Ważki Polski
Ważki (Odonata) są drapieżnymi owadami dwuśrodowiskowymi ściśle związanymi ze środowiskiem wodnym – larwy żyją w wodzie, a osobniki dorosłe (imagines) przebywają w pobliżu zbiorników z wodą stojącą lub płynącą. Mają bardzo dobrze rozwinięty aparat lotu i zmysł wzroku.
Badania ważek w Polsce sięgają początków polskiej entomologii (początek XIX wieku). Do 2007 roku wydano około 500 prac poświęconych ważkom Polski[1]. Od 1998 roku polscy odonatolodzy są zrzeszeni w Sekcji Odonatologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego.
Do 2016 roku odonatofauna Polski liczyła 73 gatunki[2][3]. Latem 2016 roku zaobserwowano obecność 74. gatunku – nomadki żółtawej (Pantala flavescens)[4]. Dwa gatunki (Coenagrion mercuriale i Gomphus pulchellus) zostały błędnie wykazane w starej literaturze, choć ich wystąpienie w Polsce uważa się za możliwe[2][3].
Rząd Odonata reprezentowany jest w Polsce przez przedstawicieli 9 rodzin, w tym 5 zaliczanych do ważek różnoskrzydłych (Anisoptera), a 4 do równoskrzydłych (Zygoptera).
Znakiem oznaczono gatunki objęte na terenie Polski ochroną ścisłą[5], a znakiem – ochroną częściową[6]. Symbolami VU, EN i CR oznaczono odpowiednią kategorię zagrożenia danego gatunku określoną w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt[7]:
- VU – gatunki wysokiego ryzyka narażone na wyginięcie ze względu na postępujący spadek populacyjny,
- EN – gatunki bardzo wysokiego ryzyka, silnie zagrożone wyginięciem w kraju,
- CR – gatunki skrajnie zagrożone, których liczebność zmalała w kraju do poziomu krytycznego.
W rubryce „Loty” podano przybliżone okresy lotów osobników dorosłych.
Ważki różnoskrzydłe (Anisoptera)
[edytuj | edytuj kod]Nazwa zwyczajowa i systematyczna, status ochrony, kategoria zagrożenia |
Grafika | Długość ciała (D), rozpiętość skrzydeł (R)[8] |
Ubarwienie, cechy szczególne |
Preferowane siedliska, uwagi | Loty[8] | |
Samiec | Samica | |||||
Rodzina: gadziogłówkowate (Gomphidae) | ||||||
gadziogłówka pospolita, g. zwyczajna (Gomphus vulgatissimus) |
D 46, R 66 | nogi czarne | wody płynące i jeziora | V–VI | ||
gadziogłówka żółtonoga (Gomphus flavipes) [6] |
D 52, R 68 | nogi żółto-czarne | w pobliżu dużych, nizinnych rzek | V–VIII | ||
trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia) [5] |
D 57, R 78 | przydatki samców proste, u samic 2 rożki między oczami | nizinne i podgórskie cieki różnej wielkości[9] | VI–IX | ||
smaglec mniejszy (Onychogomphus forcipatus) |
D 50, R 65 | żółto-czarne, przydatki samców zakrzywione | wody płynące i jeziora | VI–VIII | ||
Rodzina: szklarkowate (Corduliidae) | ||||||
miedziopierś górska, m. alpejska (Somatochlora alpestris) [6] EN[10] |
D 46, R 66 | wysokie torfowiska, oczka wodne; bardzo rzadki | VI–VII | |||
miedziopierś metaliczna, m. błyszcząca (Somatochlora metallica) |
D 54, R 76 | gatunek pospolity | V–IX | |||
miedziopierś północna, m. arktyczna (Somatochlora arctica) [6] VU[11] |
D 43, R 56 | śródleśne torfowiska, gatunek bardzo rzadki[11] | VI–IX (V–VIII[11]) | |||
miedziopierś żółtoplama (Somatochlora flavomaculata) |
D 48, R 74 | VI–VIII | ||||
przeniela dwuplama (Epitheca bimaculata) |
D 60, R 82 | śródleśne jeziorka | V–VI | |||
szklarka zielona (Cordulia aenea) |
D 52, R 72 | dominuje kolor zielony | wody różnego typu | IV–VII | ||
