Przejdź do zawartości

Ulica Foksal w Warszawie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ulica Foksal w Warszawie
Śródmieście Północne
Ilustracja
Ulica Foksal przy ul. Nowy Świat (2019)
Państwo

 Polska

Miejscowość

Warszawa

Długość

285 m

Poprzednie nazwy

Bronisława Pierackiego, Foksalstrasse, Jugosłowiańskiej Brygady Pracy

Przebieg
0 m
87 m ul. Aleksandra Krywulta
152 m ul. Mikołaja Kopernika
226 m ul. K.I. Gałczyńskiego
285 m ← ul. Nowy Świat →, ul. Chmielna ↓
Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulica Foksal w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ulica Foksal w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ulica Foksal w Warszawie”
Ziemia52°14′02,0″N 21°01′18,0″E/52,233889 21,021667
Multimedia w Wikimedia Commons
Afisz z 1808 roku reklamujący lot balonowy Jordakiego Kuparentki z ulicy Foksal w Warszawie.
Pałac Konstantego Zamoyskiego – ul. Foksal 1/2/4
Pałac Przeździeckich – ul. Foksal 6

Ulica Foksal – ulica w dzielnicy Śródmieście w Warszawie.

Nazwa

[edytuj | edytuj kod]

Obecna nazwa ulicy Foksal to spolszczona nazwa angielska Vauxhall w Londynie. Był to ogród spacerowy – miejsce zabaw publicznych założone w 1772 przez bankiera Fryderyka Kabryta[1]. Dawna aleja ogrodowa została przekształcona w ulicę, która odziedziczyła nazwę ogrodu[1].

17 czerwca 1934 roku nazwę ulicy zmieniono na Pierackiego, dla upamiętnienia ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego, który dwa dni wcześniej zginął tam w zamachu ukraińskich nacjonalistów (przed warszawskim Klubem Towarzyskim pod nr 3).

W okresie okupacji niemieckiej ulicy nadano nowe nazwy: polską Foksal i niemiecką Foksalstrasse[2]. W latach 1946–1950, dla upamiętnienia ochotniczych grup młodzieży pracujących przy odgruzowywaniu pobliskiego Nowego Światu, ulica nosiła nazwę Jugosłowiańskiej Brygady Pracy[3][4]. Zwyczajowo była nazywana ulicą Młodzieży Jugosłowiańskiej[4]. Jugosłowianie byli najaktywniejszą i najliczniejszą grupą młodzieży zagranicznej uczestniczącej w odgruzowywaniu zniszczonego miasta[5].

W 1951 roku przywrócono ulicy nazwę Foksal[1]. Powodem był konflikt Kominformu z Jugosławią[5].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Tereny zajmowane dzisiaj przez ulicę Foksal należały w XVIII wieku do dóbr rodziny Czapskich, znajdowała się tu podmiejska rezydencja, sąsiadując z zabudowaniami jurydyki Bożydar-Kałęczyn. W 1746 roku Walenty A. Czapski sprzedał rezydencję Marii Annie Brühlowej, która na nowo urządziła tu ogród. Po jej śmierci zainteresowani byli posiadłością m.in. Ignacy Krasicki, choć ostatecznie właścicielem został bankier Fryderyk Kabryt. Zaprosił on do spółki dworzanina króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Franciszka Ryxa, znanego w tym czasie z organizacji licznych widowisk.

W 1776 roku urządzono w tutejszych ogrodach miejsce rozrywki dla zamożnych mieszkańców Warszawy, nadając mu angielską nazwę „Vauxhall”, będącą określeniem istniejącego ogrodu w Londynie[6], w dzielnicy o tej samej nazwie[7]. Otwarcie nastąpiło 15 maja tego roku – ogród czynny był w czwartki i niedziele, w 4 pawilonach symbolizujących pory roku znajdowała się gastronomia, jedzenie można było nabyć też w namiotach. Wstęp kosztował 4 złote, 8 zł zaś wstęp do pawilonu, gdzie odbywały się przedstawienia teatralne, koncerty i popisy ekwilibrystyczne. Ogród był iluminowany, szczególnie z okazji balów i redut. Wszystkiemu towarzyszyła muzyka w wykonaniu dobrej orkiestry. 10 maja 1789 Jean-Pierre Blanchard dokonał w tym miejscu jednego z pierwszych w Warszawie lotów balonem[8]. W kolejnych latach na Foksalu przeprowadzano kolejne starty balonów, m.in. w 1806 dokonał tego Jordaki Kuparentko[9].

