Przejdź do zawartości

Stefania Grodzieńska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Stefania Grodzieńska
Ilustracja
Stefania Grodzieńska (2003)
Data i miejsce urodzenia

2 września 1914
Łódź

Data i miejsce śmierci

28 kwietnia 2010
Konstancin-Jeziorna

Zawód

aktorka
tancerka
pisarka

Współmałżonek

Jerzy Jurandot

Lata aktywności

1933–2010

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Stefania Nina Grodzieńska-Jurandot (ur. 2 września 1914 w Łodzi, zm. 28 kwietnia 2010 w Konstancinie-Jeziornie) – polska pisarka, aktorka estradowa i teatralna, satyryczka.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Pochodziła z rodziny żydowskiej[1][2]. Jej matka, Eleonora Ney, studiowała prawo na Uniwersytecie Genewskim, gdzie poślubiła swojego wykładowcę filozofii prawa, Michela Grodensky’ego[3][a], jednak rozstała się z nim krótko przed narodzinami córki[4]. Grodzieńska poznała ojca dopiero w dorosłym życiu podczas pobytu w Genewie[4].

Stefania urodziła się w Łodzi, dwa tygodnie później matka zabrała ją do Warszawy[4]. Przez kolejne lata mieszkała z matką i ojczymem Miszą (Rosjaninem urodzonym w Wilnie[5])[6] w Moskwie i Niemczech, a od 1923 była wychowywana w Łodzi przez babcię Franciszkę (zm. 1940) i jej drugiego męża, Maksa (zm. 1929)[5][7].

Misza i Eleonora po wyjeździe z Niemiec zamieszkali w Paryżu, matka czasem odwiedzała Stefanię w Łodzi. Eleonora Ney zaginęła w czasie wojny, ostatni raz była widziana w Wilnie w 1940 roku[5].

W Łodzi Stefania uczyła się w Gimnazjum Żeńskim Janiny Pryssewiczówny[5] i uczęszczała na lekcje baletu w Szkole Tańca Artystycznego Ireny Prusickiej[6][8][9]. W wieku 16 lat przeniosła się do Warszawy, gdzie kontynuowała naukę w szkole Ireny Prusickiej, zdobyła wykształcenie baletowe, następnie rozpoczęła pracę jako tzw. girlsa – tancerka rewiowa. Występowała w teatrzyku „Bodega”, teatrzyku „Cyganeria” i Teatrze Kameralnym, w 1937 otrzymała angaż do zespołu Cyrulika Warszawskiego[6].

Stefania Grodzieńska (1937)

Po wybuchu II wojny światowej, na początku okupacji niemieckiej, pod zmienionym i wpisanym w kenkartę nazwiskiem: Stefania Grabowska, pracowała jako: zielarka w podwarszawskich Morach, pomoc fryzjerska, niania u państwa Rubików na Saskiej Kępie, pomoc u sołtysa wsi Dobrzyniec k. Otwocka przy moczeniu lnu, wożąca rąbankę z Karczewa, sprzątaczka oraz robiła na drutach i szydełku sweterki, czapki, szale, rękawiczki i skarpety. Jesienią 1940 wraz z mężem Jerzym Jurandotem zmuszeni byli do zamieszkania w getcie warszawskim[5]. Tam Stefania występowała w teatrze Femina[10], którego dyrektorem artystycznym i literackim był Jerzy Jurandot. W sierpniu 1942, podczas Wielkiej Akcji deportacyjnej, przedostali się na tzw. aryjską stronę. Zamieszkali najpierw u Janiny Wojciechowskiej przy ul. Filtrowej 68/33, a następnie u Zofii i Gabriela Kijkowskich w podwarszawskiej miejscowości Gołąbki. Od marca 1944 prawie do wybuchu powstania warszawskiego ukrywali się w mieszkaniu Heleny Niemyskiej[11] przy ulicy Filtrowej 77[12]. W tym okresie pisała wiersze pod nazwiskiem panieńskim matki (Ney), które zostały wydane w 1949 przez Państwowy Instytut Wydawniczy w zbiorze Dzieci getta[13].

