Amanita: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Literówki
WP:SK, ka
Linia 27: Linia 27:
[[Plik:2006-08-09 Amanita citrina 46465 cropped.jpg|thumb|180px|[[Muchomor cytrynowy]]]]
[[Plik:2006-08-09 Amanita citrina 46465 cropped.jpg|thumb|180px|[[Muchomor cytrynowy]]]]


'''''Amanita''''' Pers. ('''muchomor''') – rodzaj grzybów z rodziny [[muchomorowate|muchomorowatych]] (''Amanitaceae'')<ref name=if>{{Cytuj stronę |url= http://www.indexfungorum.org/names/NamesRecord.asp?RecordID=17045|tytuł= Index Fungorum|data dostępu = 2013-09-15|język=en}}</ref>.
'''''Amanita''''' Pers. ('''muchomor''') – rodzaj grzybów z rodziny [[muchomorowate|muchomorowatych]] (''Amanitaceae'')<ref name=if>{{Cytuj stronę |url= http://www.indexfungorum.org/names/NamesRecord.asp?RecordID=17045|tytuł= Index Fungorum|data dostępu = 2013-09-15|język=en}}</ref>.


== Systematyka i nazewnictwo ==
== Systematyka i nazewnictwo ==
Linia 38: Linia 38:


== Niektóre gatunki ==
== Niektóre gatunki ==
W rodzaju ''Amanita'' do 2018 roku opisano 952 gatunki podzielone na 2 podrodzaje: ''Amanita podzielony na sekcje Amanita, Caesareae'' i ''Vaginatae'' oraz ''Lepidella'' podzielony na sekcje ''Validae'', ''Phalloidae'', ''Amidella'' i ''Lepidella.'' Sekcja ''Lepidella'' czasami oddzielana jest jako osobny rodzaj ''Saproamanita''<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Sections of the genus Amanita – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella |data dostępu = 2018-07-17 |opublikowany = www.amanitaceae.org |url = http://www.amanitaceae.org/?Sections+of+Amanita |język = en}}</ref>
W rodzaju ''Amanita'' do 2018 roku opisano 952 gatunki podzielone na 2 podrodzaje: ''Amanita podzielony na sekcje Amanita, Caesareae'' i ''Vaginatae'' oraz ''Lepidella'' podzielony na sekcje ''Validae'', ''Phalloidae'', ''Amidella'' i ''Lepidella.'' Sekcja ''Lepidella'' czasami oddzielana jest jako osobny rodzaj ''Saproamanita''<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Sections of the genus Amanita – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella |data dostępu = 2018-07-17 |opublikowany = www.amanitaceae.org |url = http://www.amanitaceae.org/?Sections+of+Amanita |język = en}}</ref>.


'''<big>Podrodzaj</big> <big>''Amanita''</big>'''
'''<big>Podrodzaj</big> <big>''Amanita''</big>'''
Linia 77: Linia 77:


