Władimir Kappel
generał porucznik | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
26 stycznia 1920 |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1900–1920 |
Siły zbrojne | |
Główne wojny i bitwy | |
Odznaczenia | |
Władimir Oskarowicz Kappel (ros. Владимир Оскарович Каппель, ur. 16 kwietnia?/28 kwietnia 1883 w Carskim Siole, zm. 26 stycznia 1920 w Utaj k. Niżnieudinska) – rosyjski generał, monarchista, dowódca Armii Rosyjskiej adm. Aleksandra Kołczaka w schyłkowej fazie rosyjskiej wojny domowej, podczas odwrotu białych przez Syberię na Zabajkale, w grudniu 1919 r.-styczniu 1920 r. Jeden z najbardziej utalentowanych dowódców wojsk Kołczaka[1][2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Służba w armii Imperium Rosyjskiego
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z rodziny szlacheckiej, był synem wojskowego, Szweda z pochodzenia[2]. Ukończył petersburski korpus kadetów, następnie Mikołajowską szkołę kawalerii w 1903 r., po czym jako kornet został skierowany do służby w 54 Nowomirgorodzkim pułku dragonów. W 1913 r. ukończył Akademię Sztabu Generalnego[2]. Jego pułk stacjonował początkowo w Królestwie Polskim, następnie w Permie[3].
W 1914 r. posiadał stopień kapitana[2]. Podczas I wojny światowej, w 1915 r. jako adiutant sztabu 5 dywizji kozackiej uczestniczył w walkach odwrotowych na terenie Królestwa Polskiego. Następnie służył w 14 dywizji kawalerii i od zimy 1916 r. w sztabie frontu Południowo-Zachodniego[3]. W 1917 r. otrzymał awans na podpułkownika[2]. W październiku 1917 r. wyjechał na urlop do Permu[4], pod koniec 1917 r. znajdował się w Samarze[2].
Udział w rosyjskiej wojnie domowej
[edytuj | edytuj kod]Dowódca Ludowej Armii Komucza
[edytuj | edytuj kod]Wiosną 1918 r. po buncie Korpusu Czechosłowackiego główne ośrodki miejskie na syberyjskiej linii kolejowej znalazły się poza kontrolą bolszewickiego rządu. W tej sytuacji 8 czerwca tego roku grupa deputowanych do rozpędzonej w styczniu Konstytuanty utworzyła alternatywny ośrodek rządowy - Komitet Członków Zgromadzenia Konstytucyjnego (Komucz). Komucz sformował swoje siły zbrojne - Armię Ludową[5]. Dowodzenie nią jeszcze na etapie formowania, gdy liczyła ona jedynie 350 ochotników, zaproponowano Kappelowi[2]. Jako przekonany monarchista Kappel zgodził się uznać zwierzchnictwo rządu tworzonego przez eserowców, byle tylko brać aktywny udział w walce z bolszewikami[2].
Kappel okazał się utalentowanym strategiem i dowódcą[5]. W czerwcu, lipcu i na początku sierpnia 1918 r. odniósł szereg sukcesów nad przeważającymi, ale słabo wyszkolonymi i zdemoralizowanymi oddziałami czerwonych[5][6], m.in. pod Syzraniem, w Stawropolu i Symbirsku, który zdobył 22 czerwca[2]. Razem z jednostkami Korpusu Czechosłowackiego zajął 7 sierpnia 1918 Kazań, zdobywając pokaźną część rezerw złota Banku Państwowego Imperium Rosyjskiego[6][7].
W końcu sierpnia stoczył w rejonie Swijażska bitwę z oddziałami Armii Czerwonej szykującymi się do odbicia Kazania. Po zaciętej walce musiał się wycofać, by pójść na odsiecz zagrożonemu Symbirskowi. 10 września Kazań został ponownie opanowany przez czerwonych[5]. Wcześniej, w sierpniu 1918 r., Kappel skutecznie poprowadził odwrót Ludowej Armii Komucza, odchodząc przed wzmocnionymi siłami Armii Czerwonej[8]. 12 września czerwoni weszli również do Symbirska. W dniach 18-24 września Kappel usiłował odbić miasto, jednak zagrożony okrążeniem przez nadchodzącą czerwoną 5 Armię musiał się wycofać[9].
