Sfaleryt: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Nie podano opisu zmian |
|||
Linia 28: | Linia 28: | ||
|wikisłownik = sfaleryt |
|wikisłownik = sfaleryt |
||
}} |
}} |
||
'''Sfaleryt''' ('''blenda cynkowa''') – [[minerał]] z gromady [[Siarczki|siarczków]]. Bardzo pospolity i szeroko rozpowszechniony. |
'''Sfaleryt''' ('''blenda cynkowa''') – [[minerał]] z gromady [[Siarczki|siarczków]]. Bardzo pospolity i szeroko rozpowszechniony. |
||
Linia 34: | Linia 33: | ||
== Właściwości == |
== Właściwości == |
||
Tworzy kryształy izometryczne ([[tetraedr]]y lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia oraz charakterystyczne prążki na ścianach kryształów. Występuje w formie [[skupienia minerałów|skupień]] zbitych, ziarnistych, pylastych ( |
Tworzy kryształy izometryczne ([[tetraedr]]y lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia oraz charakterystyczne prążki na ścianach kryształów. Występuje w formie [[skupienia minerałów|skupień]] zbitych, ziarnistych, pylastych (– brunckit), nerkowatych, naciekowych i skorupowych. Razem z [[wurcyt]]em stanowi odmianę polimorficzną siarczku cynku. Jest kruchy, przezroczysty, zawiera domieszki żelaza, [[kadm]]u, [[mangan]]u, [[tal]]u, [[ind]]u, [[ołów|ołowiu]], [[srebro|srebra]]. |
||
== Odmiany == |
== Odmiany == |
||
Linia 54: | Linia 53: | ||
== Zastosowanie == |
== Zastosowanie == |
||
* źródło cynku (67% Zn). |
* źródło cynku (67% Zn). |
||
* źródło kadmu, srebra |
* źródło kadmu, srebra (też indu, galu) |
||
* poszukiwany przez kolekcjonerów |
* poszukiwany przez kolekcjonerów |
||
* dobrze wykształcone kryształy są wykorzystywane w jubilerstwie |
* dobrze wykształcone kryształy są wykorzystywane w jubilerstwie |
||
Linia 63: | Linia 62: | ||
Przy pocieraniu o niepolerowaną płytkę [[porcelana|porcelanową]] sfaleryt wydziela zapach [[siarkowodór|siarkowodoru]]. |
Przy pocieraniu o niepolerowaną płytkę [[porcelana|porcelanową]] sfaleryt wydziela zapach [[siarkowodór|siarkowodoru]]. |
||
Dawniej, gdy [[cynk]] nie był znany, górnicy sascy nazywali sfaleryt ''blendą'', czyli rudą, która mami i zwodzi – obiecuje [[Metale|metal]] a nie daje go. |
Dawniej, gdy [[cynk]] nie był znany, górnicy sascy nazywali sfaleryt ''blendą'', czyli rudą, która mami i zwodzi – obiecuje [[Metale|metal]], a nie daje go. |
||
Specjalista górniczy [[Georgius Agricola|Agricola]] w XVI w. uważał sfaleryt za kruszec [[ołów|ołowiu]]. Dopiero w XVIII w. [[Szwecja|szwedzki]] chemik [[Georg Brandt (chemik)|Georg Brandt]] rozpoznał w nim ważny kruszec [[cynk]]u. |
Specjalista górniczy [[Georgius Agricola|Agricola]] w XVI w. uważał sfaleryt za kruszec [[ołów|ołowiu]]. Dopiero w XVIII w. [[Szwecja|szwedzki]] chemik [[Georg Brandt (chemik)|Georg Brandt]] rozpoznał w nim ważny kruszec [[cynk]]u. |
||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* {{cytuj książkę | |
* {{cytuj książkę |autor = Rudolf Ďuda, Luboš Reil |tytuł = Wielka Encyklopedia Minerałów |wydawca = Elipsa 2 |miejsce = Warszawa |data = 1994 |isbn = 83-86013-00-1}} |
||
[[Kategoria:Siarczki (minerały)]] |
[[Kategoria:Siarczki (minerały)]] |
Wersja z 22:50, 22 kwi 2020
[[Plik:{{{grafika}}}|240x240px|alt={{{alt grafiki}}}|{{{opis grafiki}}}]] {{{opis grafiki}}} | |
Właściwości chemiczne i fizyczne | |
Inne nazwy |
{{{inne nazwy}}} |
---|---|
Skład chemiczny |
{{{skład chemiczny}}} |
Twardość w skali Mohsa |
{{{twardość w skali Mohsa}}} |
Przełam |
{{{przełam}}} |
Łupliwość |
{{{łupliwość}}} |
Pokrój kryształu |
{{{pokrój kryształu}}} |
Układ krystalograficzny |
{{{układ krystalograficzny}}} |
Topliwość |
{{{topliwość}}} |
Właściwości mechaniczne |
{{{właściwości mechaniczne}}} |
Gęstość minerału |
{{{gęstość minerału}}} |
Właściwości optyczne | |
Barwa |
{{{barwa}}} |
Rysa |
{{{rysa}}} |
Połysk |
{{{połysk}}} |
Współczynnik załamania |
{{{współczynnik załamania}}} |
Inne |
{{{inne własności optyczne}}} |
Dodatkowe dane | |
Postacie alotropowe |
{{{postacie alotropowe}}} |
Szczególne własności |
{{{szczególne własności}}} |
Klasyfikacja Strunza |
{{{klasyfikacja Strunza}}} |
Sfaleryt (blenda cynkowa) – minerał z gromady siarczków. Bardzo pospolity i szeroko rozpowszechniony.