Rodzina: szklarnikowate (Cordulegastridae) | ||||||
szklarnik górski (Cordulegaster bidentata) |
D 80, R 100 | trójkąt potyliczny czarny | na pogórzu i w górach | VI–VIII | ||
szklarnik leśny (Cordulegaster boltoni) [6] VU[12] |
D 80, R 100 | trójkąt potyliczny żółty | niziny, szybko płynące potoki i rzeki | VI–IX (VI–VIII[12]) | ||
Rodzina: ważkowate (Libellulidae) | ||||||
lecicha białoznaczna (Orthetrum albistylum) |
D 50, R 78 | ciepłe wody stojące | V–VIII | |||
lecicha mała (Orthetrum coerulescens) |
D 42, R 66 | płytkie rowy, gatunek rzadki | VI–VIII | |||
lecicha południowa (Orthetrum brunneum) |
D 44, R 68 | gatunek rzadki | VI–VIII | |||
lecicha pospolita (Orthetrum cancellatum) |
D 48, R 80 | gatunek pospolity, nad jeziorami liczny | V–VIII | |||
nomadka żółtawa (Pantala flavescens) |
D 45, R 85[4] | po raz pierwszy stwierdzona w 2016 roku | V–VIII[4] | |||
szablak krwisty (Sympetrum sanguineum) |
D 37, R 60 | wody wszelkiego typu, pospolity w całym kraju | VI–X | |||
szablak podobny, s. późny (Sympetrum striolatum) |
D 41, R 60 | płytkie, słabo zarośnięte zbiorniki | VI–X | |||
szablak południowy (Sympetrum meridionale) |
D 38, R 56 | piaskowo-czerwonawy tułów samców | małe, ciepłe wody stojące | VI–IX | ||
szablak przepasany, s. przewiązany, s. górski (Sympetrum pedemontanum) |
D 32, R 55 | brązowe przepaski na skrzydłach | rzadki | VII–IX | ||
szablak przypłaszczony (Sympetrum depressiusculum) |
D 36, R 56 | płytkie, silnie zarośnięte wody stojące | VI–X | |||
szablak szkocki, s. czarny (Sympetrum danae) |
D 35, R 55 | samce czarne | wody stojące i wolno płynące, zwłaszcza torfowiskowe | VI–IX | ||
szablak wędrowny, s. wiosenny (Sympetrum fonscolombei) |
D 38, R 60 | pterostygma jasna, beżowa; samce mają odwłok czerwonoróżowy, nogi czarne | płytkie, silnie nasłonecznione zbiorniki | V–X | ||
szablak zwyczajny (Sympetrum vulgatum) |
D 40, R 60 | wody stojące, czasem wolno płynące | VII–X | |||
szablak żółty (Sympetrum flaveolum) |
D 37, R 60 | wody stojące | VI–X | |||
szafranka czerwona (Crocothemis erythraea) |
D 40, R 66 | wody stojące z gęstą roślinnością | VI–X | |||
ważka czteroplama (Libellula quadrimaculata) |
D 45, R 76 | wszystkie typy wód | IV–VIII | |||
ważka płaskobrzucha (Libellula depressa) |
D 48, R 80 | nad świeżo powstałymi zbiornikami | V–VII | |||
ważka żółta, w. ruda (Libellula fulva) |
D 46, R 80 | jeziora i kanały | V–VII | |||
zalotka białoczelna (Leucorrhinia albifrons) [5] |
D 39, R 64 | wody stojące | V–VIII | |||
zalotka czerwonawa (Leucorrhinia rubicunda) |
D 38, R 62 | torfowiska | IV–VII | |||
zalotka spłaszczona (Leucorrhinia caudalis) [5] |
D 36, R 65 | wody stojące o bogatej roślinności | V–VII | |||
zalotka torfowcowa, z. wątpliwa (Leucorrhinia dubia) |
D 37, R 58 | bagna, stawy i jeziora | IV–VII | |||
zalotka większa (Leucorrhinia pectoralis) [5] |
D 38, R 66 | głównie torfowiska | V–VII | |||
Rodzina: żagnicowate (Aeshnidae) | ||||||
husarz mniejszy, h. ciemny, h. jeziorny (Anax parthenope) |
D 71, R 104 | 2 rożki na głowie samic | wody stojące | V–VIII | ||
husarz wędrowny (Hemianax ephippiger) |
D 69, R 100 | V–X | ||||
husarz władca (Anax imperator) |
D 76, R 110 | wody stojące | V–VIII | |||
żagnica jesienna (Aeshna mixta) |