W końcu lat 70. XIX wieku Przeździeccy, następni właściciele dóbr, przeprowadzili ich parcelację. Nadany wtedy kształt ulicy, przekształconej z ogrodowej alei, przetrwał do dzisiaj. W latach 1875–1877 w końcu ulicy wzniesiono pałac Konstantego Zamoyskiego. W 1880 zburzono kamienicę zamykającą wylot alei w kierunku Nowego Światu, a dawny ogród zaczął być zabudowywany[10].

W latach 1939–1940 pod nr 17 działała kawiarnia Café Bodo[11].

W czasie powstania warszawskiego przebiegała tu II linia obrony Powiśla, tędy powstańcy wycofywali się do śródmieścia, barykada znajdowała się na wysokości domu nr 11[12]. W budynku przy Foksal 3/5 działał szpital powstańczy.

Ulica i jej zabudowa przetrwała wojnę poza tym bez większych zniszczeń. Doszczętnie zbombardowany został tylko budynek pod numerami 14 i 12.

W okresie PRL w budynku pod nr 10 miał siedzibę Dom Radzieckiej Nauki i Kultury[13].

Ważniejsze obiekty

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 145. ISBN 978-83-62189-08-3.
  2. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 49. ISBN 978-83-07-03239-9.
  3. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 33, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  4. ↑ a b Jarosław Osowski: Warszawa i jej ulice. O pochodzeniu nazw. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”, 2003, s. 98. ISBN 83-86156-12-0.
  5. ↑ a b Jan Górski: Warszawa w latach 1944–1949. Odbudowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 114. ISBN 83-01-05901-X.
  6. ↑ Vauxhall Gardens 1661-1859 – The delight of all persons of reputation and taste. [dostęp 2009-11-09]. (ang.).
  7. ↑ Vauxhall. [dostęp 2009-11-09]. (ang.).
  8. ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, 1939, s. 135, 310.
  9. ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, 1939, s. 311.
  10. ↑ Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta (wydanie I na podstawie wydania z 1893 roku). Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 41. ISBN 978-83-928349-8-4.
  11. ↑ Anna Strzeżek: Od konsumpcji do konspiracji, czyli warszawskie lokale gastronomiczne 1939–1944. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2012, s. 217. ISBN 978-83-7436-306-8.
  12. ↑ Stanisław Komornicki: Na barykadach Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964, s. 244.
  13. ↑ Danuta Zawierucha. Kronika wydarzeń w Warszawie. 1 IV–30 VI 1978. „Kronika Warszawy”. 4/36, s. 176, 1978. 
  14. ↑ Jarosław Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy: Śródmieście historyczne. T. 3: Dmochowskiego - Furmańska, Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 135, ISBN 978-83-906629-2-3 [dostęp 2025-03-02].
  15. ↑ Jarosław Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy: Śródmieście historyczne. T. 3: Dmochowskiego - Furmańska, Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 136, ISBN 978-83-906629-2-3 [dostęp 2025-03-02].
  16. ↑ a b Jarosław Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy: Śródmieście historyczne. T. 3: Dmochowskiego - Furmańska, Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 137, ISBN 978-83-906629-2-3 [dostęp 2025-03-02].
  17. ↑ Jarosław Zieliński, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy: Śródmieście historyczne. T. 3: Dmochowskiego - Furmańska, Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 141, 142, ISBN 978-83-906629-2-3 [dostęp 2025-03-02].


Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulica_Foksal_w_Warszawie&oldid=76153176”