Ulica Dworcowa w Bydgoszczy
{{{jednostki}}} | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
{{{opis zdjęcia}}} | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Miejscowość |
{{{miejscowość}}} | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Długość |
1,24 km | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Poprzednie nazwy |
{{{poprzednie nazwy}}} | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Plan | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[[Plik:{{{plan}}}|240x240px|alt=Plan przebiegu ulicy|]] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Bydgoszczy Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Brak współrzędnych Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}} | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|type:landmark} |
Ulica Dworcowa – jedna z głównych ulic miejskich położonych na terenie Śródmieścia w Bydgoszczy.
Przez ulicę Dworcową przy między ul. Warmińskiego, a Marcinkowskiego przebiega 18. południk długości geograficznej wschodniej, tzw. Południk Bydgoski[1].
Położenie
Ulica znajduje się w zachodniej części Śródmieścia Bydgoszczy. Rozciąga się od skrzyżowania z ulicą Gdańską do skrzyżowania z ul. Zygmunta Augusta gdzie mieści się dworzec Bydgoszcz Główna.
Historia
Do 1851 była to polna droga prowadząca z Bydgoszczy do Koronowa. Rozwój ulicy nastąpił z chwilą wybudowania w 1851 dworca kolejowego oraz włączenia w obręb miasta gminy Bocianowo (niem. Brenkenhoff)[2]. Na planie miasta z 1861 zabudowa ul. Dworcowej jest rozproszona, tworząc zwarte pierzeje w kilku miejscach, natomiast w pełni zwarta zabudowa ulicy powstała na początku XX w. Postępowała zwłaszcza zabudowa kwartałów przyległych do ul. Gdańskiej i dworca kolejowego, gdzie rozwijało się budownictwo hotelowe[3].
Pod koniec XIX w. ulica miała charakter przemysłowo-handlowy. W jej otoczeniu kwitł handel, rozwijały się warsztaty rzemieślnicze oraz gastronomia. Zabudowania i składy przemysłowe zajęły obszar między ulicą a rzeką Brdą, natomiast w kamienicach położonych wzdłuż ulicy znajdowały się mieszkania i sklepy. Do największych przedsiębiorstw w otoczeniu ul. Dworcowej należały[4]:
- Fabryka Sygnałów Kolejowych,
- cegielnia Neumanna,
- drukarnia Emila i Hermanna Dittmannów[5].
W latach 1890-1914 kamienice wzdłuż ulicy przebudowywano na trzy- i czteropiętrowe budynki o bogato zdobionych fasadach[6], w związku z czym ulica stała się jedną z najbardziej reprezentacyjnych w mieście[7]. Na końcowym odcinku ulicy przylegającym do dworca kolejowego istniało pięć hoteli, urządzonych w kamienicach[3].
Od 1888 po ulicy zaczęły kursować tramwaje, początkowo konne, a od 1896 elektryczne. Od dworca kolejowego do ul. Gdańskiej, przez całą długość ulicy przebiegała linia „A” zwana czerwoną, której oznaczenie od 1948 zamieniono na cyfrowe. W 1990 ruch tramwajów zawieszono ze względów technicznych. Od tego czasu ranga ulicy podupadła, czemu władze miasta usiłowały zaradzić poprzez rewitalizację ulicy oraz częściowe przywrócenie ruchu tramwajowego[8].
Nazwy
Ulica w przekroju historycznym posiadała następujące nazwy[9]:
- 1852-1920 - Bahnhofstraße
- 1920-1939 - Dworcowa
- 1939-1945 - Albert-Forsterstraße
- od 1945 - Dworcowa
Sławni mieszkańcy
Przy ulicy Dworcowej mieszkali m.in.[4]:
- Marian Rejewski – kryptolog, który złamał szyfr Enigmy podczas II wojny światowej ;
- Andrzej Szwalbe - animator życia muzycznego Bydgoszczy, budowniczy filharmonii, opery, galerii sztuki, inicjator powstania dzielnicy muzycznej w Bydgoszczy;
- Heinrich Böll - pisarz noblista, mieszkał przy ul. Dworcowej w 1940;
- por. Alojzy Błażyński - pilot i instruktor lotniczy, który wsławił się brawurową ucieczką z armii niemieckiej w 1919.
