Ryjówka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ryjówka
Sorex[1]
Linnaeus, 1758[2]
Ilustracja
Przedstawiciel plemienia – ryjówka malutka (Sorex minutus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

owadożery

Rodzina

ryjówkowate

Podrodzina

ryjówki

Plemię

ryjówki

Rodzaj

ryjówka

Typ nomenklatoryczny

Sorex araneus Linnaeus, 1758

Gatunki

129 gatunków (w tym 40 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Ryjówka[21] (Sorex) – rodzaj owadożernego ssaka z podrodziny ryjówek (Soricinae) w obrębie rodziny ryjówkowatych (Soricidae).

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce Północnej i Eurazji[22][23][24].

Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 30–101 mm, długość ogona 17–80 mm, długość ucha 5–17 mm, długość tylnej stopy 5,5–23 mm; masa ciała 1,4–21,5 g[23]. Charakteryzują się wydłużonym pyskiem, małymi, często niewidocznymi uszami, długim ogonem oraz obecnością gruczołów zapachowych. Żywią się głównie owadami. Posiada 32 zęby o zabarwieniu od słomkowożółtego do brunatnoczarnego. U niektórych gatunków stwierdzono wykorzystywanie ultradźwięków do echolokacji. Wzór zębowy: I C P M = 32[23].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Sorex: łac. sorex, soricis „ryjówka”, od gr. ὑραξ hurax, ὑρακος hurakos „ryjówka”[25].
  • Musaraneus: łac. mus, muris „mysz”, od gr. μυς mus, μυος muos „mysz”; aranea „pająk”[26]. Gatunek typowy: Musaraneus araneus Linnaeus, 1758.
  • Oxyrhin: gr. οξυς oxus „ostry, spiczasty”; ῥις rhis, ῥινος rhinos „nos”[27]. Gatunek typowy: Sorex tetragonurus Hermann, 1780 (= Sorex araneus Linnaeus, 1758).
  • Amphisorex: gr. αμφι amphi „po obu stronach, przy, blisko”; rodzaj Serox Linnaeus, 1758[28]. Gatunek typowy: Sorex hermanni Duvernoy, 1834 (= Sorex araneus Linnaeus, 1758).
  • Corsira: etymologia niejasna, Gray nie wyjaśnił pochodzenia nazwy rodzajowej, możliwe że anagram ang. corsair „pirat, korsarz”[29]. Gatunek typowy: Sorex araneus Linnaeus, 1758.
  • Otisorex: gr. ους ous, ωτος ōtos „ucho”; rodzaj Sorex Linnaeus, 1758[30]. Gatunek typowy: Otisorex platyrhinus De Kay, 1842 (= Sorex cinereus Kerr, 1792).
  • Hydrogale: gr. ὑδρο- hudro- „wodny”, od ὑδωρ hudōr, ὑδατος hudatos „woda”; γαλεη galeē lub γαλη galē „łasica”[31]. Gatunek typowy: Sorex fimbripes Bachman, 1837 (= Sorex cinereus Kerr, 1792); młodszy homonim Hydrogale Kaup, 1829 (Soricidae).
  • Neosorex: gr. νεω neo „pływać” (por. gr. νεος neos „nowy”); rodzaj Sorex Linnaeus, 1758[32]. Gatunek typowy: Neosorex navigator S.F. Baird, 1858.
  • Microsorex: gr. μικρος mikros „mały”; rodzaj Sorex Linnaeus, 1758[33]. Gatunek typowy: Sorex hoyi S.F. Baird, 1857.
  • Atophyrax: gr. ατοπος atopos „nietypowy, anormalny”; ὑραξ hurax, ὑρακος „ryjówka”[34]. Gatunek typowy: Atophyrax bendirii Merriam, 1884.
  • Homalurus: rg. όμαλός omalos „równy, płaski”; ουρα oura „ogon”[35]. Gatunek typowy: Sorex alpinus Schinz, 1837.
  • Soricidus: łac. sorex, soricis „ryjówka”, od gr. ὑραξ hurax, ὑρακος „ryjówka”[36]. Gatunek typowy: Soricidus monsvairani Altobello, 1927 (= Sorex samniticus Altobello, 1926).
  • Drepanosorex: gr. δρεπανη drepanē „sierp”, od δρεπω drepō „ciąć, wyrywać”[37]; rodzaj Sorex Linnaeus, 1758. Gatunek typowy: †Sorex (Drepanosorex n. g.?) tasnádii Kretzoi, 1941: (= †Sorex savini Hinton, 1911).
  • Eurosorex: łac. euros „wschodni”[38]; rodzaj Sorex Linnaeus, 1758. Gatunek typowy: Sorex buchariensis Ognev, 1922.
  • Petenyiella: János Salamon Petényi (1799–1855;) „węgierski przyrodnik”; łac. przyrostek zdrabniający -ella[39]. Gatunek typowy: Sorex gracilis Petényi, 1856 (= Sorex minutus Linnaeus, 1766).
  • Asorex: gr. przyrostek negatywny α a[40]; rodzaj Sorex Linnaeus, 1758. Gatunek typowy: Sorex daphaenodon O. Thomas, 1907.
  • Ognevia: Siergiej Ogniow (1886-1951), rosyjski zoolog i przyrodnik[18]. Gatunek typowy: Sorex mirabilis Ognev, 1937.
  • Dolgovia: W.A. Dołgow, rosyjski biolog. Gatunek typowy: Sorex minutus Linnaeus, 1766.
  • Fredgia: Karl Fredga (ur. 1934), szwedzki genetyk. Gatunek typowy: Sorex unguiculatus Dobson, 1890.
  • Kratochvilia: Josef Kratochvíl (1909-1992), czeski zoolog. Gatunek typowy: Sorex araneus tomensis natio isodon Turov, 1924
  • Yudinia: Borys Stepanowicz Judin (1928—1986), radziecki teriolog. Gatunek typowy: Sorex buchariensis Ognev, 1922.
  • Stroganovia: Siergiej Uljanowicz Stroganow (1904–1960), rosyjski teriolog[20]. Gatunek typowy: Sorex daphaenodon O. Thomas, 1907.

