Spotkałem szczęśliwych Indian
| Autor | |
|---|---|
| Typ utworu |
zbiór esejów podróżniczych |
| Wydanie oryginalne | |
| Miejsce wydania | |
| Język | |
| Data wydania | |
| Wydawca | |
Spotkałem szczęśliwych Indian – książka Arkadego Fiedlera będąca zbiorem esejów podróżniczych o Gujanie wydanym pierwszy raz w 1968 roku.
Treść
[edytuj | edytuj kod]Pisarz odbył podróż do Gujany Brytyjskiej na przełomie lat 1963–1964[1].
Części I–III
[edytuj | edytuj kod]W pierwszej części książki opisane zostały przez niego wrażenia z Brazylii, z lotniska Santos Dumont w Rio de Janeiro, stolicy Brasílii oraz Manaus[2].
Druga część jest krótkim przedstawieniem historii Gujany, sylwetek polityków oraz składu etnicznego. Wspomniani zostali m.in.: Cheddi Jagan, Forbes Burnham i Peter D’Aguiar. Po opisie stolicy Georgetown w eseju Dziwadła: dzisiejsze pterodaktyle przedstawił wyprawę nad rzekę Mahaicony w poszukiwaniu kośników czubatych[3].
Trzecia część książki, zatytułowana Rzeka Pomeroon, to eseje dotyczące Arawaków, roli jaką odegrali w rozwoju brytyjskiej kolonii, kwestii ich chrystianizacji przez pastora Williama Henry’ego Bretta (1818–1886), założyciela misji w Cabacaburi nad Pomeroonem oraz zwyczajów. Po nocy spędzonej w Charity, rzeką, przez Pickersgill Fiedler dotarł do Cabacaburi. W kilu esejach przedstawieni zostali zwykli mieszkańcy, miejscowy pastor pochodzący z Jamajki – Father Brown, postać zoologa Williama Beebe, dawne wierzenia w demona kanaima, świętowanie niedzieli, relacje z dawnymi wrogami Karibami i rolą, jaką odgrywa rozwój cywilizacji[4].
Część IV
[edytuj | edytuj kod]Czwarta część stanowi dygresję o ówczesnej sytuacji politycznej w Gujanie, napięciach między Hindusami i Murzynami, stanowiącymi dwie najliczniejsze grupy obywateli kraju. Boże Narodzenie 1963 roku, nazywane przez podróżnika Gwiazdką, pisarz spędził w Georgetown w hoteliku Rima. Fiedler nawiązał do Podróży do Surinamu autorstwa Johna Gabriela Stedmana. Spacerując po wale nad Atlantykiem w Georgetown podróżnik spotykał się z politykiem Cheddim Jaganem. Przebywając w Cabacaburi pisarz używał hamaka i moskitiery pożyczonych mu przez Janet Jagan. W eseju Kilkoro Polaków przedstawione zostały sylwetki rodaków na stałe mieszkających lub czasowo przebywających w Gujanie: Julian Pieniążek (lotnik dywizjonu 303), Józef Pieniak (właściciel kopalni diamentów nad rzeką Mazaruni), Jerzy Golas (właściciel kopalni diamentów), Tadeusz Lipka (nurek), Zofia Burchardt[5].
