Ulica Foksal w Warszawie
 Warszawa |
|||||||||||||||||||||||||
| ulica | |||||||||||||||||||||||||
| Foksal | |||||||||||||||||||||||||
| Śródmieście Północne | |||||||||||||||||||||||||
 Ulica Foksal przy ul. Kopernika |
|||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Położenie na mapie Warszawy
 ulica Foksal
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
ulica Foksal
|
|||||||||||||||||||||||||
|
Położenie na mapie Polski
ulica Foksal
|
|||||||||||||||||||||||||
 52°14′02″N 21°01′18″E/52,233889 21,021667 |
|||||||||||||||||||||||||
Ulica Foksal – ulica w Śródmieściu Warszawy.
Spis treści
Przebieg[edytuj]
Ulica biegnie od ulicy Nowy Świat do skarpy wiślanej, gdzie kończy się ślepo budynkiem pałacu Zamoyskich. Dochodzą do niej następujące ulice: Gałczyńskiego, Kopernika i Krywułta.
Historia[edytuj]
Tereny zajmowane dzisiaj przez ulicę Foksal należały w XVIII wieku do dóbr rodziny Czapskich, znajdowała się tu podmiejska rezydencja, sąsiadując z zabudowaniami jurydyki Bożydar-Kałęczyn. W 1746 Walenty A. Czapski sprzedał rezydencję Marii Annie Brühlowej, która na nowo urządziła tu ogród. Po jej śmierci zainteresowani byli posiadłością m.in. Ignacy Krasicki, choć ostatecznie właścicielem został bankier Fryderyk Kabryt. Zaprosił on do spółki dworzanina króla Stanisława Augusta Poniatowskiego Franciszka Ryxa, znanego w tym czasie z organizacji licznych widowisk.
W 1776 urządzono w tutejszych ogrodach miejsce rozrywki dla zamożnych mieszkańców Warszawy, nadając mu angielską nazwę "Vauxhall", będącą określeniem istniejącego ogrodu w Londynie[1], w dzielnicy o tej samej nazwie[2]. Otwarcie nastąpiło 15 maja tego roku – ogród czynny był w czwartki i niedziele, w 4 pawilonach symbolizujących pory roku znajdowała się gastronomia, jedzenie można było nabyć też w namiotach. Wstęp kosztował 4 złote, 8 zł zaś wstęp do pawilonu, gdzie odbywały się przedstawienia teatralne, koncerty i popisy ekwilibrystyczne. Ogród był iluminowany, szczególnie z okazji balów i redut. Wszystkiemu towarzyszyła muzyka w wykonaniu dobrej orkiestry.
W ogrodach nie zabrakło też innych atrakcji – 10 maja 1789 Jean-Pierre Blanchard dokonał w tym miejscu pierwszego w Warszawie lotu balonem. Innym razem linoskoczek i konstruktor Jordaki Kuparentko wzniósł się na balonie wykonanym z afiszów teatralnych, a powietrze podgrzewało palące się łuczywo.
W końcu lat 70. XIX wieku Przeździeccy, następni właściciele dóbr, przeprowadzili ich parcelację. Nadany wtedy kształt ulicy przetrwał do dzisiaj, przekształcony z parkowej alei. W latach 1875-1877 w końcu ulicy wzniesiono Pałac Konstantego Zamoyskiego. W 1880 zburzono kamienicę zamykającą wylot ulicy w kierunku Nowego Światu i ulicy nadano nazwę Foksal, którą zmieniano później dwukrotnie.
W kwietniu 1939 Eugeniusz Bodo otworzył przy ul. Foksal 17 kawiarnię Café-Bodo[3], a na piętrze kupił czteropokojowy apartament[4].
W czasie powstania warszawskiego przebiegała tu II linia obrony Powiśla, tędy powstańcy wycofywali się do Śródmieścia, barykada znajdowała się na wysokości domu nr 11. W budynku przy Foksal 3/5 działał szpital powstańczy, a sam budynek został zniszczony w ponad 70 %.