Charakterystyka
Ulica Dworcowa w Bydgoszczy ma długość 1242 m[4] i niemal w całości jest zabudowana stylowymi kamienicami. Uznawana jest za jedną z ważniejszych pod względem historycznym i funkcjonalnym ulicę Śródmieścia Bydgoszczy.
Pierzeje ulicy Dworcowej stanowią w większości kamienice czynszowe wzniesione w latach 1860-1914 w stylach: eklektyzmu, neorenesansu, klasycyzującego baroku, secesji i modernizmu klasycyzującego[10].
Krajobraz architektoniczny ulicy jest dość zróżnicowany. Sąsiadują tutaj ze sobą domy mieszkalne o różnej skali i stylistyce. Najstarsze budynki wzniesiono w stylu klasycznym – zazwyczaj o prostych, symetrycznych fasadach i skromnej dekoracji. W ostatniej ćwierci XIX w. zaczęto stawiać domy w tonacjach neorenesansowych, manierystycznych i neobarokowych[10]. Najokazalsze kamienice powstały w pierwszym piętnastoleciu XX w. Wznoszono je w stylach zrywających z historyzmem - secesji i wczesnego modernizmu[10]. W latach 1886-1889 wzniesiono budynek Dyrekcji Kolei Wschodniej, który był najokazalszym obiektem użyteczności publicznej nie tylko przy ulicy Dworcowej, ale również w całym mieście.
Przy ulicy swoje dzieła zostawiło wielu bydgoskich i berlińskich architektów. Jednak w odróżnieniu do ulicy Gdańskiej, gdzie aż 29 realizacji jest autorstwa dwóch architektów (Święcickiego i Weidnera), przy Dworcowej zostawili oni zaledwie cztery swoje dzieła.
Najokazalsze kamienice czynszowe w typie wielkomiejskim znajdują się w południowej pierzei ulicy, w środkowej i tylnej jej części. W rejestrze zabytków w 2010 znajdowały się dwa obiekty położone przy ulicy Dworcowej[11].
Do ważniejszych budynków użyteczności publicznej położonych przy ul. Dworcowej należą:
- Budynek Dyrekcji Kolei w Bydgoszczy,
- Archiwum Państwowe,
- Izba Skarbowa,
- hotele[12]:
- "Asystenta" (ul. Dworcowa 79, powstały w 1889 dawny "Schliep’s Hotel", "Metropol" w kamienicy z 1870),
- "Centralny" (ul. Dworcowa 85, powstały w 1901, dawny Hotel "Viktoria" w kamienicy z 1876),
- "Brda" (powstały w latach 1968-1972).
Rewitalizacja
Ulica Dworcowa stanowi jedną z najważniejszych ulic Śródmieścia Bydgoszczy, którą w większym stopniu, niż inne arterie dotknęły problemy restrukturyzacyjne. Niekorzystnie dla wizerunku ulicy przyczyniły się zwłaszcza: likwidacja linii tramwajowej, spadek znaczenia kolei oraz przeprowadzka ekskluzywnych sklepów do centrów handlowych.
W 2009 w Lokalnym Planie Rewitalizacji Miasta Bydgoszczy zapisano projekt pod nazwą „Rewitalizacja ulicy Dworcowej”. Jego koszt opiewa na 6,4 mln zł. Uzyskał on dofinansowanie unijne w wysokości 4,2 mln zł w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2007-2013[13]. Projekt obejmował modernizację ul. Dworcowej na ciąg pieszo-jezdny oraz wprowadzenie zieleni i małej architektury na odcinku od ul. Gdańskiej do ul. Matejki. Dodatkowo na odcinku od ul. Matejki do dworca kolejowego, w ramach oddzielnego projektu odtworzona została komunikacja tramwajowa, zaś przy ul. Marcinkowskiego, w bezpośrednim otoczeniu ul. Dworcowej przebudowano siedzibę Miejskiego Ośrodka Kultury, w zabytkowym budynku autorstwa Fritza Weidnera[13].
Komunikacja
Od 2012 na ul. Dworcowej kursują tramwaje linii nr 3 i 5 na odcinku od ul. Matejki do ul. Zygmunta Augusta (skręcają do nowej pętli przy ul. Rycerskiej). Ponadto na odcinku między Dworcem Głównym a ul. Królowej Jadwigi kursują linie autobusowe (54, 67, 75, 71, 79, 80, 83, 84, 31N, 33N).