* ''[[Amanita argentea]]'' Huijsman 1959
* ''[[Amanita argentea]]'' Huijsman 1959
*''[[Amanita alseides]]'' Hanss 2020
* ''[[Amanita alseides]]'' Hanss 2020
* ''Amanita battarrae'' (Boud.) Bon 1985 – [[muchomor oliwkowy]]
* ''Amanita battarrae'' (Boud.) Bon 1985 – [[muchomor oliwkowy]]
* ''[[Amanita betulae]]'' Neville & Poumarat 2004
* ''[[Amanita betulae]]'' Neville & Poumarat 2004
* ''Amanita ceciliae'' (Berk. & Broome) Bas 1984 – [[muchomor złotawy]]
* ''Amanita ceciliae'' (Berk. & Broome) Bas 1984 – [[muchomor złotawy]]
*''[[Amanita cistetorum]]'' Contu & Pacioni 1998
* ''[[Amanita cistetorum]]'' Contu & Pacioni 1998
*''[[Amanita coryli]]'' Neville & Poumarat 2009
* ''[[Amanita coryli]]'' Neville & Poumarat 2009
* ''Amanita crocea'' (Quél.) Singer 1951 – [[muchomor żółtawy]]
* ''Amanita crocea'' (Quél.) Singer 1951 – [[muchomor żółtawy]]
* ''[[Amanita dryophila]]'' Consiglio & Contu 1999
* ''[[Amanita dryophila]]'' Consiglio & Contu 1999
* ''[[Amanita flavescens]]'' (E.-J. Gilbert & S. Lundell) Contu 1988
* ''[[Amanita flavescens]]'' (E.-J. Gilbert & S. Lundell) Contu 1988
* ''Amanita friabilis'' (P. Karst.) Bas 1974) – [[muchomor olszynowy]]
* ''Amanita friabilis'' (P. Karst.) Bas 1974) – [[muchomor olszynowy]]
*''Amanita fulva'' Fr. 1815 – [[muchomor rdzawobrązowy]]
* ''Amanita fulva'' Fr. 1815 – [[muchomor rdzawobrązowy]]
*''[[Amanita fulvoides]]'' Neville & Poumarat 2009
* ''[[Amanita fulvoides]]'' Neville & Poumarat 2009
*''[[Amanita huijsmanii]]'' F. Massart & Rouzeau 1990
* ''[[Amanita huijsmanii]]'' F. Massart & Rouzeau 1990
*''[[Amanita lactea]]'' Malençon, Romagn. & D.A. Reid 1968
* ''[[Amanita lactea]]'' Malençon, Romagn. & D.A. Reid 1968
*''Amanita lividopallescens'' (Secr. ex Boud.) Kühner & Romagn. – [[muchomor szaropłowy]]
* ''Amanita lividopallescens'' (Secr. ex Boud.) Kühner & Romagn. – [[muchomor szaropłowy]]
*''Amanita mairei'' Foley 1949 – [[muchomor srebrzysty]]
* ''Amanita mairei'' Foley 1949 – [[muchomor srebrzysty]]
*''Amanita nivalis'' Grev. 1821 – [[muchomor alpejski]]
* ''Amanita nivalis'' Grev. 1821 – [[muchomor alpejski]]
*''[[Amanita olivaceogrisea]]'' Kalamees 1986
* ''[[Amanita olivaceogrisea]]'' Kalamees 1986
*''[[Amanita pachyvolvata]]'' (Bon) Krieglst. 1984
* ''[[Amanita pachyvolvata]]'' (Bon) Krieglst. 1984
*''[[Amanita pekeoides]]'' G.S. Ridl. 1991
* ''[[Amanita pekeoides]]'' G.S. Ridl. 1991
*''[[Amanita praelongipes]]'' Kärcher & Contu 2000
* ''[[Amanita praelongipes]]'' Kärcher & Contu 2000
*''[[Amanita punctata]]'' (Cleland & Cheel) D.A. Reid 1980
* ''[[Amanita punctata]]'' (Cleland & Cheel) D.A. Reid 1980
*''[[Amanita simulans]]'' Contu 1999
* ''[[Amanita simulans]]'' Contu 1999
*''[[Amanita spadicea]]'' Pers. 1797
* ''[[Amanita spadicea]]'' Pers. 1797
*''Amanita submembranacea'' (Bon) Gröger 1979 – [[muchomor brązowooliwkowy]]
* ''Amanita submembranacea'' (Bon) Gröger 1979 – [[muchomor brązowooliwkowy]]
*''[[Amanita umbrinolutea]]'' (Secr. ex Gillet) Bataille 1910
* ''[[Amanita umbrinolutea]]'' (Secr. ex Gillet) Bataille 1910
*''Amanita vaginata'' (Bull.) Lam. 1783 – [[muchomor szarawy]]
* ''Amanita vaginata'' (Bull.) Lam. 1783 – [[muchomor szarawy]]


<big>'''Podrodzaj ''Lepidella'''''</big>
<big>'''Podrodzaj ''Lepidella'''''</big>
Linia 114: Linia 114:


* ''[[Amanita australis]]'' G. Stev. 1962
* ''[[Amanita australis]]'' G. Stev. 1962