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[22][21]:

Opisano również gatunki wymarłe[41]:

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Sorex, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
  2. ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 53. (łac.).
  3. ↑ M.J. Brisson: Regnum animale in classes IX. distributum, sive, Synopsis methodica : sistens generalem animalium distributionem in classes IX, & duarum primarum classium, quadrupedum scilicet & cetaceorum, particularem divisionem in ordines, sectiones, genera & species: cum brevi cujusque speciei descriptione, citationibus auctorum de iis tractantium, nominibus eis ab ipsis & nationibus impositis, nominibusque vulgaribus. T. 2. Lugduni Batavorum: Theodorum Haak, 1762, s. 126. (łac.).
  4. ↑ J.J. Kaup: Skizzirte Entwickelungs-Geschichte und natürliches System der europäischen Thierwelt: Erster Theil welcher die Vogelsäugethiere und Vögel nebst Andeutung der Entstehung der letzteren aus Amphibien enthält. Darmstadt: In commission bei Carl Wilhelm Leske, 1829, s. 120. (niem.).
  5. ↑ G.L. Duvernoy. Fragments d’histoire naturelle systématique et physiologique sur les musaraignes. „Mémoires de la Société du muséum d’histoire naturelle de Strasbourg”. 2 (2), s. 23, 1835. (fr.). 
  6. ↑ J.E. Gray. (Meeting the following arrangement of the Sorices, accompanying his observations upon this group by the exhibition of the shrews in the Society’s collection). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 6, s. 123, 1838. (ang.). 
  7. ↑ J.E. De Kay: Zoology of New York. Cz. 1: Mammalia. Albany: W. & A. White & J. Visscher, 1842, s. 22. (ang.).
  8. ↑ A.N. Pomel. Etudes sur les carnassiers insectivores (Extrait). „Archives des sciences physiques et naturelles”. 9, s. 248, 1848. (fr.). 
  9. ↑ S. F. Baird: Mammals of North America. Philadelphia: J.B. Lippincott, 1859, s. 11. (ang.).
  10. ↑ E. Coues. Precursory notes on American Insectivorous Mammals, with descriptions of new Species. „Bulletin of the United States Geological and Geographical Survey of the Territories”. 3 (3), s. 643, 1877. (ang.). 
  11. ↑ C. H. Merriam. Description of a new Genus and Species of the Sorecidae. „Transactions of the Linnaean Society of New York”. 2, s. 217, 1884. (ang.). 
  12. ↑ F. E. Schulze. Faunae Hercynicae Mammalia. „Schriften des Naturwissenschaftlichen Vereins des Harzes in Wernigerode”. 5, s. 28, 1890. (łac.). 
  13. ↑ G. Altobello. Un nuovo genere della famiglia Soricidae. „Revue Française de Mammalogie”. 1, s. 6, 1927. (fr.). 
  14. ↑ M. Kretzoi. Weitere Beiträge zur Kenntnis der Fauna von Gombaszög. „Annales Historico-Naturales Musei Nationalis Hungarici”. 34, s. 109, 1941. (niem.). 
  15. ↑ С.У. Строганов. К систематике и распространению двух малоизученных видов бурозубок Средней и Центральной Азии. „Бюллетень Московского общества испытателей природы”. Отдел биологический. 57 (5), s. 22, 1952. (ros.). 
  16. ↑ M. Kretzoi. Die altpleistozänen Wirbeltierfaunen des Villányer Gebirges. „Geologica Hungarica”. Series Palaeontologica. 27, s. 160 (przypis), 1956. (niem.). 
  17. ↑ С.В. Межжерин: Очерк четвертичной истории и происхождения современной фауны краснозубых бурозубок (род Sorex, Insectivora, Mammalia). W: В.Г. Бондарчук & В.Н. Шелкоплас (redaktorzy): Материалы по четвертичному периоду Украины: к конгрессу Международной Ассоциации по Изучению Четвертичного Периода. Киев: Наукова думка, 1965, s. 167. (ros.).