Część V
[edytuj | edytuj kod].jpg)
W piątej części, zatytułowanej Rzeki Mazaruni i Kamarang, Fiedler zaprezentował Indian Akawojów i Arekuna. Dessną 115, należącą do Jerzego Golasa, przelatując nad rzekami Demerarą, Essequibo, Cuyuni, miejscowością Tumereng, masywem Roraimy przybył do Kamarang Mouth u ujścia rzeki Kamarang do Mazaruni w regionie Cuyuni-Mazaruni, gdzie mieściła się główna kwatera Golasa. Cechą charakterystyczną Indian Akawojów była monogamia. W eseju Kochani Akawoje o brzydkich zwyczajach przedstawiona została historia plemienia oraz zwyczaje, m.in. przeżuwanie kassawy i przygotowywanie paiwari przez kobiety oraz dawny zbójecki proceder mężczyzn. Esej Tragedia u stóp Roraimy dotyczy działalności szarlatana Indianina ze szczepu Arekuna o imieniu Awakaipu, który w 1845 stał się przyczyną śmierci czterystu osób. W esejach Raj małych rybek, Indianie i czapla, „Betsy, nie pij kawy!” oraz Zachwycający ryk w nocy opisana została podróż korialem po rzece Kamarang do wioski adwentystów Paruima przy granicy z Wenezuelą. Szczególne zainteresowanie podróżnika wzbudził śpiew dzwonnika[a]. Przerwę w podróży drogą wodną stanowiła przeprawa lądem przy wodospadzie Ituwubia. Przewodnikiem pisarza w Paruimie był adwentysta Paul, Indianin ze szczepu Majonkong, zamówiony przez Golasa, którego wielkim marzeniem było zobaczenie na własne oczy Londynu[b]. Lepsze domostwa we wsi należały do tych Indian, którym udało się znaleźć diamenty. Zarządzający szkołą Leslie Barker wyznaczył Fiedlerowi schronienie na czas pobytu w rządowym Rest Housie. Kwestiami wyżywienia zajęła się Indianka Leona. Ogólną cechą mieszkańców Paruimy było pożądanie lekarstw, które mieli przywozić ze sobą przyjezdni[c]. Podstawą diety Indian była kassawa. Podczas wędrówki po puszczy w poszukiwaniu motyli uwagę podróżnika zwróciły kwiaty rafflezje oraz owadożerne nepenthes. Fiedler zanotował obecność trzymających się parami ar. Najczęściej spotykał motyle z rodzajów: Heliconius, Papilio, Caligo, Lycorea i Pierella. Charakterystycznym oswojonym ptakiem w Paruimie był gruchacz siwoskrzydły, nazwany przez pisarza „trompeterem”[d]. Chociaż Akawoje są adwentystami stroniącymi od mięsa, gdy nadarzyła się okazja, nie pogardzili schwytaną kapibarą, a nawet maleńką rybą dwudyszną[e]. W eseju Motyle ageronie Fiedler opisał motyle wydające charakterystyczne dźwięki[f][6].
Część VI
[edytuj | edytuj kod]Część szósta, zatytułowana Georgetown, stanowi krótką dygresję dotyczącą aktualnej polityki w Gujanie. Fiedler odwiedził po powrocie z Paruimy kino, gdzie obejrzał – jego zdaniem – amerykański film „Samson i cuda świata”. Autor poddał film ostrej krytyce[g][7].
Część VII
[edytuj | edytuj kod]
W siódmej części, noszącej tytuł Sawanny Rupununi, Fiedler zaprezentował Indian Makuszi z regionu Upper Takutu-Upper Essequibo. Tereny sawannowe znajdują się na południowo-zachodnim krańcu Gujany, przy granicy z Brazylią na rzece Takatu. Podróżnik udał się na południe z Georgetown samolotem linii British Guyana Airways. Samolot lądował najpierw w Pirara, a następnie w Lethem (Port lotniczy Lethem). W otwierającym eseju Fiedler porównał znajdujące się w oddali góry Kanuku do Kaliny Jędrusik. Wspomniał o rzece Rupununi przecinającej sawannę z południa na północ. Wśród zwierząt wymienił: drętwy, raje, kajmany, ryby arapaima, żałując jednocześnie, że odwiedził Rupununi w porze suchej i nie dane mu było zobaczenie kwitnących storczyków z gatunku Cattleya violacea (rodzaj Katleja)[h]. Szereg informacji o szczepie Makuszi, jego historii, zwyczajach i sytuacji w czasach współczesnych zawarł Fiedler w eseju Szczep Makuszi. W eseju Cukierki i ciastka dla Makuszi przedstawiona została wizyta we wsi Yupukari, podczas której odbyło się rozdawanie słodyczy połączone z polityczną akcją agitacyjną na rzecz Petera D’Aguiarego. Esej Melville’owie przedstawia historię Szkota Harrego Melville i jego potomków, którzy prowadzili na sawannach hodowle bydła. Pisarz opisał też swój pobyt na rancho w Manari. Ostatni esej VII części dotyczy wypraw w poszukiwaniu złota na terenie Rupununi[8].
Część VIII
[edytuj | edytuj kod]W części zatytułowanej Rzeka Górne Essequibo Fiedler opisał swoje spotkania z Indianami z plemienia Wajwajów. Z Lethem pisarz udał się samolotem należącym do amerykańskich misjonarzy na południe do Kanashen. Wajwaje, według opisu w eseju Żywotność Wajwajów, mieli na sobie jedynie nabiodrniki. Ich ciała pokrywały czerwone i czarne malowidła. Stroili się w swoistą biżuterię z paciorków oraz piór papug i kolibrów. Włosy starszych uplecione były w warkocz wpuszczony w bambusową tuleję. W osadzie duszpasterzował pastor Bob Hawkins, który przyjął Fiedlera w dawnym domu misyjnym. Indianie mieszkali w okrągłych chatach ze stożkowatymi dachami. W eseju Martwe i żywe kartki historii przedstawiona została historia Indian Taruma oraz Wajwajów znad górnego Essequibo, działalność badacza Roberta Schomburgka, geologa Barringtona Browna, jezuity Cary’ego Elewesa, etnografa Waltera E. Rotha oraz amerykańskich misjonarzy z „Unevangelized Fields Mission”[9].