Ważniejsze obiekty
Nr | Obiekt | Adres | Lata budowy | Budowniczy | Styl architektoniczny | Wpisany do rejestru zabytków | Uwagi | Zdjęcie |
1. | Dom Towarowy „Jedynak” | ul. Gdańska 15 – róg Dworcowej | 1910-1911 | Otto Walter | modernizm | jeden z najstarszych domów towarowych w Polsce | ||
2. | Kamienica | ul. Dworcowa 2 – róg Pomorskiej | 1884[14] | eklektyzm | kamienica narożna z arkadami | |||
3. | Kamienica | ul. Dworcowa 3 | 1894 | Carl Stampehl | neomanieryzm | |||
4. | Kamienica | ul. Dworcowa 4 | 1887[14] | Józef Święcicki | eklektyzm | na parterze oddział Banku Millenium | ||
5. | Kamienica | ul. Dworcowa 5 | poł. XIX w.[14] | eklektyzm | piętrowa | |||
6. | Kamienica | ul. Dworcowa 6 | 3 ćw. XIX w.[14] | eklektyzm | ||||
7. | Kamienica | ul. Dworcowa 7 | 3 ćw. XIX w.[14] | eklektyzm | dwupiętrowa | |||
8. | Kamienica | ul. Dworcowa 8 | 1893-1906[14] | neorenesans | na szczycie kamienicy, tralkowa balustrada oraz trójkątny fronton z tympanonem, w którym umieszczono rzeźby alegoryczne | |||
9. | Kamienica Otto Pffeferkorna | ul. Dworcowa 12 | 1909 | Fritz Weidner | styl Landhaus | pierwszy właściciel kamienicy był założycielem Bydgoskiej Fabryki Mebli | ||
10. | Kamienica Apro | ul. Dworcowa 13 | 2011 | Funkcjonalizm | kamienica z apartamentami i lokalami użytkowymi | |||
11. | Kamienica | ul. Dworcowa 14 | 1899[14] | neorenesans | ||||
12. | Kamienica | ul. Dworcowa 16 | 1875[14] | neorenesans | dwupiętrowa | |||
13. | Kamienica narożna | ul. Dworcowa 19 – róg Warmińskiego | 1880[14] | eklektyzm | od 1910 hotel Reichshof, od 1920 Hotel Goplana, od 1922 Hotel Boston, a w latach 1932-1939 Hotel Gastronomia, obecnie kamienica mieszkalna[3] | |||
14. | Kamienica | ul. Warmińskiego 18 – róg Dworcowej | 1905[14] | eklektyzm | w okresie międzywojennym siedziba Banku Gospodarstwa Krajowego, obecnie siedziba Izby Skarbowej w Bydgoszczy | |||
15. | Kamienica | ul. Dworcowa 22 | 4 ćw. XIX w.[14] | eklektyzm | od 1990 funkcjonuje tu jedna z pierwszych pizzerii w Bydgoszczy (Pizzeria AMBAR) | |||
16. | Kamienica | ul. Dworcowa 25 | 1894[14] | neorenesans | okna rozmieszczone symetrycznie, ujęte pilastrami i zwieńczone trójkątnymi naczółkami | |||
17. | Kamienica | ul. Dworcowa 27 | 3 ćw. XIX w.[14] | eklektyzm | dwupiętrowa | |||
18. | Kamienica | ul. Dworcowa 31 | 1881[14] | H. Jenisch i Scheithauer | neorenesans francuski i północnoeuropejski | połączenie form renesansu północnego z francuską formą dachu mansardowego | ||
19. | Kamienica | ul. Dworcowa 33 | 1891[14] | neorenesans | mieści m.in. filię Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Bydgoszczy | |||
20. | Kamienica Aleksandra Theila | ul. Dworcowa 39 – róg Marcinkowskiego | 1890[14] | Józef Święcicki | neorenesans | wyróżnia ją ornamentalne malowidło między oknami pierwszego piętra, od strony ul. Dworcowej[15] | ||
21. | Kamienica narożna | ul. Dworcowa 41 – róg Marcinkowskiego | 1904[14] | eklektyzm | fasada budynku posiada elementy neobaroku i wczesnego modernizmu; kamienica została spalona w styczniu 1945, tracąc wówczas narożnikową wieżę | |||
22. | Kamienica | ul. Dworcowa 45 | 1906[14] | secesja | kompozycje elewacji są ujęte rzędami loggii i ryzalitów podkreślonych lizenami z falistymi zwieńczeniami, otwory okienne i portale o falujących, owalnych wykrojach, podobieństwo do secesyjnych kamienic w Monachium[16] | |||