Nazwa pochodzi od gr. sphaleros = zwodniczy, niepewny, podstępny, złudny; nawiązuje do kłopotów jakie sprawia minerał przy identyfikacji (dopiero w XVII w. określono, że jest to kruszec cynku).
Właściwości
Tworzy kryształy izometryczne (tetraedry lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia oraz charakterystyczne prążki na ścianach kryształów. Występuje w formie skupień zbitych, ziarnistych, pylastych (– brunckit), nerkowatych, naciekowych i skorupowych. Razem z wurcytem stanowi odmianę polimorficzną siarczku cynku. Jest kruchy, przezroczysty, zawiera domieszki żelaza, kadmu, manganu, talu, indu, ołowiu, srebra.
Odmiany
- blenda karmelowa – żółta lub brunatna
- cleiofan – czysty, bezbarwny
- blenda rubinowa – z małą domieszką żelaza, zabarwiony na czerwono, pomarańczowo
- gumucionit – zielony, szary, brunatnoczarny
- marmatyt, – z dużą domieszką żelaza, zabarwiony na ciemnozielony do czarnego
- christofit – czarny, zawiera domieszki żelaza
- przybramit – zawiera domieszki kadmu
Występowanie
Najczęściej tworzy się w wyniku działalności gorących roztworów przenikających przez różne skały. Bywa spotykany w żyłach kruszcowych, w pegmatytach, gabrach. Prawie zawsze występuje z galeną, pirytem, chalkopirytem, markasytem, kalcytem. Obecny we wszystkich skałach zawierających siarczki.
Miejsca występowania: Hiszpania, Meksyk, USA, Australia, Rosja, Kazachstan, Namibia, Niemcy, Szwajcaria (Binn).
W Polsce – pospolity kruszec złóż cynku i ołowiu okolic Bytomia, Tarnowskich Gór, Olkusza. Znany też z Dolnego Śląska – okolice Boguszowa, Kowar, Strzegomia i Kletna. Spotkać go można w kopalni miedzi w rejonie Lubina i Polkowic.
Zastosowanie
- źródło cynku (67% Zn).
- źródło kadmu, srebra (też indu, galu)
- poszukiwany przez kolekcjonerów
- dobrze wykształcone kryształy są wykorzystywane w jubilerstwie
- służy do wyrobu drobnej galanterii ozdobnej.
Ciekawostki
Ta sekcja od 2011-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Przy pocieraniu o niepolerowaną płytkę porcelanową sfaleryt wydziela zapach siarkowodoru.
Dawniej, gdy cynk nie był znany, górnicy sascy nazywali sfaleryt blendą, czyli rudą, która mami i zwodzi – obiecuje metal, a nie daje go.
Specjalista górniczy Agricola w XVI w. uważał sfaleryt za kruszec ołowiu. Dopiero w XVIII w. szwedzki chemik Georg Brandt rozpoznał w nim ważny kruszec cynku.
Bibliografia
- Rudolf Ďuda, Luboš Reil: Wielka Encyklopedia Minerałów. Warszawa: Elipsa 2, 1994. ISBN 83-86013-00-1.