D 63, R 88 | małe, płytkie zbiorniki | VII–XI | |||
żagnica południowa (Aeshna affinis) |
D 60, R 86 | ciepłe wody stojące | VI–VII | |||
żagnica północna (Aeshna caerulea) [5] |
D 65, R 90 | wysokogórskie torfowiska w Karkonoszach | VII | |||
żagnica ruda, żagiew ruda (Aeshna isoceles) |
małe zbiorniki | V–VI | ||||
żagnica sina (Aeshna cyanea) |
D 73, R 108 | małe zbiorniki wody stojącej | VI–XI | |||
żagnica torfowa, ż. sitowa (Aeshna juncea) |
D 70, R 95 | głównie kwaśne wody torfowiskowe | VI–IX | |||
żagnica torfowcowa (Aeshna subarctica) [6] |
D 68, R 92 | torfowiska | VII–IX | |||
żagnica wielka (Aeshna grandis) |
D 75, R 100 | wody stojące i wolno płynące | VI–IX | |||
żagnica zielona (Aeshna viridis) [5] |
D 66, R 92 | związana z osoką aloesowatą (Stratiotes aloides) | VI–IX | |||
żagniczka zwyczajna (Brachytron pratense) |
D 63, R 75 | wody stojące | IV–VI |
Ważki równoskrzydłe (Zygoptera)
[edytuj | edytuj kod]Nazwa zwyczajowa i systematyczna, status ochrony, kategoria zagrożenia |
Grafika | Długość ciała (D), rozpiętość skrzydeł (R)[8] |
Ubarwienie, cechy szczególne |
Preferowane siedliska, uwagi | Loty[8] | |
Samiec | Samica | |||||
Rodzina: łątkowate (Coenagrionidae) | ||||||
iglica mała (Nehalennia speciosa) [5] EN[13] |
D 30, R 29 | torfowiska, bardzo rzadki | V–VII | |||
łątka dzieweczka (Coenagrion puella) |
D 34, R 40 | gatunek pospolity | V–IX | |||
łątka jeziorna (Erythromma lindenii) |
D 35, R 44 | jeziora | VI–X | |||
łątka ozdobna (Coenagrion ornatum) [5] |
D 34, R 40 | płytkie strumienie i rowy, gatunek zanikający | V–VII | |||
łątka stawowa (Coenagrion hastulatum) |
D 34, R 40 | wody stojące, gatunek pospolity | V–VII | |||
łątka wczesna (Coenagrion pulchellum) |
D 37, R 44 | wody stojące, gatunek pospolity | V–VIII | |||
łątka wiosenna (Coenagrion lunulatum) |
D 34, R 40 | ciepłe wody stojące | IV–VII | |||
łątka zalotna (Coenagrion scitulum) |
D 34, R 48 | stwierdzony 1 raz na terenie Polski | VI–VII | |||
łątka zielona (Coenagrion armatum) [6] CR[14] |
D 34, R 42 | bardzo rzadki | IV–VI | |||
łunica czerwona (Pyrrhosoma nymphula) |
D 34, R 48 | gatunek pospolity | IV–VIII | |||
nimfa stawowa (Enallagma cyathigerum) |
D 34, R 42 | samce błękitne, samice zielone lub szare | V–IX | |||
oczobarwnica większa (Erythromma najas) |
D 38, R 48 | V–VIII | ||||
oczobarwnica mniejsza (Erythromma viridulum) |
D 30, R 44 | VI–IX | ||||
tężnica wytworna (Ischnura elegans) |
D 34, R 42 | gatunek pospolity | V–IX | |||
tężnica mała (Ischnura pumilio) |
D 30, R 34 | gatunek rzadki | VI–IX | |||
Rodzina: pałątkowate (Lestidae) | ||||||
straszka pospolita, zimówka rudawa (Sympecma fusca) |
D 37, R 44 | pospolity w całym kraju; zbiorniki z bujną roślinnością |
VII–V | |||
straszka północna, s. syberyjska (Sympecma paedisca) [6] |
D 37, R 44 | VII–V | ||||
pałątka południowa (Lestes barbarus) |
D 45, R 55 | nogi brązowo-żółte | płytkie, zarośnięte wody | VI–X | ||
pałątka niebieskooka, p. podobna (Lestes dryas) |
D 43, R 55 | pospolity w całym kraju; płytkie wody stojące |
VI–X | |||
pałątka pospolita (Lestes sponsa) |
D 37, R 46 | gatunek pospolity | VI–X | |||
pałątka mała (Lestes virens, L. v. vestalis) |
D 37, R 45 | nogi czarne z żółtym paskiem | pospolity w całym kraju | VI–X | ||
pałątka wielkoplama (Lestes macrostigma) |