Wajwaje używali łuków. Zaskoczeniem dla podróżnika był fakt, iż wcale nie palili. Powodem była dawna praktyka stosowana przez czarowników, nazywana „dmuchaniem”, powodująca nieszczęścia. W eseju Blisko siódmego nieba Fiedler, powołując się na opinię botanika Nicholasa Guppy’ego, który w 1958 roku poznał Wajwajów, docenił piękno ciał indiańskich. Nad rzeką pisarz zanotował obecność motyli z rodzaju Urania. Podczas jednej z wizyt w domu pastora, opisanej w eseju Pastor i pokonany czarownik, Fiedler dowiedział się o panującej przed laty u Indian poliandrii. Misjonarz opowiedział o walce z najróżniejszymi chorobami, na które zapadali mieszkańcy puszczy. Przybyły wzbudzał szczególne zainteresowanie tubylców, którzy szczególnie w porze posiłków przychodzili patrzeć na niego, gdy jadł[10].
Esej God did it! zawiera opis nabożeństwa, podczas którego wielu uczestników w swobodny sposób zabiera głos, uwielbiając Boga. Ci, którzy nie chcą przemawiać, śpiewają na środku hymn. Pastor uczestniczył w modlitwie w sposób bierny. W wiosce Onomto, przy domu Małasza, Fiedler poznał hodowanego przez Indianina psa myśliwskiego. Pisarz powrócił do Polski na pokładzie MS Legnica dowodzonym przez kapitana Witolda Gorskiego[11].
Wydania
[edytuj | edytuj kod]Książkę kilka razy wydano w Polsce. Została też przetłumaczona i wydana w języku niemieckim w 1968 roku[12].
- 1968 – I wydanie (Spotkałem szczęśliwych Indian, Warszawa, Iskry)
- 1975 – II wydanie (Spotkałem szczęśliwych Indian, Warszawa, Iskry)
- 1984 – III wydanie (Spotkałem szczęśliwych Indian, Warszawa, Iskry)
- 2010 – IV wydanie (Gujana: spotkałem szczęśliwych Indian, Pelplin, Wydawnictwo Bernardinum)[13]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Fiedler nazywa ptaka miękkodziobem soplowatym (wyd. I, str. 105).
- ↑ Por. esej Marzenia i żądze Paula (wyd. I, str. 148).
- ↑ Por. esej Lekomania (wyd. I, str. 126–128).
- ↑ Por. esej Ludzie, motyle i kurze jaja (wyd. I, str. 138).
- ↑ Por. eseje Kto odkrył kapibarę? oraz Rybka dwudyszna (wyd. I).
- ↑ Prawdopodobnie motyle z rodzaju Hamadryas.
- ↑ Faktycznie film nie był produkcji amerykańskiej lecz francusko-włoskiej. Polski tytuł: Maciste na dworze wielkiego Chana (1961, reż. Riccardo Freda).
- ↑ Fiedler wymienia łacińską nazwę Cattleya superba.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Podróże Arkadego Fiedlera. fiedler.pl. [dostęp 2023-05-20]. (pol.).
- ↑ Fiedler, s. 5–18.
- ↑ Fiedler, s. 19–29.
- ↑ Fiedler, s. 31–68.
- ↑ Fiedler, s. 69–77.
- ↑ Fiedler, s. 79–158.
- ↑ Fiedler, s. 159–162.
- ↑ Fiedler, s. 163–184.
- ↑ Fiedler, s. 185–201.
- ↑ Fiedler, s. 201–213.
- ↑ Fiedler, s. 213–237.
- ↑ Książki. fiedler.pl. [dostęp 2023-05-26]. (pol.).
- ↑ Arkady Fiedler: Gujana: spotkałem szczęśliwych Indian. Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum, 2010. ISBN 978-83-7380-794-5.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Arkady Fiedler: Spotkałem szczęśliwych Indian. Warszawa: Iskry, 1968. (opis w katalogu NUKAT)