23. | Kamienica | ul. Dworcowa 47 | 1906[17] | eklektyzm z elementami secesji (np. stolarka i wewnętrzne witraże). | secesja monachijska[16] | |||
24. | Kamienica | ul. Dworcowa 49 | 1908[14] | secesja | budynek posiada nieregularną, falistą linię fasady | |||
25. | Kamienica narożna | ul. Dworcowa 50, róg Sienkiewicza | 1895[14] | neorenesans | mansardowy dach z facjatami w typie północnym, imitacje kamiennych ciosów w tynku, licowanie cegłą, sterczyny, rollwerk, kaboszony | |||
26. | Kamienica Ludwiga Schultza | ul. Dworcowa 54 | 1893-1894[14] | Józef Święcicki | manieryzm północnoeuropejski | wyjątkowa kamienica o bardzo wąskim korpusie, ze skrzydłem bocznym i wejściem w elewacji bocznej[18] | ||
27. | Kamienica | ul. Dworcowa 56 | 1903-1904[14] | eklektyzm | ||||
28. | Kamienica | ul. Dworcowa 57 | 1902-1903[14] | historyzm malowniczy | ||||
29. | Kamienica | ul. Dworcowa 61 | 1876[14] | Gustaw Weihe | neorenesans | fasada powstała pod wpływem wzorców włoskiego cinquecenta, okna ujęte pilastrami i zwieńczone trójkątnymi naczółkami | ||
30. | Gmach Dyrekcji Kolei | ul. Dworcowa 63 | 1886-1889[14] | Martin Gropius, Heino Schmieden | manieryzm niderlandzki | w latach 1889-1895 siedziba Dyrekcji Pruskiej Kolei Wschodniej, w 1895-1920 okręgowej dyrekcji kolei, w latach 1922-1939 mieściła agendy pomorskiej dyrekcji kolei oraz Centralne Biuro Rozrachunków Zagranicznych PKP, a w latach 1937-1939 dyrekcję Francusko-Polskiego Towarzystwa Kolejowego S.A., które wybudowało (wspólnie z PKP) i zarządzało magistralą węglową Śląsk-Gdynia. | ||
31. | Budynek Archiwum Państwowego | ul. Dworcowa 65 | 1871[14] | eklektyzm | wzniesiony jako budynek administracyjno-mieszkalny fabryki Theodora i Adolfa Wulffów, a po jej likwidacji został przejęty na potrzeby działającej w mieście Komisji Generalnej przeprowadzającej reformę rolną na terenie Prus Wschodnich, Zachodnich i Poznańskiego[9], od 1906 użytkowany jako archiwum akt, od 1924 włączony do sieci państwowych archiwów historycznych[19]; na fasadzie znajduje się tablica pamiątkowa ku czci archiwisty bydgoskiego Zygmunta Malewskiego (1875-1937) | |||
32. | Kamienica | ul. Dworcowa 66 | 1886[14] | A. Hardt | neorenesans odmiana włoska | |||
33. | Kamienica | ul. Dworcowa 67 | 1912-1913[14] | Otto Walther | modernizm klasycyzujący | pięciokondygnacyjna kamienica powstała według projektu architekta z Berlina na zamówienie tamtejszego księgarza Ericka Hechta; przed licem fasady zastosowano ryzalit tworzący wrażenie spiętrzenia brył[16]. Nad sienią wjazdową płaskorzeźba indiańskiego jeźdźca[20]. W dekoracji kamienicy znajdują się również: ryba (symbolizująca właściciela; niem Hecht = szczupak), dziewczyna z XIX w., dziewczyna z rogami, główka dziecka, mężczyzna z królewskimi atrybutami. Jedna z postaci ma symbolizować lady Godivę[21]. | ||
34. | Kamienica Fritza Heroldta | ul. Dworcowa 71 | 1896[14] | Fritz Weidner | funkcjonalizm | kamienica spalona w 1945 i odbudowana w 1956 bez zachowania pierwotnego neobarokowego stylu | ||
35. | Kamienica | ul. Dworcowa 73 | 1911-1912[14] | Otto Müller | neobarok | kamienica typu wielkomiejskiego, fasada zorganizowana przez lizeny i kilkukondygnacyjne wykusze | ||
36. | Kamienica narożna | ul. Dworcowa 74, róg Matejki | 1895[14] | eklektyzm | w latach 1908-1925 Hotel Darheim, obecnie kamienica mieszkalna | |||
