Rada (sowiet)

Rada (ros. cовет^{wymawia się}[sawiét], co znaczy „rada”) – nazwa dla różnych organów przedstawicielskich w ZSRR i w niektórych z państw satelickich. Pierwotnie termin ten odnosił się do lokalnych rad robotniczych, chłopskich i żołnierskich, na początku dwudziestego wieku, w okresie ostatnich lat dynastii Romanowów.

Bolszewicy połączyli ideę Rady z komunizmem. W ramach tego systemu pracownicy, jednostki wojskowe, rejony i gminy wybierały lokalnych przedstawicieli administracyjnych. Te z kolei wybierały delegatów na poziomie bezpośrednio nad nim itd., aż do najwyższych poziomów państwowych.

Według niektórych krytycznych naukowców (również rosyjskich) Rady na wszystkich poziomach w ZSRR nie miały realnej władzy i służyły wyłącznie funkcjom dekoracyjnym.

Etymologia

Rosyjski rzeczownik sowiet, jak i jego polskie tłumaczenie rada (zresztą nawet w ukraińskim cовет to рада) i przymiotnik od niego utworzony wymaga szerszego wytłumaczenia. W 1934 r. celem wyeliminowania rusycyzmu sowiet przyjęto w Polsce jego tłumaczenie Wiktora Sukiennickiego na Radę, a przymiotnik sowiecki na radziecki, który nota bene był staropolskim przymiotnikiem odnoszącym się do radnego, rajcy, rady, zwłaszcza rady miasta, stąd np. stalle radzieckie z XVII w., w krakowskim Kościele Mariackim. Po wojnie oficjalnie w PRL słowa sowiecki nie używano, ze względu na jego pejoratywne kojarzenie się (natomiast w pismach drugiego obiegu używano przeważnie właśnie jego), stąd Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, popularnie zwany Związkiem Radzieckim, czy Krajem Rad. Obecnie obie formy są w użyciu.

Samo słowo sowiet to derywat od prasłowiańskiego větъ „rada”, należącego do tzw. zgodności irańsko~bałto-słowiańskich. Słowo to miało i ma liczne derywaty w w/w rodzinie języków: prasłowiańskie *větje „zjazd, wiec”, větiti „radzić”, staroruskie větъ, rosyjskie soviet, dogovor „rada, zgoda”, staro-cerkiewno-słowiańskie (s-c-s) větъ=greckie βουλή („parlament, pakt”), věšte, staroruskie věče, polskie wiec, staropolskie wiece, s-c-s věštati -ajǫ, rosyjskie otviétit’, otviečát’ „odpowiedzieć”, polskie obiecać, litewskie dialektalne vaitenù „osądzam”, staropruskie waitiāt „mówić”, awestyjskie vaēθ- „sądowy”, vaēθā- „wyrok”. Obecnie rada (w znaczeniu zarówno porady, jak i organu przedstawicielskiego) w następujących językach słowiańskich występuje w formie pokrewnej rosyjskiego: białoruskie cавет/sawiet, słoweńskie svet, serbskie cавет/sawet, macedońskie cоветот/sowetot, bułgarskie съвет/sywet.

Pierwsze Rady

Podczas pierwszej rewolucji rosyjskiej 1905–1906, w październiku 1905 w Petersburgu wybucha spontaniczny robotniczy strajk generalny. Rosyjski rewolucjonista, Lew Trocki wysuwa się na funkcję przewodniczącego Sowieckiej Rady Piotrogrodzkiej.

W lutym 1917 roku Car znikł z rosyjskiej sceny politycznej, co stworzyło próżnię władzy, o jej przejęcie walczą Rząd Tymczasowy i Piotrogrodzka Rada. W całym kraju robotnicy, chłopi i żołnierze tworzą Rady. W czerwcu 1917 przedstawiciele Rad po raz pierwszy zbierają się na ogólnokrajowym Zjeździe Rad. Na Ukrainie powstaje Ukraińska Centralna Rada.

Początkowo Rady składały się w większości z socjalistycznych rewolucjonistów i mieńszewików. Jednak bolszewicy na skutek haseł typu „Cała władza w ręce Rad”, uzyskiwali szybkie poparcie społeczne. We wrześniu 1917 r. bolszewicy opanowują władzę w Piotrogrodzie a jej przewodniczącym zostaje Trocki. 25 października (7 listopada, według kalendarza gregoriańskiego), rewolucja październikowa staje się rzeczywistością, władza sowiecka (radziecka) zostaje proklamowana tego samego wieczoru – na drugim ogólnorosyjskim zjeździe Rad.

Rady w czasach ZSRR

Pierwsza sowiecka konstytucja została przyjęta w lipcu 1918 roku i doprowadziła do utworzenia RFSRR. Na jej mocy we Wszechrosyjskim zjeździe wzięli udział przedstawiciele lokalnych Rad. Zjazd po raz pierwszy dokonał wyboru Komitetu Wykonawczego i Rady Komisarzy Ludowych. Zasada ta została utrzymana w Konstytucji i w 1924 weszła w życie, dzięki czemu w ciągu następnych dwóch lat, powstał Związek Radziecki.

Zasady władzy Rewolucyjnej Rady w ramach systemu państwowego w ZSRR zakończyły się po Konstytucji z 1936 roku. Od tego momentu, lokalne sowieckie organy przedstawicielskich z różnych poziomów wybierały bezsilne w rzeczywistości parlamenty. Najwyższym organem ustawodawczym w Związku Radzieckim została Rada Najwyższa ZSRR.

Rady po rozpadzie ZSRR

Po upadku Związku Radzieckiego pod koniec 1991 system Rad został w 1993 rozwiązany przez prezydenta Jelcyna i został zastąpiony systemem Federacji Rosyjskiej.

Zobacz też

• Rada narodowa (PRL)