W Armii Rosyjskiej Kołczaka
[edytuj | edytuj kod]23 września 1918 Komucz wraz z Syberyjskim Rządem Tymczasowym utworzył Ogólnorosyjski Rząd Tymczasowy, tzw. Dyrektoriat w Ufie, któremu się podporządkował. Został wówczas przemianowany na Zjazd Członków Zgromadzenia Ustawodawczego. 17/18 listopada 1918 członkowie Komucza zostali aresztowani podczas przewrotu wojskowego adm. Aleksandra Kołczaka[6], a część z nich została następnie rozstrzelana.
Kołczak początkowo nie ufał Kappelowi, gdyż ten był wcześniej związany z tworzonym przez eserowców Komuczem[2]. Stosunek admirała do Kappela zmienił się na początku 1919 r., wtedy też Kappelowi powierzono dowodzenie 1 Korpusem Wołżańskim[2], częścią Armii Zachodniej dowodzonej przez gen. Michaiła Chanżyna[10]. W tym charakterze Kappel brał udział we wiosennej ofensywie wojsk Kołczaka[2], której był przeciwny, argumentując, że jego siły powinny ruszyć do generalnej ofensywy dopiero po przeprowadzeniu pełnej mobilizacji i w koordynacji sił z innymi formacjami białych (Siłami Zbrojnymi Południa Rosji gen. Antona Denikina i oddziałami gen. Nikołaja Judenicza)[1]. Podczas ofensywy, w walkach pod Ufą w pierwszej połowie marca[11], wykazał się osobistą odwagą[2]. Ofensywa wiosenna do końca kwietnia odniosła znaczne sukcesy, następnie jednak została odparta, a biali zmuszeni do wycofania się na Ural[12]. Podczas kontrofensywy czerwonego Frontu Wschodniego korpus Kappela został skierowany na pomoc głównym siłom Zachodniej Armii pod Belebejem, zanim został w pełni sformowany i wyszkolony[13]. Został tam zaatakowany przez przeważające siły Armii Turkiestańskiej oraz część jednostek czerwonej 1 Armii pod dowództwem Gai Gaja i poniósł klęskę[12]. Znaczna część żołnierzy Kappela, wziętych do niewoli czerwonoarmistów zmuszonych do walki po stronie białych[3], zdezerterowała i wróciła na stronę czerwonych[13]. Po serii sukcesów czerwonych na Uralu w 1919 r. (operacje złatoustowska, permska i jekaterynburska) i nieudanej kontrofensywie pod Czelabińskiem armia Kołczaka nigdy już nie odzyskała inicjatywy[14].
We wrześniu 1919 r., po ostatniej nieudanej próbie kontrofensywy nad Tobołem[15] siły białych były zdemoralizowane, szerzyły się wśród nich dezercje, a próby przeprowadzania mobilizacji i pozyskania nowych żołnierzy podejmowane przez Kołczaka kończyły się jedynie częściowym powodzeniem[16][17]. W końcu października 1919 r. Kołczak był mimo to zdecydowany bronić swojej stolicy - Omska. Przeprowadził również szereg zmian personalnych na najwyższych stanowiskach dowódczych. Kappel został dowódcą 3 Armii[18]. W nocy z 10 na 11 listopada dowodzący Frontem Wschodnim Armii Rosyjskiej gen. Konstantin Sacharow doszedł do przekonania, że skuteczna obrona Omska była niemożliwa i przekonał Kołczaka do opuszczenia miasta. W nocy z 13 na 14 listopada Kappel ze sztabem, podobnie jak adm. Kołczak, odjechał koleją z Omska, który kilka godzin później został opanowany przez Armię Czerwoną[19]. Zgrupowanie złożone z 2 i 3 Armii (łącznie 18 tys. żołnierzy), pod ogólnym dowództwem Sacharowa, wycofało się do Nowonikołajewska z zamiarem obrony miasta, co jednak również okazało się niewykonalne. Zgromadzeni w Nowonikołajewsku żołnierze armii Kołczaka byli całkowicie niezdyscyplinowani, zmobilizowani do wojsk białych syberyjscy chłopi masowo porzucali broń i dezerterowali[20][21]. 12 grudnia gen. Sacharow zrzekł się dowództwa na 2 i 3 Armią. Kołczak potwierdził jego dymisję, przekazując tym samym Kappelowi dowodzenie całą istniejącą jeszcze białą Armią Rosyjską[21][22].
