Muchomor czerwony: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Wycofano edycje użytkownika 37.47.131.62 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to PG.
Znacznik: Wycofanie zmian
+ka
Linia 71: Linia 71:
== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}

{{Kontrola autorytatywna}}


[[Kategoria:Muchomorowate]]
[[Kategoria:Muchomorowate]]

Wersja z 09:01, 23 paź 2020

Muchomor czerwony
ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

muchomorowate

Rodzaj

muchomor

Gatunek

muchomor czerwony

Nazwa systematyczna
{{{nazwa łacińska}}} (L.) Lam.
Encycl. Méth. Bot. 1: 111 (Paryż, 1783)
[[wikispecies:{{{wikispecies}}}|Systematyka w Wikispecies]]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Młode okazy
Blaszki i trzon
Przekrój owocnika

Muchomor czerwony (Amanita muscaria (L.) Lam.) – gatunek grzybów należący do rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Amanita, Amanitaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)[1].

Po raz pierwszy gatunek ten opisany został przez Karola Linneusza w 1753 r. jako Agaricus muscarius, w 1783 r. Jean-Baptiste Lamarck przeniósł go do rodzaju Amanita nadając mu obecną nazwę. Przez różnych badaczy opisywany był jeszcze pod różnymi nazwami, tak że obecnie ma ponad 40 synonimów łacińskich[2].

Nazwę polską podał Józef Jundziłł w 1830 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako bedłka muchomor, bedłka, muchar czerwony, muchomor pospolity, muchomor zwyczajny[3].

Morfologia

Kapelusz
Średnica do 20 cm. U bardzo młodych okazów kulisty, potem półkulisty, z czasem niskołukowaty, a u starszych okazów płaski i nieco wgłębiony na środku. Powierzchnia gładka, u starszych okazów przy brzegu delikatnie karbowana. Początkowo okryty jest białawą osłoną. Po jej rozerwaniu na kapeluszu pozostają białe lub białożółte łatki. W czasie wilgotnej pogody jest lepki[4].
Blaszki
Białe lub bladożółtawe, brzuchate, gęsto ustawione, wolne[4].
Trzon
Wysokość do 20 cm, grubość do 3 cm. Jest walcowaty, łatwo wyłamujący się, za młodu pełny, potem pusty. Kolor biały lub żółty, posiada obwisły, biały (czasami żółtawy) pierścień. Podstawa bulwiasta, otoczona kilkoma rzędami wałeczkowatych zgrubień i bez wyraźnej pochwy[4].
Miąższ
Biały, kruchy, nie zmienia koloru po uszkodzeniu, bez zapachu i o łagodnym smaku[4].
Wysyp zarodników
Biały. Zarodniki gładkie, elipsowate, o rozmiarach 9‒11 × 6‒9 μm[5].

Występowanie i siedlisko

Gatunek kosmopolityczny szeroko rozprzestrzeniony w strefie klimatu umiarkowanego na całej półkuli północnej, ale występuje także w niektórych rejonach o klimacie ciepłym, np. w Ameryce Środkowej, w Hindukuszu, czy nad Morzem Śródziemnym. Wraz z siewkami sosny jego zarodniki i grzybnia zostały przeniesione w różne inne rejony świata i obecnie pojawia się także w Australii, Nowej Zelandii, Afryce Południowej i Ameryce Południowej[6]. W Europie Środkowej bardzo pospolity[7]. W Polsce również bardzo pospolity[3].

Rośnie na ziemi w różnego typu lasach liściastych, iglastych i mieszanych, szczególnie często pod brzozą brodawkowatą. Owocniki pojawiają się od czerwca do listopada[3].

Znaczenie

We wszystkich atlasach grzybów opisywany jest jako grzyb trujący. Ze względu na charakterystyczny wygląd, do przypadkowych zatruć dochodzi rzadko, najczęściej u dzieci. Bywają zatrucia samobójcze i u osób spożywających ten gatunek grzyba w celach odurzających.

W krajach europejskich używano go w przeszłości jako trucizny na muchę domową, ponieważ po kontakcie z muchomorem muchy padały jak martwe. W rzeczywistości owady są jedynie odurzone – stan ten utrzymuje się przez około 3 dni, lecz w tym czasie domownicy zazwyczaj usuwali nieruchome muchy. Bardzo często muchomory w ten sposób były używane przy tradycyjnych piecach, co powodowało śmiertelne wysuszenie muchy po upadku na rozgrzaną płytę[8][9].

Toksykologia i biologiczne działanie substancji aktywnych

Zawiera muskarynę – trujący alkaloid o działaniu parasympatykomimetycznym, oraz pochodne 3-hydroksyizoksazolu, kwas ibotenowy i muscymol (panteryna C4H6N2O2). Wieland i Motzel w 1953 zidentyfikowali bufoteninę jako substancję halucynogenną, żadne późniejsze badania jednak nie potwierdziły jej obecności w muchomorach; współcześnie uważa się, że jej nie zawierają[10].

Głównym trującym składnikiem wbrew łacińskiej nazwie grzyba, nie jest muskaryna, lecz kwas ibotenowy[7]. Muskaryna występuje w muchomorze czerwonym w znikomej ilości (około 0,0002%)[8]. Kwas ibotenowy jest nietrwały i podczas dekarboksylacji przechodzi w mniej szkodliwy muscymol. Dlatego właśnie świeże osobniki są znacznie bardziej trujące niż suche. Ze względu na przeciwstawne działanie składników toksycznych objawy zatrucia są mniej wyrażone. Zmiany świadomości czy objawy zatrucia zaczynają się od 30 minut do 2 godzin po spożyciu i są podobne do objawów wynikających z konsumpcji roślin atropijnych mianowicie Datura stramonium, Atropa belladonna i Hyoscyamus niger.

