnych przesyłek z Cuzco do Quito trwało siedem dni[12]. Król Inków rezydujący w Cuzco miał jadać świeże ryby z oceanu dostarczane mu poprzez system chaskich[4].

Drogi nie były jedynie infrastrukturą transportową czy komunikacyjną, lecz spełniały również ważną funkcję prestiżową, świadcząc o potędze państwa[9] – system Qhapac Ñan nie mógł być używany do celów prywatnych[3].

Obecność dróg ułatwiła podbój państwa Inków przez hiszpańskich konkwistadorów w latach 1526–1536[14]. Po upadku państwa Inków sieć dróg przetrwała i pełniła funkcje komunikacyjne i transportowe przez kolejne stulecia[14]. Hiszpańscy kolonialiści nie dbali jednak o należyte utrzymanie szlaków i wiele z nich popadło w ruinę[15]. Współcześnie wiele fragmentów oryginalnych szlaków zostało przebudowanych i zmodernizowanych, tworząc często odcinki nowoczesnych autostrad[14]. Liczne odcinki pozostały jednak w oryginalnej formie i służą jako szlaki piesze i do transportu przy użyciu koni, osłów i mułów[14].

Ze względu na trudną dostępność i zróżnicowany charakter terenu, system Qhapac Ñan jest uważany za jedno z największych osiągnięć inżynieryjnych ludzkości[2]. W 2014 roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[2].

Qhapac Ñan

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Ramiro Matos, Jose Barreiro: The Great Inka Road: Engineering an Empire. Smithsonian Institution, 2015, s. 1. ISBN 978-1-58834-545-5. [dostęp 2016-01-30].
  2. ↑ a b c d e f g h UNESCO: Qhapaq Ñan, Andean Road System. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  3. ↑ a b Michael A. Malpass: Daily Life in the Inca Empire. ABC-CLIO, 2009, s. 61. ISBN 978-0-313-35549-3. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e Neil Asher Silberman, Alexander A. Bauer: The Oxford Companion to Archaeology, Volume 1. Oxford University Press, 2012, s. 84. ISBN 978-0-19-973578-5. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  5. ↑ a b c d Michael A. Malpass: Daily Life in the Inca Empire. ABC-CLIO, 2009, s. 60. ISBN 978-0-313-35549-3. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  6. ↑ a b c Michael A. Malpass: Daily Life in the Inca Empire. ABC-CLIO, 2009, s. 63. ISBN 978-0-313-35549-3. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  7. ↑ Gordon Francis McEwan: The Incas: New Perspectives. ABC-CLIO, 2006, s. 119. ISBN 978-1-85109-574-2. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  8. ↑ Gary Urton, Adriana von Hagen: Encyclopedia of the Incas. Rowman & Littlefield, 2015, s. 242. ISBN 978-0-7591-2363-2. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  9. ↑ a b c d e M.G. Lay, James E. Vance: Ways of the World: A History of the World's Roads and of the Vehicles That Used Them. Rutgers University Press, 1992, s. 90. ISBN 978-0-8135-2691-1. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  10. ↑ a b Neil Asher Silberman, Alexander A. Bauer: The Oxford Companion to Archaeology, Volume 1. Oxford University Press, 2012, s. 83. ISBN 978-0-19-973578-5. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  11. ↑ a b Gary Urton, Adriana von Hagen: Encyclopedia of the Incas. Rowman & Littlefield, 2015, s. 243. ISBN 978-0-7591-2363-2. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  12. ↑ a b c Gary Urton, Adriana von Hagen: Encyclopedia of the Incas. Rowman & Littlefield, 2015, s. 245. ISBN 978-0-7591-2363-2. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  13. ↑ Emory Dean Keoke, Kay Marie Porterfield: Encyclopedia of American Indian Contributions to the World: 15,000 Years of Inventions and Innovations. Infobase Publishing, 2009, s. 229. ISBN 978-1-4381-0990-9. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  14. ↑ a b c d UNESCO: Qhapaq Ñan (Argentina, Bolivia, Chile, Colombia, Ecuador, Peru) No 1459. [dostęp 2016-01-30]. (ang.).
  15. ↑ Ramiro Matos, Jose Barreiro: The Great Inka Road: Engineering an Empire. Smithsonian Institution, 2015. ISBN 978-1-58834-545-5. [dostęp 2016-01-30].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Argentynie

Kulturowe
Przyrodnicze

Argentyna

  1. ↑ Wspólnie z Brazylią.
  2. ↑ Wspólnie z Boliwią, Chile, Ekwadorem, Kolumbią i Peru.
  3. ↑ Wspólnie z Belgią, Francją, Niemcami, Indiami, Japonią i Szwajcarią.
Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Boliwii

Kulturowe
Przyrodnicze

Boliwia

  1. ↑ Wspólnie z Argentyną, Chile, Ekwadorem, Kolumbią i Peru.
Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Kolumbii

Kulturowe
Przyrodnicze
Kulturowe i przyrodnicze

Kolumbia

Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO w Peru

Kulturowe
Przyrodnicze
Mieszane

Peru

  1. ↑ Wspólnie z Argentyną, Boliwią, Chile, Ekwadorem i Kolumbią.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Qhapac_Ñan&oldid=67669994”