Przejdź do zawartości

Riła

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Riła
Рила
Ilustracja
Najwyższy szczyt Riły – Musała
Kontynent

Europa

Państwo

 Bułgaria

Najwyższy szczyt

Musała (2925 m n.p.m.)

Powierzchnia

2400 km²

Mapa pasma górskiego
mapa Riły
Położenie na mapie Bułgarii
Mapa konturowa Bułgarii, po lewej nieco na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Riła”
42°11′N 23°35′E/42,183333 23,583333
Średni roczny opad w Rile jest kilkakrotnie większy niż średni roczny opad w Bułgarii
Siedem Jezior Musaleńskich
Źródło Maricy pod szczytem Mariszki czał
Widok na Riłę z Kostenca
Monastyr Rylski
Szlak turystyczny niedaleko Musali
Szczyt Malowica
Szczyt Rawni czał
Wodospad Skakawica
Dębik ośmiopłatkowy rosnący w górach Riła

Riła (bułg. Рила, Рила планина) – pasmo górskie, lub (w zależności od oceny) masyw górski, w południowo-zachodniej Bułgarii. Jest najwyżej wzniesionym masywem górskim na Półwyspie Bałkańskim, najwyższy szczyt Musała ma wysokość 2925 m n.p.m. Riła stanowi również szóste co do wysokości pasmo górskie w Europie (przy założeniu, że każde z nich jest reprezentowane tylko przez najwyższy szczyt) po Kaukazie, Alpach, Sierra Nevadzie, Pirenejach i masywie Etny. Jest także najwyższym pasmem leżącym między Alpami a Kaukazem. Riła posiada 90 szczytów o wysokości powyżej 2000 m n.p.m., w tym 2 powyżej 2900 m, 1 powyżej 2800 m, 15 powyżej 2700 m, 17 powyżej 2600 m i 20 powyżej 2500 m[1].

Większości obszaru Riły obejmuje park narodowy.

 Osobny artykuł: Park Narodowy Riły.

Nazwa „Riła” pochodzi prawdopodobnie z języka trackiego i oznacza „górę pełną wody”[2][3].

Pod względem kulturowym Riła słynie z Monastyru Rilskiego, największego i najważniejszego monastyru w Bułgarii, założonego w X wieku przez Jana Rylskiego[4].

Bułgarski poeta Iwan Wazow przyrównał Riłę do twierdzy zbudowanej w obłokach z dobrowolnymi granitowymi bastionami.

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Powierzchnia Riły wynosi 2400 km². Rozległa grupa górska otoczona jest kotlinami i głębokimi dolinami. Przełęcz Borowec (1305 m n.p.m.) leży między grzbietem Musały a grzbietami Szipoczane i Szumnatica, które z kolei z łańcuchem Srednej Gory łączy przełęcz Brama Trajana. Riłę oddzielają także Przełęcz Jundoła (1375 m n.p.m.) i Przełęcz Abrachama (1295 m n.p.m.) od Rodopów na wschodzie, Przełęcz Predel (1140 m n.p.m.) od pasma Piryn oraz Przełęcz Klisura (1025 m n.p.nm.) od masywu Weriła[5].

Riła bogata jest w jeziora polodowcowe, których jest około 200 i gorących źródeł bijących w strefach uskokowych u podnóża gór. W Rile biorą swój początek niektóre z najdłuższych i najgłębszych bałkańskich rzek, takich jak Marica, Iskyr i Mesta. Największym wodospadem jest Skakawica[6][7].

Wewnętrzny podział Riły

[edytuj | edytuj kod]

Riła dzieli się na kilka części w zależności położenia geograficznego.

  • Riła Wschodnia inaczej Grzbiet Musały to najwyższa i najrozleglejsza część tych gór. Znajduje się tutaj najwyższy szczyt oraz 12 z 18 szczytów, których wysokość przekracza 2700 m n.p.m. Są to m.in. Musała, Ireczek, Deno i Manczo. W tej części Riły leżą Jeziora Muałskie oraz jezioro Ledeno (dosł. „Lodowe Jezioro”), będące najwyżej położonym jeziorem na Półwyspie Bałkańskim (na wysokości 2709 m n.p.m.). W Rile Wschodniej znajduje się znany kurort – Borowec.
  • Riła Środkowa inaczej Grzbiet Skakawiszki jest najmniejszą częścią: zajmuje zaledwie 1/10 całej powierzchni Riły. Słynie z jezior polodowcowych. Znajduje się tu m.in. jezioro Smradliwo (Smradliwoto ezero, dosł. „Cuchnące jezioro”), największe jezioro polodowcowe na Bałkanach. W Rile Środkowej położone są takie szczyty jak Kanarata, Małyk Skakawec i Golam Skakawec oraz Rilec. Grzbiet Skakawiszki (z wierzchołkami Małyk Skakawec i Golam Skakawec, Pczelina oraz Sweti Duch) wznosi się samotnie między rzekami Lewi i Beli Iskar. Inne znane grzbiety na tym obszarze to Marinkowica i Wodnija czał, które ciągną się aż do rezerwatu Kobilino Braniszte.
  • Riła Północno-zachodnia zajmuje 25% całego obszaru Riły. Najwyższy szczyt to Golam kupen (2731 m n.p.m.). Charakterystyczne dla tego rejonu są Sedem Rilski Ezera (dosł. „Siedem Riłskich Jezior”), a także wiele odległych szczytów i niedużych jezior.
  • Riła Południowo-zachodnia inaczej Grzbiet Kapatnika zajmuje 30% całego obszaru Riły. Znajduje się tutaj najstarszy rezerwat w Bułgarii. Poza niewielkim obszarem na północy Riła Południowo-zachodnia nie ma charakteru alpejskiego.