Kappel zamierzał poprowadzić swoich żołnierzy do Krasnojarska, gdzie znajdował się pociąg adm. Kołczaka, i tam podjąć ostatnią, desperacką próbę obrony. Takie też rozkazy wydał 12 grudnia, natychmiast po przejęciu dowództwa[23]. Zanim jednak jego oddziały tam dotarły, miasto został opanowane przez miejscowych eserowców[24]. 27 grudnia 1919 r. Kołczak wydał Kappelowi rozkaz ominięcia Krasnojarska i kontynuowania z ocalałymi żołnierzami marszu na Daleki Wschód, przez tajgę i stepy, z ominięciem miast[25]. Siły Kappela faktycznie nie miały już wtedy zdolności bojowej - dziesiątkowały je choroby i głód, żołnierze ginęli podczas zamieci śnieżnych[26].
Osobny artykuł:Za Krasnojarskiem wycofujące się siły białych rozdzieliły się, zmierzając dwiema drogami nad Bajkał. Gen. Kappel, na czele batalionów iżewsko-wotkińskich i dywizji ufijskiej 2 Armii, wybrał drogę na północ od miasta, poruszając się wzdłuż Jeniseju, docierając do ujścia Kanu do Jeniseju i później zwracając się znowu na południe w kierunku Kańska. Miał w ten sposób nadzieję pozbyć się pościgu czerwonych, przyspieszyć tempo marszu dzięki poruszaniu się po lodzie i skorzystać z pomocy nieco zamożniejszych chłopów, których osady musiałby mijać. Jednak mimo temperatur sięgających -50 stopni marsz po lodzie okazał się skrajnie trudny. Kappel podczas marszu wpadł w nurt Kanu, wskutek czego doznał odmrożeń obu nóg[27]. Podczas postoju we wsi Orłowka musiał poddać się amputacji niemal całej lewej stopy i części palców prawej[28]. Zapadł również na zapalenie płuc[29].
15 stycznia oddziały Kappela dotarły do Kańska, zaś 20 stycznia połączyły się w Niżnieudinsku z drugim zgrupowaniem białych, dowodzonym przez gen. Siergieja Wojciechowskiego, który omijał Krasnojarsk od południa[30]. Dowódcy białych zdecydowali o podjęciu próby uwolnienia adm. Kołczaka, wziętego do niewoli przez Korpus Czechosłowacki i wydanego mienszewicko-eserowskiemu Centrum Politycznemu[31]. Kappel, poruszający się razem ze swoimi wojskami na saniach[28], nie przyjął propozycji ewakuacji w pociągu Korpusu Czechosłowackiego[29]. Dwa dni później przekazał dowództwo nad całością wojsk Wojciechowskiemu, zaś 26 stycznia zmarł[29]. Żołnierze Korpusu Czechosłowackiego zgodzili się przewieźć jego ciało do Czyty i tam pochować[29].