  18. ↑ a b В.Г. Гептнер & В.А. Долгов. О систематическом по . ложении. Sorex mirabilis. Ognev, 1937 (Mammalia,. Soricidae). „Зоологический Журнал”. 46, s. 1422, 1967. (ros.). 
  19. ↑ a b c d N.N. Vorontsev & B. Král: IV съезд Всесоюзного триол. об-ва.. T. 1. Moskva: 1986, s. 49.
  20. ↑ a b Б.С. Юдин: Насекомоядные млекопитающие Сибири. Новосибирск: Наука, Сибирское отделение, 1989, s. 185. (ros.).
  21. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 72-75. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  22. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 22–34. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  23. ↑ a b c C.J. Burgin, K. He, R. Haslauer, B. Sheftel, P. Jenkins, M. Ruedi, S. Hintsche, M. Motokawa, A. Hinckley & R. Hutterer: Family Soricidae (Shrews). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 395–424. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
  24. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Sorex. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-31].
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 636.
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 435.
  27. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 492.
  28. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 98.
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 200.
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 487.
  31. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 335.
  32. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 445.
  33. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 423.
  34. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 128.
  35. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 330.
  36. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 216.
  37. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 75.
  38. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 87.
  39. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 80.
  40. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 3.
  41. ↑ J.S. Zijlstra, Sorex Linnaeus, 1758, Hesperomys project (Version 23.3.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-03-19] (ang.).
  42. ↑ T. Kormos. A hundsheimi fossilis kisemlősök revíziója (Revision der Kleinsäuger von Hundsheim in Niederösterreich). „Földtani közlöny”. 67 (1–3), s. 31, 1937. (niem.). 
  43. ↑ Rzebik-Kowalska 2007 ↓, s. 43.
  44. ↑ B. Rzebik-Kowalska. Sorex bifidus n. sp. and the rich insectivore mammal fauna (Erinaceomorpha, Soricomorpha, Mammalia) from the Early Pleistocene of Żabia Cave in Poland. „Palaeontologia Electronica”. 16 (2; 12A), s. 14, 2013. (ang.). 
  45. ↑ J.W.F. Reumer. Ruscinian and early Pleistocene Soricidae (Insectivora, Mammalia) from Tegelen (The Netherlands) and Hungary. „Scripta Geologica”. 73, s. 32, 1985. (ang.). 
  46. ↑ S.B. George. Systematics, historical biogeography, and evolution of the genus Sorex. „Journal of Mammalogy”. 69 (3), s. 456, 1988. DOI: 10.2307/1381337. (ang.). 
  47. ↑ Rzebik-Kowalska 1991 ↓, s. 350.
  48. ↑ Hibbard 1944 ↓, s. 720.
  49. ↑ Zaitsev i Baryshnikov 2002 ↓, s. 296.
  50. ↑ a b T.M. Bown. The fossil Insectivora of Lemoyne Quarry (Ash Hollow Formation, Hemphillian), Keith County, Nebraska. „Transactions of the Nebraska Academy of Sciences”. 8, s. 100, 1980. (ang.). 
  51. ↑ Rzebik-Kowalska 2007 ↓, s. 39.