Ulica i jej zabudowa przetrwała wojnę poza tym bez większych zniszczeń. Doszczętnie zbombardowany został tylko budynek pod numerami 14 i 12. Bomba spadła również na kamienicę numer 15, ale był to niewypał. W ostatnich latach ulica stopniowo odzyskuje dawny charakter ośrodka kultury i rozrywki.
W 2016 tylko dwie kamienice 13 i 15 pozostały jeszcze niewyremontowane z uwagi na ciągnący się proces o odzyskanie ich własności. W trakcie remontu kamienic nr 13 i 15, których właścicielem jest firma Ghelamco, odkryto elementy bogatego wystroju wnętrz, co wpłynęło na decyzję o remoncie kamienic, a nie ich rozbiórce jak poprzednio planowano. Inwestor planuje też rekonstrukcję neobarokowej fasady kamienicy nr 13.[5]
Nazwa[edytuj]
Obecna nazwa ulicy Foksal to spolszczona nazwa ogrodów Vauxhall założonych przez bankiera Kabryta, które znajdowały się na końcu obecnej ulicy w końcu XVIII wieku. Nazwa została nadana w 1776.
17 czerwca 1934 nazwę ulicy zmieniono na Pierackiego, dla upamiętnienia ministra Spraw Wewnętrznych Bronisława Pierackiego, który dwa dni wcześniej poniósł śmierć w zamachu. Podczas wojny nazywała się Foksalstrasse, po wojnie w latach 1946-1950, dla upamiętnienia ochotniczych grup młodzieży z zaprzyjaźnionych krajów przy odgruzowywaniu pobliskiego Nowego Światu – ulica Jugosłowiańskiej Brygady Pracy, w skrócie często nazywana ulicą Młodzieży Jugosławiańskiej[6]. W 1951 nazwa zniknęła jako niepoprawna politycznie i przywrócono obecną nazwę Foksal[7].
Ważniejsze obiekty[edytuj]
- Pałac Konstantego Zamoyskiego (nr 1/2/4)
- Galeria Foksal (nr 1/4)
- Pałac Stanisława Wołowskiego – Dom Dziennikarza i siedziba Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (nr 3/5)
- Pałac Przezdzieckich (nr 6)
- Kościół Adwentystów Dnia Siódmego (nr 8)
- zabytkowe kamienice z przełomu XIX i XX wieku (nr 11, 13 i 15)
- Centrum Myśli Jana Pawła II, Fundacja Atelier oraz liceum Stowarzyszenia Kultury i Edukacji (nr 11)
- kamienica secesyjna, proj. Bronisław Brochwicz-Rogoyski, siedziba Teatru Sabat (nr 16/18)
- Grupa Wydawnicza Foksal sp. z o.o. (wcześniej siedziba Państwowego Instytutu Wydawniczego) (nr 17)
- kamienica neogotycka z 1897, zimowa siedziba Warszawskiego Towarzystwa Wioślarskiego, proj. Bronisław Brochwicz-Rogoyski (nr 19)
Przypisy
- ↑ Vauxhall Gardens 1661-1859 – The delight of all persons of reputation and taste (ang.). [dostęp 9 listopada 2009].
- ↑ Vauxhall (ang.). [dostęp 9 listopada 2009].
- ↑ Teatry Warszawy 1939. books.google.pl.
- ↑ Szwajcarski paszport na Sybir Głośne życie i cicha śmierć Eugeniusza Bodo. dziennik.com.
- ↑ Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski, Klatka schodowa pełna amorów, Gazeta Stołeczna, 1.10.2008
- ↑ Jarosław Osowski: Warszawa i jej ulice. O pochodzeniu nazw. Warszawa: Oficyna Wydawnicza "Mówią Wieki", 2003, s. 98. ISBN 83-86156-12-0.
- ↑ Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 145. ISBN 978-83-62189-08-3.
Bibliografia[edytuj]
- Magdalena Bialic, Ulica Foksal, Spotkania z Zabytkami, Nr 7/2007. ISSN 0137-222X
- Franciszka Gryko, Ulica Foksal, Stolica, Nr 39 (1605), Warszawa, 24 września 1978