37. | Kamienica | ul. Dworcowa 75 | 1911-1912[14] | Otto Müller | neobarok | kamienica typu wielkomiejskiego, wystrój zachowuje klasycyzującą formę, lecz jednocześnie zrywa z historyzmem poprzez plastyczność i płynność linii elewacji | ||
38. | Kamienica | ul. Dworcowa 76 | 1860[14] | eklektyzm | w wystroju fasady kanelowane kolumny | |||
39. | Kamienica | ul. Dworcowa 77 | 1876[14] | eklektyzm | kamienica posiada bogate zdobienia, m.in. rzeźby atlantów i liczne maszkarony | |||
40. | Hotel Asystenta | ul. Dworcowa 79 | 1870, 1971[14] | eklektyzm | od 1889 Schliep’s Hotel, od 1920 Hotel International, od 1932 Hotel Metropol, obecnie Hotel Asystenta[3]. Na sąsiedniej nieruchomości nr 81 (dzisiejszy wieżowiec byłej "Eltry") w 1907 mieścił się zakład rozrywkowy "Gambrinus Variete" z ogrodem. | |||
41. | Kamienica | ul. Dworcowa 80 | 1891-1892[14] | eklektyzm | mieści Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Bydgoszczy, na fasadzie tablica ku pamięci inż. Ernesta Malinowskiego (1818-1899) | |||
42. | Kamienica | ul. Dworcowa 84 | 1899[14] | eklektyzm | Portal ozdobiony kolumnami, fasada rzeźbami | |||
43. | Hotel Centralny | ul. Dworcowa 85 | 1875-1876[14] | Gustaw Weihe | eklektyzm | od 1901 Hotel Viktoria, od 1920 Hotel Wiktorja, obecnie Hotel Centralny[3] | ||
44. | Kamienica | ul. Dworcowa 86 | 1904[14] | Rudolf Kern | secesja | kamienica typu wielkomiejskiego, powstała w tym samym czasie i według projektów tego samego autora, co kamienice przy al. Mickiewicza | ||
45. | Kamienica | ul. Dworcowa 87 | 1870[14] | eklektyzm | od 1876 Heise,s Hotel, od 1884 Hoffman,s Hotel, w latach 1887-1939 Hotel Gelhorn, obecnie kamienica mieszkalna[3] | |||
46. | Kamienica | ul. Dworcowa 88 | 1899[14] | neorenesans | kamienica pięciokondygnacyjna | |||
47. | Kamienica | ul. Dworcowa 89 | 1870[14] | eklektyzm | od 1873 hotel du Nord, od 1875 Riller,s Hotel, od 1898 Hotel Gelhorn, obecnie kamienica mieszkalna[3] | |||
48. | Hotel Brda | ul. Dworcowa 94 | 1854, 1972 | eklektyzm | od 1889 Heise’s Hotel, od 1891 Hotel zur Neue Stadt, w latach 1920-1922 Hotel Nowe Miasto, w 1972 zbudowano gmach hotelu „Brda”[3] | |||
49. | Kamienica | ul. Dworcowa 98 | 1894[14] | neorenesans | od 1894 do 1937 w kamienicy wynajmował pomieszczenia Kolejowy Urząd Pocztowy[22]; posiada liczne zdobienia, m.in. maszkarony | |||
50. | Kamienica | ul. Dworcowa 100 | 1870[14] | eklektyzm | w latach 1877-1886 hotel St. Petersburg, obecnie kamienica mieszkalna[3] | |||
51. | Dworzec Bydgoszcz Główna | ul. Zygmunta Augusta | 1851, 1968 | funkcjonalizm | najstarszy i największy miejski dworzec kolejowy |
- ↑ Gąsiorowski Paweł Bogdan: Bydgoski południk [w:] Kalendarz Bydgoski 2006
- ↑ Derenda Jerzy red.: Piękna stara Bydgoszcz. Tom I z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy. Bydgoszcz 2006. ISBN 83-916178-0-7, 978-83-916178-0-9, 83-916178-5-8, 978-83-916178-5-4, 83-916178-1-5, 978-83-916178-1-6, str. 281
- ↑ a b c d e f g h i Bręczewska-Kulesza Daria: Rozwój budownictwa hotelowego w Bydgoszczy w 2 połowie XIX i na początku XX wieku, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 7. Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy Bydgoszcz 2002