* ''[[Amanita brunnescens]]'' G.F. Atk. 1918
* ''[[Amanita brunnescens]]'' G.F. Atk. 1918
* ''Amanita citrina'' (Schaeff.) Pers. – [[muchomor cytrynowy]]
* ''Amanita citrina'' (Schaeff.) Pers. – [[muchomor cytrynowy]]
Linia 137: Linia 136:


* ''[[Amanita boudieri]]'' Barla 1887
* ''[[Amanita boudieri]]'' Barla 1887

* ''Amanita echinocephala'' (Vittad.) Quél. 1872) – [[Amanita echinocephala|muchomor jeżowaty]]
* ''Amanita echinocephala'' (Vittad.) Quél. 1872) – [[Amanita echinocephala|muchomor jeżowaty]]
* ''[[Amanita inopinata]]'' D.A. Reid & Bas 1987
* ''[[Amanita inopinata]]'' D.A. Reid & Bas 1987
Linia 151: Linia 149:
* ''[[Amanita solitaria]]'' (Bull.) Fr. 1836
* ''[[Amanita solitaria]]'' (Bull.) Fr. 1836
* ''Amanita strobiliformis'' (Paulet ex Vittad.) Bertill. 1866 – [[muchomor szyszkowaty]]
* ''Amanita strobiliformis'' (Paulet ex Vittad.) Bertill. 1866 – [[muchomor szyszkowaty]]

* ''[[Amanita vittadinii]]'' (Moretti) Sacc. 1887
* ''[[Amanita vittadinii]]'' (Moretti) Sacc. 1887


Linia 158: Linia 155:
Ogólny wygląd podobny do sekcji Lepidella, z tą różnicą, że bulwa zawsze jest pokryta grubą wielowarstwową pochwą o różnym kształcie. Trzon u dorosłych owocników nie posiada pierścienia. Miąższ barwi się na pomarańczowo lub brązowo przy uszkodzeniu. Grzyby trujące<ref name=":0" />.
Ogólny wygląd podobny do sekcji Lepidella, z tą różnicą, że bulwa zawsze jest pokryta grubą wielowarstwową pochwą o różnym kształcie. Trzon u dorosłych owocników nie posiada pierścienia. Miąższ barwi się na pomarańczowo lub brązowo przy uszkodzeniu. Grzyby trujące<ref name=":0" />.


* ''[[Amanita curtipes]]'' E.-J. Gilbert 1941
*''[[Amanita curtipes]]'' E.-J. Gilbert 1941
*''[[Amanita grisea]]'' Massee & Rodway 1901
* ''[[Amanita grisea]]'' Massee & Rodway 1901
*''[[Amanita ponderosa]]'' Malençon & R. Heim, Bull 1944
* ''[[Amanita ponderosa]]'' Malençon & R. Heim, Bull 1944
*''[[Amanita proxima]]'' Dumée 1916
* ''[[Amanita proxima]]'' Dumée 1916
*''[[Amanita volvata]]'' (Peck) 1898
* ''[[Amanita volvata]]'' (Peck) 1898


<small>Wykaz gatunków (nazwy naukowe) na podstawie ''[[Index Fungorum]]''. Obejmuje on wszystkie gatunki występujące w Polsce i niektóre inne. Uwzględniono tylko gatunki zweryfikowane o potwierdzonym statusie<ref>{{Cytuj stronę |url= http://www.indexfungorum.org/names/Names.asp |tytuł= Index Fungorum (gatunki)|data dostępu = 2013-10-20|język=en}}</ref>. Nazwy polskie według checklist [[Władysław Wojewoda|Władysława Wojewody]]<ref name=checklist/></small>.
<small>Wykaz gatunków (nazwy naukowe) na podstawie ''[[Index Fungorum]]''. Obejmuje on wszystkie gatunki występujące w Polsce i niektóre inne. Uwzględniono tylko gatunki zweryfikowane o potwierdzonym statusie<ref>{{Cytuj stronę |url= http://www.indexfungorum.org/names/Names.asp |tytuł= Index Fungorum (gatunki)|data dostępu = 2013-10-20|język=en}}</ref>. Nazwy polskie według checklist [[Władysław Wojewoda|Władysława Wojewody]]<ref name=checklist/></small>.