Przed zakończeniem wojny znalazła się w Lublinie, gdzie w latach 1944–1945 była pierwszą po wojnie spikerką Polskiego Radia. Od 1945 przebywała z mężem w Łodzi, gdzie pracę rozpoczął Teatr Syrena, który potem przeniósł się do Warszawy[14]. Przez kilka lat pracowała w Polskim Radiu, a przez kilkanaście lat – w redakcji rozrywki Telewizji Polskiej.

Była felietonistką „Szpilek”, poza tym pisała monologi i skecze, a jej teksty wykonywali m.in. Hanka Bielicka, Adolf Dymsza, Loda Halama, Alina Janowska, Kalina Jędrusik, Bogumił Kobiela i Irena Kwiatkowska.

Zmarła po krótkiej chorobie 28 kwietnia 2010 w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie[15]. Została pochowana 4 maja 2010 na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[16] (kwatera B37-1-7)[17].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]
Grób Stefanii Grodzieńskiej-Jurandot i Jerzego Jurandota na cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Dwukrotnie zamężna. Pierwszym mężem był Adam, student prawa, który w 1936 zmarł na gruźlicę[5]. Od 1937 była żoną Jerzego Jurandota, poety, dramaturga, satyryka i autora tekstów piosenek[18]. Miała z nim córkę Joannę Jurandot-Nawrocką (1946–2016), asystentkę reżysera, realizatorkę telewizyjną i publicystkę.

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Zbiory felietonów:

  • Dzionek satyryka
  • Jestem niepoważna
  • Brzydki ogród (Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1974)
  • Felietony i humoreski
  • Plagi i plażki
  • Rozmówki
  • Kłania się PRL
  • Kawałki żeńskie, męskie i nijakie

Książki biograficzne:

  • Wspomnienia chałturzystki (autobiograficzna)
  • Urodził go Niebieski Ptak (wspomnienia o Fryderyku Jarosym)
  • Już nic nie muszę (autobiograficzna)
    Tablica pamiątkowa w Alei Gwiazd Satyrykonu na głównym deptaku Legnicy (ul. Najświętszej Marii Panny)
  • Nie ma z czego się śmiać (autobiograficzna)

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]
  • Nagroda Komitetu do spraw Radia i Telewizji za Tragedię kieszonkową oraz felietony satyryczne do cyklicznych programów rozrywkowych w telewizji (1965)
  • Nagroda Ministra Obrony Narodowej (z Jerzym Jurandotem) za sztukę Ballada o tamtych dniach (1970)
  • Nagroda Prezydenta m. st. Warszawy za książkę Narodził go Niebieski Ptak (1989)
  • Diamentowy Mikrofon – Nagroda Honorowa z okazji 70-lecia Polskiego Radia (1995)
  • „Kryształowe Zwierciadło” (Krzywe) – nagroda miesięcznika „Zwierciadło” – za wielki dar autoironii i przewrotne, młodzieńcze poczucie humoru (1997)
  • tytuł Mistrza Mowy Polskiej (2001)
  • statuetka Warszawska Puenta – Puenta Honorowa – nagroda magazynu „Warsaw Point” (2006)[22]
  • Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy (2008)
  • Hiacynt – nagroda przyznana przez Fundację Równości za zasługi na rzecz tolerancji (2008)

Źródło: [23].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

W 2011 premierę w Teatrze Ateneum w Warszawie miał spektakl Sceny niemalże małżeńskie Stefanii Grodzieńskiej (reż. Grażyna Barszczewska), powstały na podstawie tekstów artystki i Jerzego Jurandota[24][25].

W Alei Gwiazd Satyrykonu na głównym deptaku Legnicy (ul. Najświętszej Marii Panny) umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą Stefanii Grodzieńskiej.