Rodzina
[edytuj | edytuj kod]Władimir Kappel był żonaty z Olgą zd. Strolman, którą poznał, gdy jego 54 pułk dragonów stacjonował w Permie. Małżeństwo zostało zawarte bez zgody rodziców narzeczonej, którzy sprzeciwiali się jej związkowi z oficerem[3]. Dopiero gdy Kappel podjął studia w Akademii Sztabu Generalnego, jego stosunki z teściem poprawiły się[32]. W małżeństwie urodzili się syn Kiriłł i córka Tatjana[32]. Podczas wojny domowej w Rosji żona Kappela została aresztowana przez bolszewickie władze jako zakładniczka. By ratować dzieci, wyrzekła się męża. Po klęsce białych pozostała w ZSRR, posługując się nazwiskiem panieńskim. W 1937 r. została skazana na pięć lat łagru jako "element społecznie niebezpieczny", następnie wyrok przedłużono jeszcze o dwa lata. Po zwolnieniu zamieszkała w Permie i pracowała jako pielęgniarka. Zmarła w 1960[32][3].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Ciało Kappela zostało przewiezione do Czyty, gdzie pochowano je przy soborze św. Aleksandra Newskiego, a następnie przeniesiono na cmentarz monasteru Kazańskiej Ikony Matki Bożej[4]. Gdy i te tereny zostały opanowane przez czerwonych, biali emigranci zabrali szczątki Kappela do Harbinu w Chinach. Został pochowany przy cerkwi Iwerskiej Ikony Matki Bożej w Harbinie. W 1955 r. na żądanie radzieckich dyplomatów nagrobek Kappela został zniszczony[2], gdyż na jego grób przychodzili nawet oficerowie Armii Czerwonej, by okazać mu szacunek[4]. W 2007 r. szczątki białego oficera zostały ekshumowane i pochowane powtórnie na Starym Cmentarzu Dońskim w Moskwie[33].
25 lipca 2001 w miejscu jego śmierci w obwodzie irkuckim wzniesiono 4-metrowy krzyż pamiątkowy[34]. W 2008 w Bielowie w obwodzie tulskim wzniesiono tablicę pamiątkową na domu, w którym mieszkała rodzina Kappelów. W 2018 r. w Uljanowsku odsłonięto kolejną tablicę pamiątkową poświęconą pamięci generała[35]. W uroczystości wziął udział metropolita symbirski Anastazy[36]. W 2019 władze miejskie zadecydowały jednak o zdemontowaniu jej, co spotkało się z krytyką ze strony organizacji monarchistycznych i antykomunistycznych[36][37][38].
W kinematografii
[edytuj | edytuj kod]W filmie Admirał w rolę Kappela wcielił się Siergiej Biezrukow[39].
W filmie Czapajew tytułowy bohater, dowódca czerwonej 25 dywizji strzeleckiej Wasilij Czapajew, stacza bitwę z oddziałem "kappelowców", którzy stosują taktykę "ataku psychologicznego" - w szyku defiladowym maszerują wprost na karabiny maszynowe. W rzeczywistości oddziały Kappela i Czapajewa nigdy nie walczyły przeciwko sobie[32].
Odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order św. Jerzego III klasy - 11 września 1919[40]
- Order św. Jerzego IV klasy - 22 czerwca 1919
- Order Świętego Włodzimierza IV klasy z Mieczami i Kokardą - 1 marca 1915
- Order Świętej Anny II klasy z Mieczami - 7 czerwca 1915
- Order Świętej Anny III klasy z Mieczami - 8 maja 1913 (25 kwietnia 1915 dodane Miecze i Kokarda)
- Order Świętej Anny IV klasy - 27 stycznia 1916
- Order Świętego Stanisława II klasy z Mieczami - 7 czerwca 1915
- Order Świętego Stanisława III klasy - 11 kwietnia 1910 (10 lutego 1916 dodane Miecze i Kokarda)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b J. Smele, Civil war..., s. 218.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Каппель Владимир Оскарович [online], hrono.ru [dostęp 2020-04-24] .
- ↑ a b c d e Владимир Каппель, легендарный противник Чапаева [online], Ведомости [dostęp 2020-04-25] (ros.).
- ↑ a b c Петр Романов , Владимир Каппель. "Белый лебедь" контрреволюции [online], РИА Новости, 2019 [dostęp 2020-04-25] (ros.).
- ↑ a b c d Evan Mawdsley , Wojna domowa w Rosji 1917-1920, Monika Popławska (tłum.), Warszawa: Bellona, 2010, s. 81-82, ISBN 978-83-11-11638-2, OCLC 750846354 .
- ↑ a b c Evan Mawdsley , Wojna domowa w Rosji 1917-1920, Monika Popławska (tłum.), Warszawa: Bellona, 2010, s. 141-143, ISBN 978-83-11-11638-2, OCLC 750846354 .