== Znaczenie ==
== Znaczenie ==
Linia 178: Linia 175:
== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy}}

{{Kontrola autorytatywna}}


[[Kategoria:Muchomorowate]]
[[Kategoria:Muchomorowate]]

Wersja z 09:05, 23 paź 2020

Muchomor
ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

muchomorowate

Rodzaj

muchomor

Nazwa systematyczna
{{{nazwa łacińska}}} Pers
Tent. disp. meth. fung.: 65 (Lipsk, 1797)
[[wikispecies:{{{wikispecies}}}|Systematyka w Wikispecies]]
Multimedia w Wikimedia Commons
Muchomor plamisty
Muchomor zielonawy (sromotnikowy)
Muchomor cesarski)
Muchomor czerwieniejący
Muchomor jadowity
Muchomor szorstki
Muchomor mglejarka
Muchomor cytrynowy

Amanita Pers. (muchomor) – rodzaj grzybów z rodziny muchomorowatych (Amanitaceae)[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji: Amanitaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi (według Index Fungorum)[1].

Nazwę polską podał Feliks Berdau w 1876 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym należące do tego rodzaju gatunki opisywane też były jako bedłka, muchomorka, mglejarka i muchomór[2]. Synonimów łacińskich jest 25[3].

Charakterystyka

Owocniki: młode – kuliste, chronione osłoną całkowitą, jej resztki pozostają w części gatunków u dorosłych osobników w postaci łatek na kapeluszu i pochwy u podstawy, występuje również osłona częściowa, której pozostałością jest pierścień (pierścień nie występuje u wszystkich gatunków). Występują w lasach, tworzą mikoryzę z drzewami[4][5].

Niektóre gatunki

W rodzaju Amanita do 2018 roku opisano 952 gatunki podzielone na 2 podrodzaje: Amanita podzielony na sekcje Amanita, Caesareae i Vaginatae oraz Lepidella podzielony na sekcje Validae, Phalloidae, Amidella i Lepidella. Sekcja Lepidella czasami oddzielana jest jako osobny rodzaj Saproamanita[6].

Podrodzaj Amanita

Podrodzaj Amanita obejmuje gatunki z zarodnikami nie amyloidalnymi (nie reagującymi na odczynnik Melzera)

Sekcja Amanita

Gatunki z sekcji Amanita cechują się owocnikiem wyrastającym z czubka początkowego jajowatego primordium w postaci bulwy, która wraz ze wzrostem zanika. Pochwa bywa szczątkowa. Gatunki toksyczne dla człowieka, o działaniu podobnym do muchomora czerwonego.[7]

Sekcja Caesareae

W gatunkach z sekcji Caesareae owocnik zaczyna się pojawiać pośrodku primordium. Trzon bez bulwy, z wyraźnym pierścieniem i dużą pochwą. Kapelusz posiada na brzegu wyraźne prążkowanie. Charakterystyczny jest sposób przyłączenia trzonu do dna pochwy. Gatunki w większości należą do smacznych grzybów jadalnych[8].

Sekcja Vaginatae

Owocniki podobne w budowie do sekcji Caesareae, lecz nie posiadają pierścienia ani przyłącza na dnie[9]. Gatunki w tej sekcji zawierają toksyny, które jednak po silnym podgrzaniu rozkładają się. Większość gatunków uważana za jadalne o niskiej wartości[10]. Jest bardzo liczną sekcją, wiele jej gatunków da się odróżnić jedynie przy bardzo dogłębnej analizie.

