Orsza: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 21:18, 8 mar 2011

Szablon:Miasto zagranica infobox Orsza (biał. Орша, Ворша, ros. Орша) – miasto na Białorusi, w obwodzie witebskim, nad Dnieprem, przy ujściu Orszycy. Siedziba rejonu orszańskiego. Około 117,2 tys. mieszkańców (2010).

Historia

Od XIII wieku pod panowaniem książąt litewskich. W 1394 litewski książe Witold Kiejstutowicz osadził tu swego namiestnika. Wkrótce Orsza stała się obok Smoleńska jedną z najważniejszych warowni blokujących dostęp do Rzeczpospolitej od strony Moskwy (w tzw. Bramie Smoleńskiej). W 1501 roku zajęte na krótko przez wojska moskiewskie. Pierwsza ważna bitwa rozegrała się tutaj w 1508 roku.

W dniu 8 września 1514 roku książę Konstanty Ostrogski odniósł w zakolu Dniepru na północny-wschód od Orszy świetne zwycięstwo nad 3-krotnie liczniejszymi wojskami moskiewskimi.

Zdobycie Smoleńska w czerwcu 1514 roku przez wojska Wasyla IV Szujskiego spowodowało, że po rozejmie w 1522 roku granica z państwem moskiewskim przesunęła się na zachód i trzeba było utworzyć nową linię obronną. Dlatego już w latach dwudziestych XVI wieku przystąpiono do rozbudowy fortyfikacji Orszy, która miała przejąć dotychczasową rolę obronną Smoleńska. W celu rozbudowy umocnień w 1551 roku król Zygmunt August zwolnił miasto na 10 lat od płacenia podatków. Powstał wtedy silny kompleks obronny, wyposażony w artylerię. Mury zamkowe miały wysokość 8 metrów i szerokość 2 metrów z 5 basztami, a miasta bronił ziemny wał z 3 bramami^[1]^[2]. Dzięki rozbudowie umocnień odparto kolejne ataki wojsk moskiewskich w latach 1535, 1562, 1564.

W dniu 7 lutego 1564 hetman Mikołaj Radziwiłł Rudy pokonał tutaj wojska moskiewskie. W roku 1566 ustanowiono w Orszy sejmik powiatowy poprzedzający obrady litewskiej Konwokacji (sejmiki odbywały się w Orszy do 1772). W 1580 roku hetman Lew Sapieha ufundował jezuitom drewniany kościół. Latem 1581 roku Orsza stała się centrum obrony organizowanej przez starostę Filona Kmitę Czarnobylskiego przed atakiem gdy moskiewskiej armii Serebriannego.

Orsza straciła swoje militarne znaczenie dzięki odzyskaniu przez Rzeczpospolitą w 1611 roku Smoleńska i zabezpieczeniu jej w ten sposób przed najazdami moskiewskimi. Zyskała jednak dzięki temu pod względem gospodarczym i na początek XVII wieku przypada okres jej największego rozwoju. Miała wtedy 5 tysięcy mieszkańców przez co stała się jednym z większych miast na północnym-wschodzie Rzeczpospolitej. W 1620 roku król Zygmunt III Waza nadał Orszy prawa miejskie magdeburskie. Po 1630 działała tu drukarnia. W dniu 7 maja 1653 roku miasto zniszczył ogromny pożar, po którym król zwolnił Orszę od podatków i stacji żołnierskich na 4 lata. W 1654 wojska moskiewskie rozbiły pod miastem wojska litewskie hetmana Janusza Radziwiłła co spowodowało zajęcie w dniu 11 sierpnia miasta przez wojska Jakowa Czerkaskiego. Orszę odzyskał rotmistrz Krzysztof Stetkiewicz na początku 1655 roku, jednak Moskwa ponownie opanowała miasto w lecie 1655 roku, które było okupowane do grudnia 1659 roku co spowodowało jego wyludnienie i upadek. Po rozejmie w Andruszowie zaczęto odbudowę. Po odpadnięciu od Rzeczypospolitej województwa smoleńskiego, ziemia orszańska została przyłączona w 1667 roku do województwa witebskiego, tworząc odrębny powiat. Szlachta ziemi orszańskiej sejmikowała w Orszy i wysyłała na sejm dwóch posłów i dwóch deputatów do Trybunału. W Orszy znajdowało się starostwo grodowe (obok Witebska). Starostwo orszańskie należało do dóbr królewskich. Dzięki pomocy króla Jana III Sobieskiego jezuici zbudowali w 1690 roku murowany kościół i dwupiętrowe kolegium, a w 1693 powstał tu "Kodeks orszański" będący zbiór dramatów i sztuk teatralnych, popularny w teatrach m.in. Warszawy, Witebska, Nowogródka, Połocka. Jezuici założyli też w Orszy szkołę teatralną i park, który istnieje do dzisiaj. We wrześniu 1708 oddziały cara moskiewskiego Piotra Wielkiego doszczętnie spaliły miasto. Od XVIII w. w mieście zaczyna zamieszkiwać coraz więcej Żydów.

