Ulica Foksal w Warszawie
| |||||||||||||||||||||||||||||||
| Śródmieście Północne | |||||||||||||||||||||||||||||||
 Ulica Foksal przy ul. Nowy Świat | |||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo |  Polska
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejscowość | Warszawa | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||
 52°14′02,0″N 21°01′18,0″E/52,233889 21,021667
| |||||||||||||||||||||||||||||||
Ulica Foksal – ulica w śródmieściu Warszawy.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Obecna nazwa ulicy Foksal to spolszczona nazwa angielska Vauxhall w Londynie. Był to ogród spacerowy – miejsce zabaw publicznych założone w 1772 przez bankiera Fryderyka Kabryta[1]. Dawna aleja ogrodowa w XIX wieku przekształciła się w ulicę, która odziedziczyła nazwę ogrodu[1].
17 czerwca 1934 roku nazwę ulicy zmieniono na Pierackiego, dla upamiętnienia ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego, który dwa dni wcześniej zginął tam w zamachu ukraińskich nacjonalistów (przed warszawskim Klubem Towarzyskim pod nr 3).
Podczas II wojny światowej nazywała się Foksalstrasse. W latach 1946–1950, dla upamiętnienia ochotniczych grup młodzieży pracujących przy odgruzowywaniu pobliskiego Nowego Światu, nosiła nazwę Jugosłowiańskiej Brygady Pracy[2]. Zwyczajowo była nazywana ulicą Młodzieży Jugosłowiańskiej[2]. Jugosłowianie byli najaktywniejszą i najliczniejszą grupą młodzieży zagranicznej uczestniczącej w odgruzowywaniu zniszczonego miasta[3].
W 1951 roku przywrócono ulicy historyczną nazwę Foksal[1]. Powodem był konflikt Kominformu z Jugosławią[3].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Tereny zajmowane dzisiaj przez ulicę Foksal należały w XVIII wieku do dóbr rodziny Czapskich, znajdowała się tu podmiejska rezydencja, sąsiadując z zabudowaniami jurydyki Bożydar-Kałęczyn. W 1746 roku Walenty A. Czapski sprzedał rezydencję Marii Annie Brühlowej, która na nowo urządziła tu ogród. Po jej śmierci zainteresowani byli posiadłością m.in. Ignacy Krasicki, choć ostatecznie właścicielem został bankier Fryderyk Kabryt. Zaprosił on do spółki dworzanina króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Franciszka Ryxa, znanego w tym czasie z organizacji licznych widowisk.
W 1776 roku urządzono w tutejszych ogrodach miejsce rozrywki dla zamożnych mieszkańców Warszawy, nadając mu angielską nazwę „Vauxhall”, będącą określeniem istniejącego ogrodu w Londynie[4], w dzielnicy o tej samej nazwie[5]. Otwarcie nastąpiło 15 maja tego roku – ogród czynny był w czwartki i niedziele, w 4 pawilonach symbolizujących pory roku znajdowała się gastronomia, jedzenie można było nabyć też w namiotach. Wstęp kosztował 4 złote, 8 zł zaś wstęp do pawilonu, gdzie odbywały się przedstawienia teatralne, koncerty i popisy ekwilibrystyczne. Ogród był iluminowany, szczególnie z okazji balów i redut. Wszystkiemu towarzyszyła muzyka w wykonaniu dobrej orkiestry. 10 maja 1789 Jean-Pierre Blanchard dokonał w tym miejscu jednego z pierwszych w Warszawie lotów balonem[6]. W kolejnych latach na Foksalu przeprowadzano kolejne starty balonów, m.in. w 1806 dokonał tego Jordaki Kuparentko[7].
W końcu lat 70. XIX wieku Przeździeccy, następni właściciele dóbr, przeprowadzili ich parcelację. Nadany wtedy kształt ulicy przetrwał do dzisiaj, przekształcony z parkowej alei. W latach 1875–1877 w końcu ulicy wzniesiono pałac Konstantego Zamoyskiego. W 1880 zburzono kamienicę zamykającą wylot ulicy w kierunku Nowego Światu, a nowej ulicy nadano nazwę Foksal.