W 2024 roku jej imieniem nazwano pasaż między ulicami Chocimską i Puławską w Warszawie[26].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ W publikacja podawane jest też imię Michael.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Robert Stiller: Abecadło żydowskich pisarzy z Polski. Kraków: Znak, 2015. ISBN 978-83-7998-035-2.
  2. ↑ Rafał Węgrzyniak: Uwagi na stronie: Biografie polskich Żydów. Pismo „Teatr”, 2015. [dostęp 2020-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-27)].
  3. ↑ Liste des autorités, professeurs, assistants et étudiants. Université de Genève, 1922. s. 14. [dostęp 2025-11-06]. (fr.).
  4. ↑ a b c Tomasz Raczek: Karuzela z madonnami. Instytut Wydawniczy Latarnik, 2003, s. 135. ISBN 83-917-891-2-8.
  5. ↑ a b c d e f Agnieszka Modrzejewska, Stefania Nina Grodzieńska-Jurandot – między piplają a girlasą [online], Czasopismo literacko-artystyczne Ypsilon, 19 maja 2022 [dostęp 2025-04-02].
  6. ↑ a b c Małżeństwo było dla niej inspiracją do tworzenia satyry. Historia miłości Stefanii Grodzieńskiej i Jerzego Jurandota | Viva.pl [online], viva.pl [dostęp 2025-04-02].
  7. ↑ Witold Chrzanowski, Stefania Grodzieńska – potrafiła nie tylko bawić, ale i wzruszać [online], kobieta.wp.pl, 28 kwietnia 2016 [dostęp 2024-03-24] (pol.).
  8. ↑ o, Stefania Grodzieńska. Wspomnienie (1914–2010) [online], Encyklopedia teatru polskiego [dostęp 2025-04-02].
  9. ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z madonnami. Instytut Wydawniczy Latarnik, 2003, s. 136. ISBN 83-917-891-2-8.
  10. ↑ Stefania Grodzieńska we wspomnieniach Heleny Birenbaum.
  11. ↑ Adam Piechowski: Losy spółdzielni mieszkaniowych w Warszawie w latach okupacji niemieckiej. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 105, 178. ISBN 83-209-0837-X.
  12. ↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2010, s. 33. ISBN 978-83-62020-18-8.
  13. ↑ Stefania (Ney) Grodzieńska: Dzieci Getta, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1949. zchor.pl. [dostęp 2025-11-06]. (pol.).
  14. ↑ 110 lat temu urodziła się pierwsza dama polskiego humoru Stefania Grodzieńska [online], dzieje.pl [dostęp 2025-04-02].
  15. ↑ Zmarła Stefania Grodzieńska. Gazeta.pl, 28 kwietnia 2010. [dostęp 2010-04-28].
  16. ↑ Stefania Grodzieńska spoczęła na Powązkach. wp.pl, 4 maja 2010. [dostęp 2010-05-04].
  17. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-18].
  18. ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z madonnami. Instytut Wydawniczy Latarnik, 2003, s. 137. ISBN 83-917-891-2-8.
  19. ↑ M.P. z 2001 r. nr 4, poz. 78 „za wybitne zasługi w długoletniej działalności radiowej”.
  20. ↑ MKiDN – Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis [online] [dostęp 2020-04-21] (pol.).
  21. ↑ a b c Laureaci Nagród ZAiKS-u [online], www.zaiks.org.pl [dostęp 2025-04-02].
  22. ↑ Warszawa. Puenty wręczone [online], Encyklopedia teatru polskiego [dostęp 2025-04-02].
  23. ↑ Stefania Grodzieńska, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2025-04-02].
  24. ↑ https://teatrateneum.pl/?p=128.
  25. ↑ Anna Retmaniak: Portret słowem malowany. Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2013, s. 65–66. ISBN 978-83-7839-559-1.
  26. ↑ Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego, poz. 12806 [online], 28 listopada 2024 [dostęp 2025-02-01] (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stefania_Grodzieńska&oldid=77982955”