Od czasów Rozbiorów Polski miasto znajdowało się w Rosji. 6 lipca i 20 listopada 1812 roku przez Orszę przechodziły wojska Napoleona. W 1941 roku miasto zostało zajęte przez III Rzeszą Niemiecką. W czasie walk pod Orszą po raz pierwszy Armia Czerwona użyła katiuszy – wydarzenie to upamiętnia tutaj pomnik katiuszy.

Zabytki

Kolegium Jezuitów z XVII w. (odbudowane po 2004 roku)
Klasztor bazylianów – zachował się korpus klasztorny, obecnie budynek mieszkalny. Klasztor fundacji starosty Jana Łepkowskiego, barokowy z lat 1758–1774 został zamknięty w 1831 po skasowaniu unii i przekazany prawosławnym w 1842. Cerkiew p.w. Opieki Matki Boskiej (Pokrowska) zniszczono w 1967.
Klasztor trynitarzy – fundacji Adama i Władysława Sakowiczów z 1714, zamknięty w 1831. Zachował się korpus klasztorny na planie litery L. Obecnie archiwum i budynek mieszkalny. Kościół nie dotrwał do naszych czasów.
Kościół św. Józefa podominikański z 1819 w stylu klasycystycznym. Powstał przy starszym klasztorze dominikanów z 1650 roku fundacji Hieronima Druckiego-Sokolińskiego, który zamknięto po Powstaniu styczniowym w 1863. Kościół zamknięto w 1937 i zamieniono na stajnie i magazyny. Po II wojnie przebudowany na dom kultury. Oddany wiernym w 1990. Obecnie jest to kościół parafialny.
Klasztor Franciszkanów
Klasztor Bernardynów
Zespół kuteińskiego monastyru Bogojawleńskiego – prawosławny klasztor z 1623 fundacji Bogdana Statkiewicza, bogato uposażony przez cara Aleksego.
- Cerkiew św. Trójcy (do 1762 pod wezwaniem Św. Ducha) z I poł XVII w., przebudowana w końcu XVIII wieku i w drugiej połowie XIX wieku. po II wojnie nieczynna, zdewastowana, zwrócona wiernym, w remoncie. Druga drewniana cerkiew klasztorna spłonęła w 1888.
- Klasztor z XVII wieku, obecnie budynek mieszkalny (ruina)
Wzgórze zamkowe w widłach rzek, po zamku został kamienny most nad fosą, na wzgórzu pomnik
Cerkiew Św. Proroka Eliasza
Cemntarz żydowski
dworzec kolejowy

Zabytki niezachowane

Kościół Św. Antoniego (franciszkanów) z XVII w.
Kościół NMP (Bernardynów) z XVII w.
Kościół Św. Michała Archanioła (Jezuitów)
Kościół Trynitarzy
Klasztor Benedyktynek
Cerkiew unicka pw. Opieki Matki Boskiej (Pokrowska)
Klasztor Misjonarzy
Klasztor Mariawitek
Synagoga
Zamek

Galeria

Kościół św. Michała (Jezuitów)
Cerkiew św. Trójcy z 1623
Kościół św. Józefa
Stacja kolejowa
Monastyr
Kościół unicki (zburzony w 1967 r.)

Osobistości

Tadeusz Brzozowski - polski jezuita, dziewiętnasty z kolei generał zakonu jezuitów (swą funkcję sprawował w latach 1814-1820)
Szczepan Hołowczyc - metropolita warszawski, prymas Królestwa Polskiego, biskup sandomierski, polityk
Uładzimir Karatkiewicz – białoruski pisarz, poeta, dramaturg
Lew Wygotski – rosyjski psycholog i pedagog
Tomasz Zan - polski poeta i przyrodnik, pochowany niedaleko miasta w Smolanach

Zobacz też

↑ M. A. Tkaćou, Zamki Belorussii, Mińsk 1987, s. 93-100
↑ R. Umiastowski, Geografia wojenna, s.121-122

Linki zewnętrzne

Orsza, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 598 .