- ↑ J. D. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2015, ISBN 978-1-84904-721-0, s. 86.
- ↑ J. Smele, The "Russian"..., s. 89.
- ↑ Simbirskaja opieracija 1918 [w:] Grażdanskaja wojna i wojennaja intierwiencija w SSSR. Encikłopiedija, Sowietskaja Encikłopiedija, Moskwa 1987.
- ↑ J. Smele, The "Russian"..., s. 112.
- ↑ J. Smele, Civil war..., s. 309.
- ↑ a b Восточного фронта контрнаступление [online], hrono.ru [dostęp 2019-02-03] .
- ↑ a b J. D. Smele, Civil war..., s. 320.
- ↑ J. Smele, Civil war..., s. 474.
- ↑ J. Smele, Civil war..., s. 537.
- ↑ J. Smele, Civil war..., s. 527.
- ↑ J. Smele, Civil war..., s. 522.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 545.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 549.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 587-589.
- ↑ a b Nowonikołajewskaja opieracija [w:] Grażdanskaja wojna i wojennaja intierwiencija w SSSR. Encikłopiedija, Sowietskaja Encikłopiedija, Moskwa 1983
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 586.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 592.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 589-590.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 597.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 592-593.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 654.
- ↑ a b Дом Каппеля в Орловке [online], rusk.ru [dostęp 2020-04-25] (ros.).
- ↑ a b c d J. D. Smele, Civil war..., s. 656.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 654-655.
- ↑ J. D. Smele, Civil war..., s. 637-638 i 656.
- ↑ a b c d 7 фактов из жизни белогвардейского генерала Каппеля [online], Российская газета [dostęp 2020-04-25] (ros.).
- ↑ J. D. Smele, The "Russian"..., s. 239.
- ↑ Русская линия / Библиотека периодической печати: Памятные кресты [online], rusk.ru [dostęp 2020-04-11] (ros.).
- ↑ Imperial Russia: Memorial plaque opened in Simbirsk to commemorate General Vladimir Kappel [online], Imperial Russia, 28 października 2018 [dostęp 2020-04-11] .
- ↑ a b В Симбирске демонтировали Мемориальную доску генералу В.Каппелю | Газета "МОНАРХИСТ" [online], monarhist.info [dostęp 2020-04-11] .
- ↑ На улице красного Тухачевского демонтировали памятную доску белого Каппеля. Фото [online], Улпресса [dostęp 2020-04-11] (ros.).
- ↑ Andrey Kirisenko: “Even the memory of such personalities as General Kappel is unbearable to people hypocritical, vile, cowardly and deceitful” [online], Imperial Russia, 28 sierpnia 2019 [dostęp 2020-04-11] .
- ↑ Сергей Безруков - о сериале "Адмиралъ" [online], Российская газета [dostęp 2020-04-25] (ros.).
- ↑ Каппель Владимир Оскарович - Сто великих полководцев России. Проект "Сто великих полководцев. Герой дня" [online], 100.histrf.ru [dostęp 2019-10-29] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- E. Mawdsley: Wojna domowa w Rosji 1917–1920. Warszawa: Bellona, 2010. ISBN 978-83-11-11638-2.
- J. D. Smele, Civil war in Siberia. The anti-Bolshevik government of Admiral Kolchak 1918-1920, Cambridge University Press, Cambridge 1996, ISBN 0-511-58304-4.
- J.D. Smele: The „Russian” Civil Wars 1916–1926. Ten Years That Shook the World. London: Hurst&Company, 2015. ISBN 978-1-84904-721-0.
- Biali (wojna domowa w Rosji)
- Generałowie Armii Rosyjskiej Kołczaka
- Odznaczeni Orderem Świętego Stanisława (Imperium Rosyjskie)
- Odznaczeni Orderem Świętego Włodzimierza
- Odznaczeni Orderem Świętej Anny
- Pochowani na Cmentarzu Dońskim w Moskwie
- Rosjanie pochodzenia szwedzkiego
- Rosyjscy monarchiści
- Urodzeni w 1883
- Zmarli w 1920