Rejencja gąbińska
| rejencja | |
 Siedziba rejencji w Gąbinie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Prowincja | |
| Siedziba | |
| Powierzchnia |
10 965,5 km² |
| Populacja (1910) • liczba ludności |
|
| • gęstość |
55,3 os./km² |
| Szczegółowy podział administracyjny | |
| Liczba powiatów |
12 |
| Liczba miast na prawach powiatu |
1 |
Położenie na mapie
| |
Rejencja gąbińska (niem. Regierungsbezirk Gumbinnen, lit. Gumbinės apygarda) – pruska jednostka administracyjna w prowincji Prusy Wschodnie, położona w jej północnej i wschodniej części, istniejąca w latach 1808–1945.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Rejencja została powołana oficjalnie 16 grudnia 1808 na miejsce powstałej w 1724 Litewskiej Kamery Wojennej i Skarbowej. Początkowo jednostka administracyjna nosiła nazwę rejencji litewskiej w Gąbinie (niem. Regierungsbezirk Litthauen zu Gumbinnen) i była jedną z dwu rejencji wchodzących w skład Prus Wschodnich.
Pierwotnie w obrębie rejencji gąbińskiej znalazły się powiaty Gąbin, Szyłokarczma, Wystruć, Jańsbork, Kłajpeda, Olecko, Ryn, Stołupiany i Tylża, jednak już 1 września 1816 na prośbę urzędu miasta Memel powiat Memel włączono w skład rejencji królewieckiej. Wkrótce dokonano zasadniczej zmiany podziału administracyjnego, tak by odległości między miejscowościami a centrami powiatów nie były zbyt duże. Zasadniczo okręg powinien był liczyć od 20 do 36 tys. mieszkańców.
Ostatecznie w skład rejencji gąbińskiej weszło 16 powiatów ziemskich (Landkreise). 1 kwietnia 1819 były to:
- Węgobork (Angerburg)
- Darkiejmy (Darkehmen, po 1938 Angerapp)
- Gołdap (Goldap)
- Szyłokarczma (Heydekrug)
- Wystruć (Insterburg)
- Jańsbork (Johannisburg)
- Lec (Lötzen)
- Ełk (Lyck)
- Niziny ze stolicą w Jędrzychowie (Niederung, od 1938 Elchniederung)
- Olecko (Oletzko, od 1933 Treuburg)
- Pilkały (Pillkallen, od 1938 Schloßberg (Ostpr.))
- Ragneta (Ragnit)
- Ządźbork (Sensburg)
- Stołupiany (Stallupönen, od 1938 Ebenrode)
- Tylża (Tilsit)
W 1896 miasta Tylża i Wystruć wydzielono z powiatu nadając im status powiatów grodzkich (Stadtkreise).
W 1905 z rejencji gąbińskiej wydzielono cztery okręgi mazurskie: Jańsbork, Lec, Ełk i Ządźbork, włączając je do nowo powstałej rejencji olsztyńskiej.
W wyniku Traktatu Wersalskiego Rzesza Niemiecka straciła tereny położone na północ od Niemna, w tym ziemie należące do rejencji gąbińskiej: prawie cały powiat Tylża, części powiatów Szyłokarczma, Niziny, Ragneta i Tylża-miasto. Resztki powiatu szyłokarczemskiego włączono do Nizin, a powiat Ragneta złączono z powiatem ziemskim Tylża w powiat Tylża–Ragneta.
Po włączeniu Okręgu Kłajpedy w skład III Rzeszy w marcu 1939 pod władzę Gąbina przeszły cztery litewskie dotąd powiaty Kłajpeda–miasto, Kłajpeda, Szyłokarczma i Pojegi. Ostatni okręg został zlikwidowany jeszcze w 1939, a jego gminy rozdzielono między powiaty Szyłokarczma i Tylża–Ragneta.
W wyniku rozbioru II Rzeczypospolitej między Niemcy a ZSRR w skład rejencji włączono w dniu 1 listopada 1939 powiat Suwałki (Landkreis Suwalken, od maja 1941 Sudauen).
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Podział administracyjny rejencji 31 grudnia 1937 wraz z późniejszymi zmianami.
Powiaty grodzkie:
Powiaty ziemskie:
- Landkreis Angerburg (powiat węgorzewski)
- Landkreis Darkehmen (powiat darkiejmski, od 1938 Landkreis Angerapp)
- Landkreis Goldap (powiat gołdapski)
- Landkreis Gumbinnen (powiat gąbiński)
- Landkreis Insterburg (powiat wystrucki)
- Landkreis Niederung – siedziba Jędrzychowo (od 1938 Landkreis Elchniederung)
- Landkreis Pillkallen (powiat pilkałski, od 1938 Landkreis Schloßberg i. Ostpr.)
- Landkreis Stallupönen (powiat stołupiański, od 1938 Landkreis Ebenrode)
- Landkreis Tilsit-Ragnit (powiat tylżycko-ragnecki, siedziba – Ragneta)
- Landkreis Treuburg (powiat olecki)
Późniejsze zmiany
- Landkreis Heydekrug (powiat szyłokarczemski, w latach 1923–1939 do Litwy)
- Landkreis Memel (powiat kłajpedzki, w latach 1923–1939 do Litwy)
- Landkreis Sudauen (powiat suwalski, zabrany Polsce w 1939)
Powierzchnia i zaludnienie
[edytuj | edytuj kod]Rejencja obejmowała w 1885 powierzchnię 15 870 km² i była zamieszkana przez 788 tys. mieszkańców, spośród których zdecydowaną większość stanowili ewangelicy (756 tys.). Znaczną część ludności południowych powiatów (Ełk, Olecko, Ządźbork, Jańsbork, Lec) stanowili polskojęzyczni Mazurzy, z kolei w północno-wschodnim regionie koncentrowała się ludność litewska (szczególnie w powiatach Szyłokarczma, Tylża, Ragneta, Pilkały i Stołupiany).
Koniec istnienia regionu
[edytuj | edytuj kod]Rejencja gąbińska de facto przestała istnieć wraz z wejściem Armii Czerwonej na teren wschodniej części Prus w zimie 1945. Większa część jednostki włączona została w skład RFSRR jako obwód królewiecki, kilka powiatów znalazło się w województwie olsztyńskim i białostockim PRL. Obecnie polskie tereny rejencji gabińskiej są częścią województwa warmińsko-mazurskiego.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Algirdas Matulevičius, Visuotinė lietuvių enciklopedija, t. VII, Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, Vilnius 2005