Podrodzaj Lepidella

Podrodzaj Lepidella obejmuje gatunki z zarodnikami amyloidalnymi (reagującymi na odczynnik Melzera)

Sekcja Validae

Gatunki z tej sekcji posiadają wygląd podobny do sekcji Amanita, jednak pochwa praktycznie zawsze jest szczątkowa. Koniec trzonu z bulwą, kapelusz zazwyczaj posiada cętki, a jego brzeg nigdy nie jest prążkowany Gatunki z tej sekcji zawierają toksyny hemolityczne, które w niektórych gatunkach rozkładają się przy gotowaniu[6].

Sekcja Phalloidae

W tej sekcji wszystkie gatunki posiadają pierścień oraz bulwę na końcu trzonu okrytą pochwą o różnym charakterze. Brzeg kapelusza nie jest prążkowany nawet u młodych owocników. Wszystkie gatunki są silnie trujące[6].

Sekcja Lepidella (Saproamanita)

Gatunki należące do sekcji Lepidella mają prążkowany brzeg kapelusza ze zwisającymi pozostałościami primordium. Owocnik podobnie jak w sekcji Amanita rozwija się ze szczytu bulwy, jednak tutaj jest ona zdecydowanie większa i nie zanika. Jest jedyną sekcją zawierającą gatunki saprotroficzne stąd czasami oddziela się ją jako osobny rodzaj. Zawiera zarówno gatunki jadalne i trujące[6].

Sekcja Amidella

Ogólny wygląd podobny do sekcji Lepidella, z tą różnicą, że bulwa zawsze jest pokryta grubą wielowarstwową pochwą o różnym kształcie. Trzon u dorosłych owocników nie posiada pierścienia. Miąższ barwi się na pomarańczowo lub brązowo przy uszkodzeniu. Grzyby trujące[6].

Wykaz gatunków (nazwy naukowe) na podstawie Index Fungorum. Obejmuje on wszystkie gatunki występujące w Polsce i niektóre inne. Uwzględniono tylko gatunki zweryfikowane o potwierdzonym statusie[11]. Nazwy polskie według checklist Władysława Wojewody[2].

Znaczenie

Wiele muchomorów zawiera toksyny, nieraz bardzo silne, jak alfa-amanityna występująca w muchomorze zielonawym. Niektóre z alkaloidów muchomorów mają właściwości halucynogenne, jak muscymol w muchomorze czerwonym[4].

Większość gatunków niejadalnych i trujących, niektóre śmiertelnie (niebezpieczny muchomor sromotnikowy Amanita phalloides), są też gatunki jadalne. Dawniej muchomory stosowano do trucia much stąd nazwa mucho-mor. "Skórka" kapelusza muchomora, ze względu na odurzające działanie niewielkich dawek, wykorzystywana jest jako narkotyk. Z muchomorów czerwonych ludy syberyjskie przygotowywały odurzający napój, używany przez szamanów. W lecznictwie ludowym na polskiej wsi muchomory zalane spirytusem lub denaturatem były wykorzystywane do nacierania miejsc bolących z powodu reumatyzmu[12].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Index Fungorum. [dostęp 2013-09-15]. (ang.).
  2. ↑ a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
  3. ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).
  4. ↑ a b Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda: Grzyby i ich oznaczanie. Warszawa: PWRiL, 1985. ISBN 83-09-00714-0.
  5. ↑ Andreas Gminder: Atlas grzybów jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
  6. ↑ a b c d e Sections of the genus Amanita – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella [online], www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-17] (ang.).
  7. ↑ section Amanita – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella [online], www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-18] (ang.).
  8. ↑ section Caesareae – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella [online], www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-18] (ang.).
  9. ↑ section Vaginatae – Amanitaceae.org – Taxonomy and Morphology of Amanita and Limacella [online], www.amanitaceae.org [dostęp 2018-07-18] (ang.).
  10. ↑ Ewald Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Stefan Łukomski (tłum.), Warszawa: Klub dla Ciebie – Bauer-Weltbild Media, 2006, s. 426, ISBN 83-7404-513-2, OCLC 836313700.
  11. ↑ Index Fungorum (gatunki). [dostęp 2013-10-20]. (ang.).
  12. ↑ Adam Paluch: Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1988, s. 99. ISBN 83-229-0254-9.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Amanita&oldid=61162850”