- ↑ a b c http://www.express.bydgoski.pl/look/article.tpl?IdLanguage=17&IdPublication=2&NrIssue=1479&NrSection=80&NrArticle=167053&IdTag=85 dostęp 2-04-2010
- ↑ wydawano w niej „Deutsche Rundschau”, a po II wojnie światowej wszystkie lokalne gazety
- ↑ np. fasadę kamienicy przy ul. Dworcowej 55 zdobi głowa Hermesa
- ↑ Jastrzębska-Puzowska, Iwona: Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850-1920, Wydawnictwo MADO Toruń 2005, ISBN 83-89886-38-3, 978-83-89886-38-5
- ↑ http://www.pomorska.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20091026/BYDGOSZCZ01/856987686 dostęp 27-01-2010
- ↑ a b Czachorowski Antoni red.: Atlas historyczny miast polskich, Tom II Kujawy. Zeszyt I Bydgoszcz, Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 1997
- ↑ a b c >Bręczewska-Kulesza, Daria: Przegląd stylów występujących w bydgoskiej architekturze drugiej połowy XIX i początku XX stulecia
- ↑ http://www.kobidz.pl/app/site.php5/article/1469/3159.html Rejestr zabytków województwa kujawsko-pomorskiego na stronie http://www.kobidz.pl/app/site.php5/Show/1.html KOBiDZ
- ↑ Bręczewska-Kulesza Daria: Rozwój budownictwa hotelowego w Bydgoszczy w 2. połowie XIX i na początku XX wieku, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. Zeszyt 7, Bydgoszcz 2002
- ↑ a b Lokalny Program Rewitalizacji dla miasta Bydgoszczy na lata 2007-2015, załącznik 4, strona 19-20
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar Gminna Ewidencja Zabytków Miasta Bydgoszczy. [w:] Program Opieki nad Zabytkami miasta Bydgoszczy na lata 2013-2016
- ↑ http://www.swiecicki.bydgoszcz.pl/pages/kamienica.php?kamienica=dworcowa39&first=_1 dostęp 12-04-2010
- ↑ a b c Bręczewska-Kulesza Daria: Wielkomiejska kamienica czynszowa w Bydgoszczy na przełomie XIX i XX wieku, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu, zeszyt 12, Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy Bydgoszcz 2007
- ↑ Artykuł "Świetlisty dom przy Dworcowej" w "Expressie Bydgoskim" z 28 stycznia 2011 podaje datę 1905.
- ↑ http://www.swiecicki.bydgoszcz.pl/pages/kamienica.php?kamienica=dworcowa54&first=_1 dostęp 12-04-2010
- ↑ http://www.bydgoszcz.ap.gov.pl/historia-archiwum,13,0.html dostęp 12-04-2010
- ↑ Małgorzata Czajkowska, Aleksandra Lewińska Imponująca kamienica w centrum miasta pójdzie pod młotek
- ↑ Aleksandra Lewińska "Ile zawdzięczamy niemieckim architektom" [dostęp 10.04.2013]
- ↑ Winter Piotr: Dawne bydgoskie budynki pocztowe i z pocztą związane, [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i regionu, zeszyt 2, Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy 1997
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Bibliografia
- Derenda Jerzy (red.): Piękna stara Bydgoszcz, Tom I z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach, Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy Bydgoszcz 2006, ISBN 83-916178-0-7, 978-83-916178-0-9, 83-916178-5-8, 978-83-916178-5-4, 83-916178-1-5, 978-83-916178-1-6
- Bręczewska-Kulesza, Daria: Przegląd stylów występujących w bydgoskiej architekturze drugiej połowy XIX i początku XX stulecia
- Jastrzębska-Puzowska, Iwona: Od miasteczka do metropolii. Rozwój architektoniczny i urbanistyczny Bydgoszczy w latach 1850-1920. Wydawnictwo MADO. Toruń 2005. ISBN 83-89886-38-3, 978-83-89886-38-5
- Umiński, Janusz: Bydgoszcz. Przewodnik, Regionalny Oddział PTTK „Szlak Brdy” Bydgoszcz 1996