Szablon:Link FA

[1] M. A. Tkaćou, Zamki Belorussii, Mińsk 1987, s. 93-100

[2] R. Umiastowski, Geografia wojenna, s.121-122

[1]

[2]

@@ Linia 38: / Linia 38: @@
 == Historia ==
+Od XIII wieku pod panowaniem książąt litewskich. W 1394 litewski książe [[Witold Kiejstutowicz]] osadził tu swego namiestnika. Wkrótce Orsza stała się obok Smoleńska jedną z najważniejszych warowni blokujących dostęp do Rzeczpospolitej od strony Moskwy (w tzw. [[Brama Smoleńska|Bramie Smoleńskiej]]). W 1501 roku zajęte na krótko przez wojska moskiewskie. Pierwsza ważna bitwa [[Bitwa pod Orszą (1508)|rozegrała się tutaj w 1508 roku]].
-Od XIII wieku pod panowaniem książąt litewskich. W 1394 litewski książe [[Witold Kiejstutowicz]] osadził tu swego namiestnika. Wkrótce Orsza stała się obok Smoleńska jedną z najważniejszych warowni blokujących dostęp do Rzeczpospolitej od strony Moskwy (w tzw. [[Brama Smoleńska|Bramie Smoleńskiej]]). W 1501 roku zajęte na krótko przez wojska moskiewskie. Pierwsza ważna bitwa [[Bitwa pod Orszą (1508)|rozegrała się tutaj w 1508 roku]]. W dniu 8 września 1514 roku książę [[Konstanty Ostrogski (hetman wielki litewski)|Konstanty Ostrogski]] odniósł w zakolu [[Dniepr]]u na północny-wschód od Orszy świetne [[Bitwa pod Orszą (1514)|zwycięstwo nad 3-krotnie liczniejszymi wojskami moskiewskimi]]. Kolejne ataki wojsk moskiewskich zostały odparte w latach 1534 i 1535. W dniu 7 lutego 1564 hetman [[Mikołaj Radziwiłł Rudy]] pokonał tutaj wojska moskiewskie. W roku 1566 ustanowiono w Orszy sejmik powiatowy poprzedzający obrady litewskiej Konwokacji (sejmiki odbywały się w Orszy do 1772). W 1580 roku hetman [[Lew Sapieha]] ufundował jezuitom drewniany kościół. Orsza rozwinęła się znacznie w XVII wieku dzięki odzyskaniu przez Rzeczpospolitą Smoleńska i zabezpieczeniu jej przed najazdami moskiewskimi. Miała wtedy 5 tysięcy mieszkańców przez co stała się jednym z większych miast na północnym-wschodzie Rzeczpospolitej. W 1620 roku król Zygmunt III Waza nadał Orszy prawa miejskie magdeburskie. Po 1630 działała tu drukarnia. W [[1654]] wojska moskiewskie rozbiły pod miastem wojska litewskie hetmana [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusza Radziwiłła]] co spowodowało zajęcie miasta i w jego konsekwencji wyludnienie i upadek miasta. Rzeczpospolita odzyskała miasto w 1660 roku, po czym zaczęła się jego odbudowa. Po odpadnięciu od Rzeczypospolitej [[Województwo smoleńskie|województwa smoleńskiego]], ziemia orszańska została przyłączona w 1667 roku do [[Województwo witebskie|województwa witebskiego]], tworząc odrębny powiat. Szlachta ziemi orszańskiej sejmikowała w Orszy i wysyłała na sejm dwóch posłów i dwóch deputatów do Trybunału. W Orszy znajdowało się [[starostwo grodowe]] (obok Witebska). Starostwo orszańskie należało do dóbr królewskich. Dzięki pomocy króla Jana III Sobieskiego jezuici zbudowali w 1690 roku murowany kościół i dwupiętrowe kolegium, a w 1693 powstał tu "Kodeks orszański" będący zbiór dramatów i sztuk teatralnych, popularny w teatrach m.in. Warszawy, Witebska, Nowogródka, Połocka. Jezuici założyli też w Orszy szkołę teatralną i park, który istnieje do dzisiaj. We wrześniu 1708 oddziały cara moskiewskiego Piotra Wielkiego doszczętnie spaliły miasto. Od XVIII w. w miescie zaczyna zamieszkiwac coraz więcej Żydów.
+W dniu 8 września 1514 roku książę [[Konstanty Ostrogski (hetman wielki litewski)|Konstanty Ostrogski]] odniósł w zakolu [[Dniepr]]u na północny-wschód od Orszy świetne [[Bitwa pod Orszą (1514)|zwycięstwo nad 3-krotnie liczniejszymi wojskami moskiewskimi]].
-Od czasów Rozbiorów Polski miasto znajdowało się w Rosji. 6 lipca i 20 listopada 1812 roku przez Orszę przechodziły wojska Napoleona. W 1941 roku miasto zostało zajęte przez III Rzeszą Niemiecką. W czasie walk pod Orszą po raz pierwszy [[Armia Czerwona]] użyła [[katiusza|katiuszy]] – wydarzenie to upamiętnia tutaj pomnik katiuszy.