Podczas kontrolowanych badań u różnych ludzi zanotowano różne objawy, najczęściej stan zmęczenia, pomieszanie postrzegania przestrzennego, wizualnego i utrata poczucia czasu (także u niektórych odczucie że czas wcale nie płynie), suchość w ustach, rozszerzenie źrenic i pocenie się. Artykuły naukowe nie są zgodne czy późniejsze objawy dotyczące rozdrażnienia układu pokarmowego i inne typowe reakcje organizmu na zatrucie są charakterystyczne dla zatrucia substancjami zawartymi w grzybie. Tak czy inaczej u niektórych ludzi były notowane wymioty, biegunka, duszność oraz zwolnienie (a czasami przyspieszenie) tętna. Żadne uszkodzenia organów wewnętrznych nie były nigdy zanotowane, chociaż podejrzewa się, że mogą powstać zmiany patologiczne w mózgu gdy grzyb jest zażywany często. Po dwóch godzinach po zażyciu człowiek staje się bardzo senny, najczęściej zasypia głębokim i malowniczym snem który trwa średnio 8 godzin. Wszystkie efekty po spożyciu najczęściej zanikają po 24 godzinach. Biologiczne efekty zależą od czasu zebrania tych grzybów. Te zebrane w późniejszych miesiącach jesieni powodują więcej mdłości i są mniej narkotyczne niż te zebrane we wcześniejszych miesiącach. Różnica w stężeniu różnych substancji indywidualnych grzybów jest wielka, a co za tym idzie potencjał toksykologiczny i halucynogenny grzyba. Efektywna dawka dla myszy to 2,5 mg/kg, a dla szczurów 3,5 mg/kg. Generalnie szacuje się, że śmiertelna dawka surowego grzyba dla człowieka to 15 średniej wielkości okazów.

Śmiertelne ofiary zatrucia po zjedzeniu muchomora czerwonego są bardzo rzadkie i często przypisywane konsumpcji muchomora plamistego, który jest najbardziej zbliżonym w wyglądzie gatunkiem, a różnica w składzie chemicznym obu jest wielka, szczególnie pod względem zawartości muskaryny i kwasu ibotenowego[11]

Grzyb ten bioakumuluje pierwiastek chemiczny wanad, w stężeniach nawet 400 razy wyższych niż te zazwyczaj odkrywane w glebie. Wanad istnieje w grzybie pod postacią amawadinu, związku złożonego o wzorze Ca(H2O)5 [V{NO[CH(CH3)CO2]2}2]2. Funkcje biologiczne tego składnika w grzybie, jak i efekty wywierane na organizm zwierzęcy są jak dotąd niezbadane[12][13].

Leczenie polega na wykonaniu płukania żołądka, administracji węgla aktywowanego oraz leczeniu objawowym, najlepiej w ośrodku intensywnej terapii. Nie ma specyficznej odtrutki[14].

Znaczenie kulturowe

  • Plemiona syberyjskie oraz Indianie Ameryki Południowej spożywali muchomora czerwonego do wprowadzania się w stan mistycznego transu[7].
  • Stawiano również hipotezy, że był on składnikiem napojów: soma wymienianego w Wedach i haoma, używanego przez Persów.
  • Olga Tokarczuk poświęciła muchomorowi sporo uwagi w swojej książce „Dom dzienny, dom nocny” (1998), gdzie przywołuje jego halucynogenne właściwości.

Gatunki podobne

Może być pomylony z muchomorem królewskim (Amanita regalis), który ma brunatny kolor, blaszki żółte i rośnie tylko pod świerkami[4] lub z muchomorem cesarskim, ale ma on jaśniejszy, pomarańczowożółty kolor, trzon i blaszki żółte i bulwę trzonu otoczoną pochwą[15]. Bardzo młode okazy muchomora czerwonego, niemające jeszcze łatek, mogą być pomylone z gołąbkiem winnym (Russula xerampelina)[7].

Przypisy

  1. ↑ a b Index Fungorum. [dostęp 2013-09-15]. (ang.).
  2. ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).
  3. ↑ a b c Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
  4. ↑ a b c d e Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
  5. ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
  6. ↑ Geml J.; Laursen G.A.; O’Neill K.; Nusbaum H.C.; Taylor D.L. (January 2006). Beringian origins and cryptic speciation events in the fly agaric (Amanita muscaria). Molecular Ecology 15 (1): 225–39.
  7. ↑ a b c d Andreas Gminder: Atlas grzybów jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
  8. ↑ a b Albert Pilát, Otto Ušák: Mały atlas grzybów. Warszawa: PWRiL, 1977.
  9. ↑ Praca zbiorowa: Leksykon grzybów. Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk – Inwestycje, 2006. ISBN 3-89836-604-9.
  10. ↑ Psychoactive Amantas. [dostęp 2012-01-19].
  11. ↑ Michelot D., Melendez-Howell L.M. Amanita muscaria: chemistry, biology, toxicology, and ethnomycology. „Mycological Research”. 107 (Pt 2), s. 131–146, 2003. DOI: 10.1017/S0953756203007305. PMID: 12747324. (ang.). 
  12. ↑ C. David Garner i inni, Investigations of Amavadin, „Journal of Inorganic Biochemistry”, 1–2, 2000, s. 17–20, DOI: 10.1016/S0162-0134(00)00034-9 [dostęp 2016-01-31].
  13. ↑ Dieter Rehder, The role of vanadium in biology, „Metallomics”, 5, s. 730–742, DOI: 10.1039/c4mt00304g [dostęp 2016-01-31] (ang.).
  14. ↑ Tadeusz Chmielewski: Farmakologia. PZWL: 1966.
  15. ↑ Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Muchomor_czerwony&oldid=61162840”