Piryt

Piryt
Właściwości chemiczne i fizyczne
Inne nazwy	iskrzyk, złoto głupców
Skład chemiczny	FeS2
Twardość w skali Mohsa	6,5
Przełam	muszlowy
Łupliwość	brak
Układ krystalograficzny	regularny
Gęstość minerału	4,95 do 5,10 g/cm³
Właściwości optyczne
Barwa	mosiężnożółta, mosiężna, złota
Rysa	czarna
Połysk	metaliczny

Agregat kryształów sześciennych

Piryt – minerał żelaza z gromady siarczków, nadsiarczek żelaza(II), FeS₂. Nazwa pochodzi od gr. pyr ‘ogień’ oraz pyrites ‘iskrzący’, gdyż minerał ten iskrzy się pod wpływem uderzeń krzesiwa (krzemienia, twardego metalu).

Właściwości

Występuje niemal we wszystkich typach skał. Tworzy kryształy izometryczne, przyjmujące najczęściej postać sześcianów, ośmiościanów, dwunastościanów pentagonalnych (pięciokątnych). Na ścianach kryształów często są widoczne wyraźne zbrużdżenia. Czasami tworzy charakterystyczne bliźniaki, zwane „krzyżami żelaznymi”. Występuje też w skupieniach zbitych, ziarnistych, skorupowych, kulistych i groniastych. Obok markasytu jest odmianą polimorficzną siarczku żelaza. Ze względu na podobieństwo barwą do złota nazywany bywa „złotem głupców”.

Często zawiera domieszki niklu, kobaltu, cynku, srebra, złota, miedzi.

Występuje najczęściej w asocjacji z sfalerytem, galeną, chalkopirytem, markasytem, arsenopirytem oraz pirotynem.

Pod wpływem tlenu i wilgoci atmosferycznej ulega szybkiemu powierzchniowemu wietrzeniu, utleniając się do tlenków i wodorotlenków żelaza (np. do limonitu) oraz siarczanów żelaza (korozja atmosferyczna). Nawet dotknięcie palcem ścian kryształu pirytu może skutkować pojawieniem się rdzy na jego powierzchni w ciągu kilku dni, z powodu naturalnej wilgoci i kwaśnego odczynu skóry.

Geneza

Powstaje w końcowych fazach krystalizacji magmy, w procesach hydrotermalnych i pneumatolitowych, powszechny również w skałach metamorficznych i osadowych.

Występowanie

Występuje we wszystkich typach skał. Należy do minerałów bardzo pospolitych i szeroko rozpowszechnionych.

Włochy – Rio Marina, Elba, Campiano, Toskania; Hiszpania – Rio Tinto, Tharsis, Huelva; Grecja – Ksanti; Norwegia – Grong Lokken; Szwecja – Gallivare, Klefva; Rosja – Ural, Kaukaz, Dalniegorsk; USA – Kolorado, Pensylwania, Tennessee, Utah; Peru; Meksyk; Uganda.

W Polsce: Rudki k. Nowej Słupi, Kowala, Kostomłoty, Kielce Ślichowice (Góry Świętokrzyskie); Sosnowiec, Szczygłowice, Bytom (GZW); Wałbrzych, Nowa Ruda (Dolnośląskie Zagłębie Węglowe); Turoszów; Olkusz, Trzebinia, Bytom, Tarnowskie Góry (śląsko-krakowskie złoża cynku i ołowiu); Sieroszowice, Lubin, Rudna (Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy); Wieściszowice, Miedzianka, Ciechanowice (Rudawy Janowickie); Złoty Stok; Radzimowice (Góry Kaczawskie); Borów k. Strzegomia, Szklarska Poręba (Dolny Śląsk).

Odmiany pirytu

• 
• 
• 
• 

  forma dodekaedru

• 

  forma oktaedru

• 

  forma zrośnięta

Zastosowania

Piryt, jako siarczkowa ruda żelaza (33–45% Fe, 32–45% S), jest surowcem do otrzymywania dwutlenku siarki i surówki żelaza:

4 FeS₂ + 11 O₂ → 2 Fe₂O₃ + 8 SO₂

Z uzyskanych półproduktów wytwarza się kwas siarkowy i żelazo. Ponadto z pirytu uzyskuje się inne metale stanowiące domieszki.

Inne zastosowania:

• atrakcyjny i łatwy do zdobycia kamień kolekcjonerski
• stosowany od czasów starożytnych do wyrobu biżuterii i ozdób
• bywa stosowany jako proszek polerski
• stosowany jest do wyrobu czerwonych i brunatnych farb mineralnych
• w przeszłości służył do jednego ze sposobów rozpalania ognia, np. w zamku kołowym dawnej broni palnej.