D 46, R 54 | w Polsce stwierdzony tylko 1 raz | VI–VIII | |||
pałątka zielona (Chalcolestes viridis) |
D 45, R 58 | wody stojące lub wolno płynące | VI–X | |||
Rodzina: pióronogowate (Platycnemididae) | ||||||
pióronóg zwykły (Platycnemis pennipes) |
D 35, R 48 | wody płynące i stojące, gatunek pospolity | V–IX | |||
Rodzina: świteziankowate (Calopterygidae) | ||||||
świtezianka dziewica, ś. modra (Calopteryx virgo) |
D 50, R 70 | wody płynące, pospolity w całym kraju | IV–VII | |||
świtezianka błyszcząca, ś. lśniąca (Calopteryx splendens) |
D 50, R 70 | wody płynące, pospolity w całym kraju | V–VIII |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. II. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2007, s. 297. ISBN 978-83-881470-7-4.
- ↑ a b Jacek Wendzonka. Klucz do oznaczania dorosłych ważek (Odonata) Polski (pdf). „Odonatrix – Biuletyn Sekcji Odonatologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego”. 1 (Suplement), czerwiec 2005. ISSN 1733-8239.
- ↑ a b Ważki (Odonata) Polski: Systematyka. Strona internetowa Sekcji Odonatologicznej PTE. [dostęp 2010-08-28].
- ↑ a b c Nomadka żółtawa (Pantala flavescens). Strona internetowa Ewy Miłaczewskiej. [dostęp 2017-10-18].
- ↑ a b c d e f g h i Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ a b c d e f g h Na terenie Polski gatunek ten jest objęty częściową ochroną gatunkową. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Polska Czerwona Księga Zwierząt: Przyjęte kategorie zagrożeń. Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2010-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-29)].
- ↑ a b c d Jeśli nie podano inaczej, dane pochodzą z Klucza do oznaczania dorosłych ważek (Odonata) Polski. J. Wendzonka, 2005.
- ↑ Rafał Bernard: Przewodnik metodyczny: trzepla zielona (pdf). Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. [dostęp 2010-08-30].
- ↑ Stefan Mielewczyk: Polska Czerwona Księga Zwierząt: Somatochlora alpestris (Sélys, 1840). Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2010-08-30].
- ↑ a b c Paweł Buczyński & Grzegorz Tończyk: Polska Czerwona Księga Zwierząt: Somatochlora arctica (Zetterstedt, 1840). Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2010-08-30].
- ↑ a b Rafał Bernard: Polska Czerwona Księga Zwierząt: Cordulegaster boltonii (Donovan, 1807). Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2010-08-30].
- ↑ Rafał Ber: Polska Czerwona Księga Zwierząt: Nehalennia speciosa (Charpentier, 1840). Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2010-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-15)].
- ↑ Paweł Buczyński: Polska Czerwona Księga Zwierząt: Coenagrion armatum (Charpentier, 1840). Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2010-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-15)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jacek Wendzonka. Klucz do oznaczania dorosłych ważek (Odonata) Polski (pdf). „Odonatrix – Biuletyn Sekcji Odonatologicznej Polskiego Towarzystwa Entomologicznego”. 1 (Suplement), czerwiec 2005. ISSN 1733-8239.
- Ewa Miłaczewska: Ważki. 2010. [dostęp 2010-08-28].
- Ważki (Odonata) Polski. Strona internetowa Sekcji Odonatologicznej PTE. [dostęp 2010-08-28].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Vedi – Ważki nasza pasja 2012.