W latach 1939–1940 pod nr 17 działała kawiarnia Café Bodo[8].
W czasie powstania warszawskiego przebiegała tu II linia obrony Powiśla, tędy powstańcy wycofywali się do śródmieścia, barykada znajdowała się na wysokości domu nr 11[9]. W budynku przy Foksal 3/5 działał szpital powstańczy, a sam budynek został zniszczony w ponad 70%.
Ulica i jej zabudowa przetrwała wojnę poza tym bez większych zniszczeń. Doszczętnie zbombardowany został tylko budynek pod numerami 14 i 12. Bomba spadła również na kamienicę numer 15, ale był to niewypał.
W okresie PRL w budynku pod nr 10 miał siedzibę Dom Radzieckiej Nauki i Kultury[10].
W 2016 roku tylko dwie kamienice 13 i 15 pozostały jeszcze niewyremontowane z uwagi na ciągnący się proces o odzyskanie ich własności. W trakcie remontu kamienic nr 13 i 15, których właścicielem jest firma Ghelamco, odkryto elementy bogatego wystroju wnętrz, co wpłynęło na decyzję o remoncie kamienic, a nie ich rozbiórce jak poprzednio planowano. Inwestor planuje też rekonstrukcję neobarokowej fasady kamienicy nr 13[11].
Ważniejsze obiekty[edytuj | edytuj kod]
- Pałac Konstantego Zamoyskiego (nr 1/2/4)
- Galeria Foksal (nr 1/4)
- Pałac Stanisława Wołowskiego – Dom Dziennikarza i siedziba Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (nr 3/5)
- Pałac Przezdzieckich (nr 6)
- Zbór Warszawa-Centrum Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego (nr 8)
- Pałac Marii Przeździeckiej (nr 10)
- zabytkowe kamienice z przełomu XIX i XX wieku (nr 11, 13 i 15)
- Centrum Myśli Jana Pawła II, Fundacja Atelier oraz liceum Stowarzyszenia Kultury i Edukacji (nr 11)
- kamienica secesyjna, proj. Bronisław Brochwicz-Rogoyski, siedziba Teatru Sabat (nr 16/18)
- Grupa Wydawnicza Foksal sp. z o.o. (wcześniej siedziba Państwowego Instytutu Wydawniczego) (nr 17)
- kamienica neogotycka z 1897, zimowa siedziba Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego, proj. Bronisław Brochwicz-Rogoyski (nr 19)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 145. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ a b Jarosław Osowski: Warszawa i jej ulice. O pochodzeniu nazw. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”, 2003, s. 98. ISBN 83-86156-12-0.
- ↑ a b Jan Górski: Warszawa w latach 1944–1949. Odbudowa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 114. ISBN 83-01-05901-X.
- ↑ Vauxhall Gardens 1661-1859 – The delight of all persons of reputation and taste (ang.). [dostęp 9 listopada 2009].
- ↑ Vauxhall (ang.). [dostęp 9 listopada 2009].
- ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, 1939, s. 135, 310.
- ↑ Franciszek Galiński: Gawędy o Warszawie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska”, 1939, s. 311.
- ↑ Anna Strzeżek: Od konsumpcji do konspiracji, czyli warszawskie lokale gastronomiczne 1939–1944. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2012, s. 217. ISBN 978-83-7436-306-8.
- ↑ Stanisław Komornicki: Na barykadach Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1964, s. 244.
- ↑ Danuta Zawierucha. Kronika wydarzeń w Warszawie. 1 IV–30 VI 1978. „Kronika Warszawy”. 4/36, s. 176, 1978.
- ↑ Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski, Klatka schodowa pełna amorów, Gazeta Stołeczna, 1.10.2008.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Magdalena Bialic, Ulica Foksal, Spotkania z Zabytkami, Nr 7/2007. ISSN 0137-222X.
- Franciszka Gryko, Ulica Foksal, Stolica, Nr 39 (1605), Warszawa, 24 września 1978