  52. ↑ Hibbard i Bjork 1971 ↓, s. 171.
  53. ↑ G. Rabeder. Die Insectivoren und Chiropteren (Mammalia) aus dem Altpleistozän von Hundsheim (Niederösterreich). „Annalen des Naturhistorischen Museums in Wien”. 76, s. 404, 1972. JSTOR: 41769398. (niem.). 
  54. ↑ T.L. McMullen. Shrews from the Late Pleistocene of central Kansas, with the description of a new species of Sorex. „Journal of Mammalogy”. 56 (2), s. 317, 1975. DOI: 10.2307/1379363. (ang.). 
  55. ↑ Hibbard 1944 ↓, s. 721.
  56. ↑ Hibbard 1956 ↓, s. 161.
  57. ↑ D. Jánossy. Nachweis einer jungmittelpleistozä- nen Kleinvertebratenfauna aus der Felsnische Uppony I (Nordungarn). „Karszt és Barlang”. 4, s. 62, 1965. (niem.). 
  58. ↑ T. Kormos. Diagnosen neuer Säugetiere aus der Ober-Pliozänen fauna des Somlyóberges bei Püspökfürdö. „Annales historico-naturales Musei Nationalis Hungarici”. 27, s. 240, 1930. (niem.). 
  59. ↑ G.R. Paulson. The mammals of the Cudahy fauna. „Papers of the Michigan Academy of Science, Arts, and Letters”. 46, s. 132, 1961. (ang.). 
  60. ↑ a b Hibbard i Bjork 1971 ↓, s. 172.
  61. ↑ a b В.А. Межжерин. Землеройки-бурозубки {Sorex, Insectívora, Mammalia) из плейстоценовых отложений СССР. „Териология”. 1, s. 117–130, 1972. (ros.). 
  62. ↑ Rzebik-Kowalska 1991 ↓, s. 366.
  63. ↑ I. Horáček & V. Ložek. Palaeozoology of the Mid-European Quaternary past: scope of the approach and selected results. „Rozpravy Ceskoslovenské Akademie Ved”. 98, s. 3-102, 1988. (ang.). 
  64. ↑ F. Heller. Eine Forest-Bed-Fauna aus der Sackdillinger Höhle (Oberpfalz). „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie. Abhandlungen”. Abteilung B, Geologie, Paläontologie. 63 (2), s. 247–298, 1930. (niem.). 
  65. ↑ T. Kormos. Neue Insektenfresser, Fledermäuse und Nager aus dem Oberpliozän der Villányer Gegend. „Földtani közlöny”. 64 (10–12), s. 298, 1934. (niem.). 
  66. ↑ Hibbard 1944 ↓, s. 722.
  67. ↑ Rzebik-Kowalska 1991 ↓, s. 356.
  68. ↑ B.S. Kotlia. Upper Pleistocene Soricidae and Muridae from Bhimtal-Bilaspur deposits, Kumaun Himalaya, India. „Journal of the Geological Society of India”. 46 (2), s. 177–190, 1995. (ang.). 
  69. ↑ Zaitsev i Baryshnikov 2002 ↓, s. 299.
  70. ↑ Hinton 1911 ↓, s. 532.
  71. ↑ C.W. Hibbard. The insectivores of the Rexroad Fauna, Upper Pliocene of Kansas. „Journal of Paleontology”. 27 (1), s. 23, 1953. JSTOR: 1300091. (ang.). 
  72. ↑ Hinton 1911 ↓, s. 531.
  73. ↑ Hibbard 1956 ↓, s. 179.
  74. ↑ D. Jammot. Relationships between the new species Sorex scottensis and the fossil shrews Sorex cinereus Kerr. „Mammalia”. 36 (3), s. 456, 1972. DOI: 10.1515/mamm.1972.36.3.449. (ang.). 
  75. ↑ M. Kretzoi. Bemerkungen über Petényia. „Földtani közlöny”. 73 (1), s. 607, 1943. (niem.). 
  76. ↑ F. Heller. Eine neue altquartäre Wirbeltierfauna von Erpfingen (Schwäbische Alb). „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie. Abhandlungen”. Abteilung B, Geologie, Paläontologie. 107, s. 1–102, 1958. (niem.). 
  77. ↑ C.W. Hibbard. An Upper Pliocene fauna from Meade County, Kansas. „Transactions of the Kansas Academy of Science”. 40, s. 242, 1938. DOI: 10.2307/3625415. (ang.). 
  78. ↑ D. Jammot: Les insectivores. W: M. Campy, J. Chaline & M. Vuillemey (redaktorzy): La Baume de Gigny: Jura (Gallia préhistoire). Paris: CNRS Éditions, 1989, s. 111–120. ISBN 978-2-222-04345-4. (fr.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ryjówka&oldid=69910740”