+Zdobycie Smoleńska w czerwcu 1514 roku przez wojska [[Wasyl IV Szujski|Wasyla IV Szujskiego]] spowodowało, że po rozejmie w 1522 roku granica z państwem moskiewskim przesunęła się na zachód i trzeba było utworzyć nową linię obronną. Dlatego już w latach dwudziestych XVI wieku przystąpiono do rozbudowy fortyfikacji Orszy, która miała przejąć dotychczasową rolę obronną Smoleńska. W celu rozbudowy umocnień w 1551 roku król [[Zygmunt August]] zwolnił miasto na 10 lat od płacenia podatków. Powstał wtedy silny kompleks obronny, wyposażony w artylerię. Mury zamkowe miały wysokość 8 metrów i szerokość 2 metrów z 5 basztami, a miasta bronił ziemny wał z 3 bramami<ref>M. A. Tkaćou, Zamki Belorussii, Mińsk 1987, s. 93-100</ref><ref>R. Umiastowski, Geografia wojenna, s.121-122</ref>. Dzięki rozbudowie umocnień odparto kolejne ataki wojsk moskiewskich w latach 1535, 1562, 1564.
+W dniu 7 lutego 1564 hetman [[Mikołaj Radziwiłł Rudy]] pokonał tutaj wojska moskiewskie. W roku 1566 ustanowiono w Orszy sejmik powiatowy poprzedzający obrady litewskiej Konwokacji (sejmiki odbywały się w Orszy do 1772). W 1580 roku hetman [[Lew Sapieha]] ufundował jezuitom drewniany kościół. Latem 1581 roku Orsza stała się centrum obrony organizowanej
+przez starostę Filona Kmitę Czarnobylskiego przed atakiem gdy moskiewskiej armii Serebriannego.
+Orsza straciła swoje militarne znaczenie dzięki odzyskaniu przez Rzeczpospolitą w 1611 roku Smoleńska i zabezpieczeniu jej w ten sposób przed najazdami moskiewskimi. Zyskała jednak dzięki temu pod względem gospodarczym i na początek XVII wieku przypada okres jej największego rozwoju. Miała wtedy 5 tysięcy mieszkańców przez co stała się jednym z większych miast na północnym-wschodzie Rzeczpospolitej. W 1620 roku król [[Zygmunt III Waza]] nadał Orszy prawa miejskie magdeburskie. Po 1630 działała tu drukarnia.
+W dniu 7 maja 1653 roku miasto zniszczył ogromny pożar, po którym król zwolnił Orszę od podatków i stacji żołnierskich na 4 lata. W [[1654]] wojska moskiewskie rozbiły pod miastem wojska litewskie hetmana [[Janusz Radziwiłł (hetman wielki litewski)|Janusza Radziwiłła]] co spowodowało zajęcie w dniu 11 sierpnia miasta przez wojska [[Jakow Czerkaski|Jakowa Czerkaskiego]]. Orszę odzyskał rotmistrz Krzysztof Stetkiewicz na początku 1655 roku, jednak Moskwa ponownie opanowała miasto w lecie 1655 roku, które było okupowane do grudnia 1659 roku co spowodowało jego wyludnienie i upadek. Po [[Rozejm andruszowski|rozejmie w Andruszowie]] zaczęto odbudowę. Po odpadnięciu od Rzeczypospolitej [[Województwo smoleńskie|województwa smoleńskiego]], ziemia orszańska została przyłączona w 1667 roku do [[Województwo witebskie|województwa witebskiego]], tworząc odrębny powiat. Szlachta ziemi orszańskiej sejmikowała w Orszy i wysyłała na sejm dwóch posłów i dwóch deputatów do Trybunału. W Orszy znajdowało się [[starostwo grodowe]] (obok Witebska). Starostwo orszańskie należało do dóbr królewskich. Dzięki pomocy króla Jana III Sobieskiego jezuici zbudowali w 1690 roku murowany kościół i dwupiętrowe kolegium, a w 1693 powstał tu "Kodeks orszański" będący zbiór dramatów i sztuk teatralnych, popularny w teatrach m.in. Warszawy, Witebska, Nowogródka, Połocka. Jezuici założyli też w Orszy szkołę teatralną i park, który istnieje do dzisiaj. We wrześniu 1708 oddziały cara moskiewskiego Piotra Wielkiego doszczętnie spaliły miasto. Od XVIII w. w mieście zaczyna zamieszkiwać coraz więcej Żydów.
+Od czasów [[Rozbiory Polski|Rozbiorów Polski]] miasto znajdowało się w Rosji. 6 lipca i 20 listopada 1812 roku przez Orszę przechodziły wojska Napoleona. W 1941 roku miasto zostało zajęte przez III Rzeszą Niemiecką. W czasie walk pod Orszą po raz pierwszy [[Armia Czerwona]] użyła [[katiusza|katiuszy]] – wydarzenie to upamiętnia tutaj pomnik katiuszy.
 == Zabytki ==