Geologia

[edytuj | edytuj kod]

Riła to kopulaste góry zrębowe stanowiące część Masywu Rodopskiego, najstarszej jednostki geologicznej na Bałkanach, powstałej w Paleozoiku (ok. 250 mln lat temu) ze skał granitowych i gnejsowych oraz łupków krystalicznych. Alpejska rzeźba Riły jest wynikiem działalności lodowców w Plejstocenie. W trakcie ostatniego zlodowacenia, znanego jako zlodowacenie Würm, ok. 10-12 tysięcy lat temu, granica wiecznego śniegu znajdowała się na wysokości 2100 m n.p.m. Powyżej lodowce całkowicie przeistoczyły krajobraz, rzeźbiąc głębokie cyrki, strome, ostro zakończone szczyty, różnorakie doliny i moreny oraz inne typowe formy polodowcowe. Moreny w Rile występują na wysokości 1100 do 2100 m n.p.m.

Riła traktowana jest przez część specjalistów jako pasmo górskie, natomiast przez część jako masyw górski. Wynika to z kaskadowego charakteru rzeźby terenu, przez co trudno wyznaczyć podstawy konkretnych gór.

Klimat

[edytuj | edytuj kod]

Klimat Riły jest typowym klimatem alpejskim. Roczna suma opadów na szczycie Musały wynosi średnio 2000 mm, z czego połowa występuje w postaci śniegu. Najniższa średnia temperatura dla lutego mierzona na Musale to –11,6 °C, a najniższa zanotowana tam temperatura wyniosła –31,2 °C. Średnia temperatura dla sierpnia to 5,4 °C, a najwyższa – 18,7 °C[8].

Flora i fauna

[edytuj | edytuj kod]

We florze Riły występują trzy gatunki endemiczne spotykane tylko w tych górach. Są to Primula deorum (o największej populacji), Rheum rhaponticum i Alchemilla pawlowskii. Rośnie też 36 endemitów bałkańskich m.in. Campanula lanata i Centaurea mannagettae. Niektóre z gatunków to rośliny reliktowe, które przetrwały ostatnie zlodowacenie.

Riła jest również środowiskiem życia rzadkich gatunków zwierząt. Należą do nich m.in. Barbus cyclolepis (zagrożony wyginięciem z powodu utraty siedlisk i zanieczyszczenia rzek), traszka górska Triturus alpestris i suseł moręgowany Spermophilus citellus.

Lista ssaków występujących w Riłskim Parku Narodowym

[edytuj | edytuj kod]

W Parku Narodowym Riła występuje 48 gatunków ssaków.

Jeż wschodni, ryjówka, nietoperz, królik europejski, nornik, mysz leśna, suseł moręgowany, wilk szary, lis rudy, łasica pospolita, kuna leśna, jaźwiec, wydra europejska, niedźwiedź brunatny, żbik europejski, dzik, sarna, jeleń szlachetny, koziorożec alpejski, koza bezoarowa.

Szczyty

[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia panoramiczne

[edytuj | edytuj kod]
Panorama Riły Północno-zachodniej widziana z Jastrebec
Panorama Riły Północno-zachodniej widziana z Jastrebec
Panorama Siedmiu Riłskich Jezior
Panorama Siedmiu Riłskich Jezior

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Aleksy Siemionow: Góry Bułgarii, [w:] „Wierchy” R. 28 (1959), Kraków 1960, s. 175–195.
  2. Tit Liviy, Histoire Romaine, XL, 58, 1.
  3. Ivan Duridanov, The Language of the Thracians, IV. The Thracian onomastics, A. Geographical names (A – N).
  4. Turystyczno-informacyjna bułgarska strona /Riła.
  5. Pasmo górskie Riła. razlog.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-25)].
  6. Góry w Bułgarii, Riła.
  7. Wody Bułgarii.
  8. Klimat, geologia i morfologia Riły. visitrila.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-10-04)].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]